Туризм негіздерімен танысу және карталармен жұмыс істеу

1. Түсінік  хат     

1. Оқу бағдарламасы Қазақстан  Республикасы Президентінің «Қазақстанды  әлеуметтік жаңғырту бағытындағы  «Жалпыға ортақ Еңбек қоғамына  қарай 20 қадам» бағдарламалық  мақаласында берілген тапсырмаларды  орындау мақсатында әзірленді. 
     2. Өлкетану курсының басты мақсаты:

     1)өзінің туған өлкесі жайлы білімді терең меңгерту және дамыту;

2) жасөспірімдердің бойында  белсенді азаматтық ұстанымды  қалыптастыру және отансүйгіштік сезім тәрбиелеу.

3. Аталған мақсаттарға  сәйкес білім берудің келесі міндеттері шешілуі тиіс:

1) оқушылардың танымдық қызығушылықтарын тереңдету;

2) практикалық және интеллектуалдық дағды мен шеберлікті қалыптастыру және дамыту;

3) болашақ мамандықты  саналы түрде таңдауға көмектесу;

4) жеке тұлғаның бойында  ізденушілік-зерттеушілік қасиетін, экспедициялық жұмыс дағдыларын қалыптастыру;

5) әр түрлі тәсілдермен  оқушылардың функционалдық сауаттылығын  дамытатын өлкетану жұмысындағы  кешенділікті сақтау: жалпы оқу  біліктілігі мен дағдысын, байқағыштықты,  ойлауды, қиялдауды, ғылымдарға  деген сүйіспеншілікті, білімдарлықты  және мәдени деңгейін, әдеби және  пәндік тілді, бірнеше тілді  меңгеруді, әр түрлі мамандық  иелерімен, өзінен үлкен-кіші  адамдармен қарым-қатынас дағдыларына  икемделу, өз бетімен өмір сүруге  және болашақтағы мамандығына  психологиялық тұрғыдан дайындалу,  моральдық-өнегелілік қасиеттерді,  туған өлкеге және Отанға деген  сүйіспеншілік пен патриоттық  сезімдерді тәрбиелеу. 
      4. Өлкетану сабақтарда, сынып сағаттарында, олардың тәрбиелік мақсаты ретінде («кіші» Отанына деген патриоттық, азаматтық сезімдерді тәрбиелеу) жүзеге асырылады. 
      5. Өлкетану курсы жергілікті жердің қыр-сырын ашып көрсету арқылы география, биология, тарих, әдебиет және басқа да пәндерді оқу білімімен логикалық түрде толықтырады. 
      6. Өлкетану курсының бағдарламасы сыныпта және мектепте жекелеген зерттеу топтарымен, білім беру ұйымының өлкетану жұмысы Кеңесінің белгілеген экспедициялық зерттеу тақырыптары бойынша жүзеге асырылады.

7. Нақты белгіленген бағдарлама  бойынша факультатив сабағы ретінде  бөлек оқытылады. 
      8. Оқу сабақтары үдерісі кезінде туған өлкені тікелей оқып-білу мүмкіндігі шектеулі. Сол себепті, жұмыстың жүйелі-әрекеттік нәтижелерін сыныптан тыс және сабақтан бос уақытта кабинеттерден жергілікті жердің төңірегіне, өзен-көлдердің жағалауына, өнеркәсіп және ауылшаруашылық кәсіпорындарына, ескерткіштерге және тарихи даңқ орындарына, мұражайлар мен көрмелерге т.б. жерлерге саяхатқа шығу арқылы жандандыру мүмкіншілігі бар.

9. Оқу барысында оқушылардың  бойында өз өлкесі: оның табиғаты, табиғат ресурстары, өнеркәсіптері,  ауыл шаруашылығы, көлік жүйесі, тарихи және мәдени дамуы, белгілі  адамдары, өлкенің аудан, облыс,  аймақ және республика үшін  маңызы жайлы білім жүйесі  қалыптасуы тиіс. Оқушының өз  өлкесі экономикасындағы еңбек  ресурстарына сұранысы жайлы  білу мүмкіндігі бар.

