Өндірістегі метрологиялық қамтамасыз ету

 


МАЗМҰНЫ

 

 

Кіріспе ........................................................................................................5  
1. Метрологияның теориялық негізі......................................................6  
1.1 Қазақстан Республикасындағы метрологияның даму тарихы..................6  
1.2 Метрологияның ғылым мен өндірістегі рөлі..............................................7  
2. Қазақстан Республикасының метрология саласындағы заң шығарушы базасы..................................................................................9  
2.1 Метрологиялық қамтамасыз етудің құқықтық негізі...............................9  
2.2 Өлшем бірлігін қамтамасыз етудің нормативтік негізі............................ 10  
2.3 Қазақстанның заңды базасын қамтамасыз етуді ұйымдастыру..............13  
3. Қазақстан Республикасының метрология саласындағы заң шығарушы базасын жетілдіру .......................................................22

Пайдаланылған әдебиет.........................................................................................26 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

      Ауыр металдар. Ауыр металдарға атомдық массасы 50 атом бірлігінен асатын немесе алтыдан аса тығыздықтағы қырық элемент жатады. Қауіпті ластаушылардың саны сыртқы ортадағы токсиндік, тұрақтылығын, жинақталуы мен аталған металдардың таралу масштабын ескергенде айтарлықтай аз. Ауыр металдар көптеген ферменттер құрамына кіріп биологиялық процестерге белсенді қатысады. «Ауыр металдар» тобы көбіне «микроэлементтер» түсінігімен сәйкес келеді. элементтердің экзогендік, жоғары концентрациясына «микроэлементтер» термині жарамайды. Ең алдымен өндірісте кең ауқымда және көп мөлшерде қолданылатын металдар зиянды. Олар биологиялық белсенді және токсинді.

Ауыр металдардың табиғи ортаға түсуі табиғи (тау жыныстары мен минералдардың үгілуі, эрозиялық процестер,жанартау атқылауы) және техногенді (пайдалы қазбаларды өндіру, өңдеу, жанармай жағу, көлік, ауылшаруашылығының әсері) болып екіге бөлінеді. Өндіру мен өңдеу табиғи ортаның металдармен ластанудың күшті көзіне жатпайды. Бұл өндірістердегі ластанушы заттардың қалдығы жылуэнергетика қалдықтарынана әлдеқайда аз. Металлургиялық емес өндіріс, нақты айтқанда көмірдің жануы биосфераға ауыр металадардың түсуінің басты көзі. Жанармай жануынан атмосфераға тасталатын қалдықтар ерекше маңыды. Мыс: сынап, кадмий, кобальт, мышьяктың мөлшері өдірілетін металдардан 3-8 есе көп. ЖЭС-ның бір қазаношағы көмірмен жұмыс істеп, атмосфераға жылына 1-1,5 т сынап буын шығарады.

Атмосфера ауасында ауыр металдар органикалық  және бейорганикалық қосылыс,шаң-тозаң және газ тәріздес түрінде болады. Осы орайда қорғасын, кадмий,мыс,мырыш аэрозольдері субмикронды диаметрі 0,5-1 мкм б-лшектерден6никель және кобальт аэрозольі ірі дисперсті бөлшектерден тұрады (1 мкм аса). Металлургия өндірісінде Ауыр металдар қалдықтарыкөбіне ерімеген күйде болады.

        «Өндірістерді метрологиялық қамтамасыз ету» пәнің оқып білу кезінде метрологиялық қызметтердің құрылымымен, қызметімен, өндірісті метрологиялық қамтамасыз етудің техникалық базасымен, өлшеу бірлігімен, дәлдігімен қамтамасыз ету әдістерімен, метрологиялық дайындаумен және тексеру жұмыстарын орындаумен, олардың нәтижелерін өңдеумен мен ресімдеу ережелерімен танысады.

Қазіргі заманғы дүниежүзілік экономикада мұнай мен газдың алатын орны ерекше. Қазақстанның мұнайгаз кешені сыртқы жєне ішкі инвестицияның басым бөлігін қамтитын, елдің өнеркєсіп өндірісінің негізгі ядросы болып табылады.

 

1. Метрологияның теориялық негізі

 

1.1 Қазақстан Республикасындағы  метрологияның даму тарихы

 

Мемлекетіміздің ұзақ мерзімдік «Қазақстан-2030» даму стратегиясында энергетикалық ресурстарға үлкен көңіл бөлінуде. Оның ішінде энергетикалық ресурстарды халықаралық рынокқа экспорттау мақсатындағы мұнай өндіру, тасымалдау және өңдеу  жүйесін дамыту болып табылады. Бұл өз кезегінде ел экономикасының қаржылық дамуы мен сенімді экспортпен қамтамасыз ететіні анық. Өлшемдердің біртұтастығы олардың нәтижелерін өлшемдерді қашан, қай жерде, кім, қандай әдістердің және техникалық құралдардың көмегімен жасағандағына тәуелсіз түрде сәкестендіруге мүмкіндік береді. Өлшемдердің нақтылығы – бұл олардың нәтижелерін нәтижелерінің өлшенетін шаманың шынайы мәніне жақындығының деңгейі. Нәтиже мен өлшенетін шаманың арасындағы айырмашылық неғұрлым аз болған сайын, соғұрлым нақтылық жоғары болады.

Кез-келген талдауда, болжауда, жоспарлауда, бақылауда, реттеуде шикізаттың, дайын өнімнің саны мен сапасы, жалпы өндірістік құрылымның технологиялық операциялардың жүру барысы туралы нақты ақпарат қажет.Бұл ақпаратқа кең көлемде түрлі физикалық шамалар, көрсеткіштер мен өлшемдерді өлшеу арқылы қол жеткізе аламыз.

