Бензолсульфаниламидтер және олардың туындылары

Бензолсульфаниламидтер және олардың туындылары

Мақсаты: Сульфаниламидтердің алыну жолы және тарихын қарастыру. Сульфаниламидтің жалпы әдісін, құрлысын, құрлымын, медицинада қолдануын қарастыру. Сульфаниламидтердің нормативтік құжаттарымен таныстыру.

Дәріс тезистері:

Сульфаниламид синтезі.

Бензосульфоқышқылы:

    

 

Химиялық құрлымына байланысты жіктеу:

Бензосульфоқышқылы (1), сульфанил қышқыл өнімі (11) (сульфаниламиды) және алкилуредил сульфо қышқылы (111):

 

 

Сульфаниламидтер бір-бірінен айырмашылығы R және R1 анықталады. Көбісі біріншілік ароматикалық амин топтарына жатады (R1=H). Сутек амид тобына (R) алифатикалық радикалымен немесе гетероциклды құрылыста болуы мүмкін.

Сульфанил қышқылы дәрілік зат ретінде медицинада қолданбайды. Сульфаниламид (ақ стрептоцид) дәрілік зат ретінде қолданылады.

Сульфаниламид (стрептоцид) – сульфаниламид препаратының негізде жасалған. Сульфаниламидті алу үшін әр түрлі органикалық қосылыстар қолданылады. Жалпы формуласы:

Елімізде сульфаниламид препаратын алғаш рет. О. Магидсон. Рубцов алған, олар препаратты ( қызыл стрептоцид) деп атады, химиялық құрылымы протозилге жақын болған.

Бұл қосылыстың фармакологиялық әсерін терең зерттеудің нәтижесінде құрамындағы маңызды функционалды бөлігі табылған, ол ( сульфаниламид) бөлігі.

Пронтозил пробиркада бактерияларға қарсы әсері байқалмайды. Организмге бактериалды жою әсері байқалады, себебі пронтозил гидролизденіп бос сульфаниламидке дейін ыдырайды. Осы препараттың негізінде көптеген басқа сульфаниламин препараттары алынады. Сульфаниламид препараттары-химиотерапевтикалық дз-ға жатады, себебі олар организмде тек микробтарды жояды, ал макроорганизмде әсер етпейді. (Химиотерапия) деген терминді алғаш рет П. Эрлих және Д. Романовский деген ғалымдар медицинаға енгізген.

 Химиотерапевтикалық  дәрілік заттар, фармакологиялық  әсері бар, инфекциялық ауруларда  қолданылатын дәрі дәрмектер.

Химиялық құрылымының фармакологиялық әсерімен байланысты:

1. Сульфаниламидте NH2- тобын басқа жағдайда қондырса фармакологиялық әсері азайып жоғалады. Маңызды сульфанил радикалы амин тобыына пара жақдайда орналасуы керек.

2. Егер сульфаниламид тобына басқа радикал нгізсе активтігі көбейеді. Ал егер амн тобына радикал енгізіп бірақ, ол қосылыс организмде бос амин тобына дейін ыдырамаса, онда фармакологиялық әсері мүлде жоғалады.
3. Бензол сақинасына радикалдарды енгізу, әсерін жояды.

Фармакологиялық әсерінің ұзақтылығына байланысты үш топқа бөлінеді:

1. Әсері қысқа (стрептоцид, уросульфан, сульфацил – натрий, сульфадимезин, сульгин, этазол).
2. Әсері ұзақ ( сульфапиридазин, сульфадиметоксин)
3. Әсері өте ұзақ ( сульфален ) және де организмде жоғары концентрациясы пайда болатын органдарға байланысты.

Сульфамид тобындағы радикалдардың табиғатына байланысты:

1. Алифатикалық
2. Генетикалық
3. Ароматикалық және гетероциклді туындыларына бөлінеді.

Физка- химиялық қасиеттері: Сульфаниламид препараттары – ақ сарылау түсті кристалды ұнтақтар, сульфапиридазин азотобы боландықтан қызғылт-сары түсті.

Препараттарда суда, эфирде, спиртте хлороформда аз ериді, ал уросульфан ацетонда ериді.

Сульфаиламид –Na- тұздары ( норсульфазол –Na, сульфацил –Na) суда оңай ериді, органикалық  еріткіштерде ( спирт, эфир, хлороформ, ацетон ) ерімейді. Сульфаниламидтер – амфолиттерге жатады ( қышқылдық-негіздік қасиеттері бар):

Қышқылдық қасиеті – амин тобына және де қатар тұрған суьфотоптың индуктиті әсеріне баланысты. Препараттар-қышқылдық топқа байланысты сілтілер ериді тұздар береді.

 

 

Негіздік қасиеті – ароматикалық амин тобына байланысты:

 

 

Сандық анализ. Жалпы және жеке реакциялар.

1. Азо-бояғыш алу реакциясы а) бос ароматикалық амин тобына; б) қышқылдық гидролиз арқылы босаған ароматикалық амин тобына.
2. Лигнин сынамасы (Шифф негіздерін алу реакциясы), газет қағазына препаратты және қышқылды тамызып, қызыл түсті көреді.
3. Ароматикалық сақинаға (электрофильді орынбасу реакциялары)

Галогендеу реакциясы:

 

Галогендеу реакциясы Br2, I2, lCl әрекетінде ақ тұнбалар береді.

Сульфацид тобында күкіртті анықтау а) минералдау жүргізу (жағу). Сульфаниламид препаратындағы ковалентті байланысқан күкіртті қоюлатылған күкірт және азот қышқылдармен сульфаттарға айналдырады.

Тотығу реакциялары (хлорамин, KBr3, K2Cr2O7, ауадағы оттегінің әсерінен тотығады). Сулы ерітінділері өте тез тотығады, сондықтан инъекцияға арналған ерітінділеріне тұрақтандырғыштар қосылады ( рогалит, натрий сульфиті). Уросульфанға 5 пайыз NaNO2, ерітіндісі, ал стрептоцидке H2O2 қосқанда қанық қызыл түс пайда болады.

Пиролиз (балқыту) – препараттарды құрғақ күйінде қыздырса, әр түрлі түсті балқымалар береді, және де кейбіреулерінен газдар бөлініп шығады. Стрептоцид – күлгін түс береді және аммиак, анилин иістері сезіледі, норсульфазол – қарақоңыр түс береді. H2S- иісі пайда болады.