10. 7-сынып оқушылары туған аймақтың табиғи-экономикалық ерекшеліктерін және олардың даму келешегін оқып-үйренеді. Алдын-ала оқыту мақсатында, бағдарламаға өлкенің экономикасы жайлы тақырыптар кіргізілгенін атап айту қажет, жоғары сыныптарда ол тақырыптар тереңдетіліп оқытылады. Сонымен қатар, өлкетану жұмысының мазмұнына өлкенің тарихи өткені, археологиялық ескерткіштерін, мәдени (сәулет өнері, әдебиет) ескерткіштерін, әр түрлі жанрдағы фольклорлық материалдарды, ұлттық ерекшелігі бар қолөнерді, өлкенің атын шығарған атақты тұлғалардың өмірі мен шығармашылығын зерттеу кіреді.

11. Оқушылардың өз өлкесіне  тән негізгі ерекшеліктерді анықтауға  жағдай жасайтын, өлкетанудағы оқу-ізденушілік  әрекетінің негізгі түрі ретіндегі  бұл бағдарлама, іздеу-зерттеу әрекеттерінің  алгоритмі болып табылады. Бағдарлама  жан-жақты сипатқа ие және еліміздің  кез-келген бөлігінде орналасқан  туған өлкені, ауылды немесе қаланы, олардың төңірегін оқып-білудегі  негізгі бағыттарды көрсетеді.

12. Жыл бойы жүргізілген  жұмыстың нәтижесі мектептің  өлкетану конференциясында қорытындыланады,  үздік жұмыстар марапатталады  және  аудандық, қалалық конференцияға ұсынылады.

13. 7 - сыныпта өлкетану  факультативтік курс ретінде  аптасына 1 сағат, жылына 34 сағат  оқытылады.

2. Оқу  пәнінің базалық мазмұны     

14. Курстың мазмұны келесі  тақырыптардан тұрады: 
      1) «Кіріспе» (1 сағат), өлкетану пәні нені оқытады, курстың мақсаттары мен міндеттері, білім көздері, аумақтың географиялық орны және көлемі (өлкенің, ауылдың, қаланың), елді мекендердің (әкімшілік, экономикалық, ғылыми, туристік, рекреациялық, мәдени, мәдени-тарихи, рухани орталықтар) маңызы және ерекшеліктері; 
      2) «Туризм негіздерімен танысу және карталармен жұмыс істеу» (2 сағат): 
      өлкетануда қолданылатын карталардың түрлері, бағдарлау (бағытты анықтау) негіздері, компас, жергілікті жерде және картада азимутты анықтау, полярлық және маршруттық түсіру тәсілдерімен жергілікті жердің планын жасау технологиялары, шартты белгілер; 
      туристік техника негіздері (шатырды орнату, заттарды салу, арқанды (жіпті) байлау, өткелдерден өту тәсілдері, алғашқы медициналық көмек көрсету), картаның көмегімен жергілікті жерде жүру, экскурсия кезіндегі қауіпсіздік ережелері;

3) «Өлке аумағының жер бедері» (3 сағат):

жер бедерінің түрлерімен танысу, рельеф құрушы негізгі факторларды  анықтау, сейсмикалық үдерістер, жер  сілкінуі кезіндегі әрекеттер, жер  бедері түрлері атауларының шығу тарихын оқып-білу, тау жыныстарымен танысу;

карталарда және жергілікті жерде өлшеу жұмыстары (нивелирмен жұмыс), дөңдердің (төбелердің), қыраттардың, таулардың биіктігін, беткейдің  тіктігін анықтау, жер бедерінің  әр түрлі формаларының бейнесін жасау (сурет, карта-сызба, сызба-нұсқа, жергілікті жер нысандарының шартты белгілерінің жиынтығы және модельдеу); 
      жер бедері бетіндегі антропогендік және табиғи эрозиялық үдерістер және олардың кері әсерінің салдары, оларды болдырмау үшін қолданылатын шаралар, аумақтың экологиясы; 
      4) «Өлкенің табиғи ресурстары» (2 сағат):

туған өлкенің табиғат  ресурстарының тізімін құрастыру  және олардың экономиканы дамытудағы рөлін анықтау, өлкенің пайдалы  қазбаларымен және кен орындарының  ашылу тарихымен танысу, рекреациялық ресурстарды саралау; 
      пайдалы қазбалардың кен орындарымен және оларды өндіру әдістерімен (тәсілдерімен) танысу, ресурс қорғау технологиялары, кен орнының, карьердің сызбасын жасау, пайдалы қазбалардың, тау жыныстарының үлгілерін жинау; 
      5) «Жергілікті жердің ауа райы және климаты» (3 сағат): 
      климат қалыптастырушы факторларды анықтау, ауа райын бақылау әдістері (атмосфера қысымын, ауа температурасын, желдің күші мен бағытын, атмосфералық жауын-шашын мөлшерін өлшеу (құралдармен жұмыс істеу), ауа райының бұл көрсеткіштерін график түрінде көрсету, жақын маңайдағы метеостансаның жұмыс істеу технологиясымен танысу (мүмкіндікке байланысты);

ауа райы өзгерістерінің жергілікті белгілері, ауа райын болжау (әдістерді  презентациялау), төтенше жағдай сипатындағы  ауа райы құбылыстары, адамның іс-әрекеті; 
      көпжылдық бақылаулар бойынша өлкенің жалпы климат жағдайларындағы және табиғатындағы өзгерістерге талдау жасау, өзгерістердің негізгі себептерін анықтау (әр түрлі ақпарат көздерінің көмегімен, сонымен қатар байырғы тұрғындардың тәжірибесінен), өлкенің жел энергетикасы, ауа бассейінінің экологиясы; 
      6) «Өлкенің сулары және оларды пайдалану» (3 сағат): 
      өлке аумағындағы су нысандарының жіктелуі, жергілікті жердің гидрографиялық жүйесінің сызбасын жасау, атауларының пайда болу тарихын оқып-білу, су ресурстарын пайдалану, су энергетикасы, су экологиясы;

бір су нысанын зерттеу  және сипаттау (өзенді, бұлақты); 
 өлкенің көлдерін зерттеу және сипаттау (немесе жақын маңайда орналасқан бір көлді); 
      7) «Өлкенің топырағы» (2 сағат):

өлке топырағының негізгі  түрлері, олардың негізгі сипаты және маңызы, топырақ кесіндісін оқып-білу;

жергілікті жердің топырағының  құнарлығы, оны сақтау және қалпына  келтіру шаралары, агромелиорация технологияларымен  танысу (ауыл шаруашылығы жұмысшыларымен және мамандарымен кездесулер); 
      8) «Өлкенің және қаланың өсімдіктері» (3 сағат): 
      өлке аумағындағы өсімдік жамылғысын оқып-білу, өсімдіктердің түрлерін және олардың ішінен ғажайып түрлерін анықтау, өлкенің өсімдік жамылғысының жағдайы, қаланың өсімдік жамылғысы, Астана қаласын және оның маңайын көгалдандыру тәжірибесі; 
      өлкеде өсетін өсімдіктердің жекелеген түрлерін оқып-білу, олардың пайдалы және емдік қасиеттерімен танысу;

кеппешөптердің көмегімен  жергілікті жердің өсімдіктерін оқып-білу және сипаттау, флористикалық бұрыш ұйымдастыру;

9) «Өлкенің жануарлар дүниесі» (3 сағат):

өлке аумағының жануарлар  дүниесін анықтау және оқып-білу, жануарлардың топтарын және олардың ғажайып түрлерін анықтау, жануарлар дүниесін қорғау; 
      өлкенің жануарлар дүниесінің жекелеген түрлерін оқып-білу, қауіпті және пайдалы жәндіктер, кәсіптік жануарлар және олардың маңызы, қазақтың ұлттық аңшылық өнері – саяткерлік; 
      туған өлкенің табиғат мұражайларына саяхат жасау (аң аулау қоғамдарының, орман шаруашылығының жұмысшыларымен кездесулер), құс үйшіктерін жасау және ілу; 
      10) «Өлкенің және қаланың ерекше қорғалатын аумақтары және табиғатты қорғау» (3 сағат): 
      туған өлкенің қорғауды талап ететін өсімдіктері мен жануарларын анықтау және тізімін құрастыру, олар жайлы фотоальбомдар, бейне слайдтар, бейнефильмдер жасау (жұмысты презентациялау);

туған өлкенің және оған жақын аумақтардың «Қызылкітаптық», эндемикалық өсімдіктері мен жануарлары;

ерекше қорғалатын аумақтар және нысандарға (мүмкіндікке байланысты): қорықтарға, қорықшаларға, ұлттық саябақтарға, табиғат ескерткіштеріне, хайуанаттар  бағына, ботаникалық бақтарға, дендрарилерге, орман шаруашылықтарына саяхат жасау, олардағы табиғатты қорғау жұмыстарының технологияларымен танысу; 
      11) «Өлкенің, қаланың шаруашылығы» (4 сағат):

маңызы бар (ауылдың, ауданның, қаланың) өнеркәсіп және ауылшаруашылығы  кәсіпорындарының орналасуының карта-сызбасын құрастыру, өлкенің кәсіпорындары  және мекемелерінде сұранысқа ие мамандықтар;

өнеркәсіп және ауылшаруашылығы  кәсіпорындарының жұмысымен танысу (кәсіпорындардың жетекшілерімен және мамандарымен кездесу); 
      кәсіпорынға экскурсия жасау, техникамен, технологиялармен және технологиялық үдерістермен танысу, әр түрлі мамандық иелерімен танысу;

алдын-ала жасалған жоспар бойынша аудан, қала үшін аса маңызды  кәсіпорындарды оқып-білу және сипаттама  беру, өнеркәсіптік, сонымен қатар  экспорттық және импорттық қарым-қатынастардың  сызба-нұсқасын құрастыру; 
      12) «Өлкеде өмір сүретін халықтардың тарихы және мәдениеті» (4 сағат): 
      жақын маңайдағы археологиялық ескерткіштер, ерте замандағы тұрақтардың, елді мекендердің, қалалардың, қорғандардың, қорымдардың сызба-нұсқаларын жасау, әдеби мұра көздерін зерттеу;

өлкенің ең бастапқы игерілуінің  тарихи-қоғамдық, экономикалық және табиғи факторлары, аумақтың қоныстану, игерілу  және даму үдерісінің қысқаша тарихы; 
      мәдениет (қазақ және өлке аумағында өмір сүретін басқа да ұлт өкілдерінің шығармашылығы, салт-дәстүрлері, әдет-ғұрыптары, ұлттық тағамдары, ұлттық қолөнері); 
      өлкенің белгілі адамдары, өлкенің, қаланың дамуына үлес қосқан адамдардың өмірбаянымен және еңбегімен танысу;

13) қорытындылау (1 сағат), бөлімдер  бойынша жинақталған материалдарды  ресімдеу, оларға презентация жасау  және мектептің өлкетану мұражайына  тапсыру.

3. Оқушылардың дайындық  деңгейіне қойылатын талаптар     

15. Пәндік нәтижелер, 7-сыныптың  соңында оқушылар туған өлкесінің: 
      1) географиялық жағдайының ерекшеліктерін; 
      2) өлкедегі елді мекендердің дәрежесі мен маңызын; 
      3) географиялық нысандарының атауларын; 
      4) аумақ және рельеф көлемінің ерекшеліктерін; 
      5) табиғат ресурстарының жиынтығын; 
      6) пайдалы қазбаларының негізгі кен орындарын; 
      7) өз өлкесінің рекреациялық мүмкіндіктерін; 
      8) ауданның гидрография жүйесін, негізгі су нысандарын; 
      9) өз өлкесінің ауа райы мен климатының ерекшеліктерін; 
      10) төтенше жағдайлар кезіндегі іс-әрекеттерді; 
      11) топырағын, өсімдік жамылғысының негізгі түрлерін; 
      12) өз өлкесінің жануарлар дүниесінің негізгі түрлерін; 
      13)өсімдіктердің және жануарлардың ерекше түрлерін; 
      14) өлкенің ерекше қорғалатын аумақтарын; 
      15) өлкенің экономикалық «тұрпатын», өнеркәсіптің және ауылшаруашылығы-ның негізгі кәсіпорындарын; 
      16) экспорттық өнімдерін; 
      17) жақын маңайдағы археологиялық ескерткіштерді және тарихи нысандарды; 
      18) өлкенің қоныстану, игерілу және даму үдерісін; 
      19) негізгі халықтарын, олардың мәдениетін, дәстүрлерін, әдет-ғұрыптарын және қолөнерін; 
      20) өлкенің белгілі, еңбек сіңірген адамдарын білулері тиіс. 
      16. 7-сыныптың соңында оқушылар: 
      1) аумақтың географиялық орнының және өлкенің географиялық нысандарының негізгі белгілеріне карта көмегімен талдау жасай; 
      2) табиғат ерекшеліктеріне сипаттама жасау барысында карталардың көмегімен өлшеу жұмыстарын орындай; 
      3) өз өлкесінің климаты және ауа райының, суларының ерекшеліктеріне, тау жыныстарына, пайдалы қазбаларына талдау жасай; 
      4) өлкенің өсімдік жамылғысына және жануарлар дүниесіне, топырағына сипаттама бере; 
      5) өз өлкесінің шаруашылығына, жекелеген маңызды кәсіпорындарына, олардың өнімдеріне, шаруашылық байланыстарына жалпы және толық сипаттама бере; 
      6) өлкенің тарихын, дамуының негізгі факторларын, қоныстануының ерекшеліктерін, халық құрамының көпұлтты болу себептерін, олардың мәдениетін, салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын сипаттап, түсіндіре; 
      7) туған өлке аумағындағы табиғат кешені және оның компоненттерін қорғау жағдайын, экологиялық, басқа да проблемаларды анықтап және сипаттама бере алулары тиіс. 
      17. Оқушылардың тұлғалық нәтижелері: 
      1) белсенді азаматтық ұстанымын, жоғары патриоттық сезімін көрсете білуінен, өз Отанына қызмет етуге және оның мүддесін қорғауға дайын болуынан; 
      2) туған өлкесінің табиғатын сақтауға және көркейтуге, қолынан келерлік еңбегімен оның экономикасын, экологиясын жақсартуға ұмтылуынан; 
      3) өлкенің көрнекті өкілдерінің рухына, халықтардың тарихына, мәдениетіне және салт-дәстүріне құрметпен қарауынан көрініс табады. 
      18. Жүйелі-әрекеттік нәтижелер: 
      1) іздеу-зерттеу жұмыстары кезінде алынған ақпаратты саралау, өңдеу, жинақтау, қолдану шеберлігі; 
      2) іс-әрекетті және зерттеуді жоспарлау, танып білу әдістерін меңгеру; 
      3) қазіргі заманғы ақпараттық технологияларды, білім беру ресурстарын, мұрағат деректерін қолдана білу, алынған ақпаратқа презентация жасау; 
      4) коммуникативтік қабілетті, көптілділікті дамыту және өздігінен, шағын не үлкен топтарда жұмыс істеу дағдыларын дамыту.