Өлшеу арқылы толық және шынайы мәліметтерді алу болмағанда, ғылыми зерттеулерде, ғарышты игеру, жаңа материалдар, жаңа технологиялар  жасау облысында, барлық салалардағы  бұйымдардың сенімділігін  қамтамасыз етуде жетістіктерге қол жеткізу мүмкін емес болар еді.

Көбінесе көптеген мәслелерді өлшеулердің әртүрлі жерлерде, әртүрлі  уақытта, әртүрлі құралдарды қолдану  арқылы алынған үлкен көлемдегі  нәтижесінің арқасында ғана шешуге болады. Мұндай нәтижелерді, тек оларды сәйкестендіруге болатын жағдайда ғана, қолдануға болады. Өлшеулердің дәлдігін, шынайылығын және сәйкестігін жоғарлатуға өндірістің автоматтандырылуы мәжбүрлейді.

Неғырлым мәселе күрделі  болған сайын, метрология соғұрлым үлкен  маңызға ие болады. Жеке және заңды тұлғалардың Қазақстан Республикасының «Өлшеулердің біртұтастығын қамтамасыз ету туралы» Заңының, басқа да нормативті-құқықтық актілердің, елшеулердің біртұтастығынқамтамасыз ету бойынша халықаралық келісімдер мен нормативтік құжаттардың талаптарын сақтауын тексеруге мүмкіндік беретін, метрологиялық қадағалауды ұйымдастыру жүйесі өзінің өзектілігін арттырады.

Әлемнің ірі кен орындарында  бүгінгі таңда мың және бес  мың метр тереңдікке дейін мыңдаған, он мыңдаған мұнайдың скважиналары бұрғыланған. Миллиондаған бұрғылаушы және компрессорлық станциялар жер қыртысындағы мұнай мен газды жер астынан тартып, сорып, мұнай өнімдерінің құбырлары мен газ құбырлары дамыған елдер территориясына еніп тірі организмдегі қан тамырлары сияқты әр түрлі мемлекеттер мен континенттерді біріктіре байланыстыруда. 

Қазақстанның бәсекелік басымдылықты иемденуі, саладағы рыноктық потенциалдың жоғарылығымен, табиғат ресурстарының молдығымен, тєжірбиелі еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуімен, елдің стратегиялық орналасуымен т.б. факторлаға тікелей байланысты. 

Еліміздің мұнайгаз кешені инвестицияны өзіне тартатын сала ретінде экономикадан дербес, бөлек дамуы мүмкін емес. Мұнайгаз кешені тек қана бір секторды ғана емес, сонымен бірге аралас салаларды, нәтижесінде экономиканың бәсекелестік қабілеттілігін арттыруы қажет, яғни бүкіл республика экономикасының локомотиві болуы тиіс.

Сондықтан, мұнай өндіру, тасымалдау жүйесі мұнайгаз саласындағы  бәсекелестікті жоғарылатудағы мақсатты стратегиясы болып табылады және Қазақстан экономикасындағы өндірісті дамытуда үлкен рөл атқарады. Қазіргі таңда мұнай өндіру, тасымалдау жүйесіндегі инфрақұрылым мен технологиялық дәрежесін дамыту және мұнайды өткізу каналдарын кеңейту мәселелері өзекті мәселелердің қатарында. Ол үшін бұл  салаға бәсекелестік баға қою мен уақытында сапалы мұнайды жеткізу, мұнай тасымалдау жүйесінің қауіпсіздігін қамтамасыз етіп, сенімділігін жоғарылату т.б. стратегиялық мақсаттар күн тәртібіне қойылған. Барлық жоғарыда аталған мәселелер тақырыптың өзектілігі мен маңыздылығын анықтайды.

       Метрологиялық  қамтамасыз ету міндеттері: Метрологиялық қамтамасыз етудің негізгі міндеттері. Мамандар өнімнің өмірлік цикілінің кезеңдерінде шешетін,метрологиялық қамтамасыз ету міндеттері. Өндірісті дайындауды метрологиялық қамтамасыз ету.

Метрологиялық қамтамасыз ету негіздері: Метрологиялық  қамтамасыз етудің ғылыми негіздері. Метрологиялық қамтамасыз етудің ұйымдас-тырушылық негізі. Метрологиялық қамтамасыз етудің техникалық негізі. Метрологиялық қамтамасыз етудің нормативтік-құқықтық негізі.

Нормативтік құжаттар. Метрологиялық  қызметтер қызметінің бағыттары: Нормативтік құжаттар - өндірісті метрологиялық қамтамасыз етудің заңды негізі. Метрологиялық қызметтер. Кәсіпорындардың, ұйымдардың, мекемелердің метрологиялық қызметтері жұмысының негізгі бағыттары. Стандарттардың, техникалық шарттардың, метрологиялық ережелер мен нормалар талаптарының сақталуын мемлекеттік қадағалауды жүзеге асыру тәртібі. Өнімнің  өмірлік  цикілінің  сатылырын  қамтамасыз  ететін  кәсіпорындарды  метрологиялық  қамтамасыз  ету  (МҚ)  жағдайын  талдау: Өнім  өндіру  және  оны  шығаруды  технологиялық  дайындау  сатысында  МҚ  талдау. Өнімді бақылау,  сынау,  орау  және  сақтау  сатыларында  МҚ  талдау.  Өнімді пайдалану,  техникалық  қызмет  көрсету  және  жөндеу  сатыларында  МҚ  талдау. Өлшеудің  стандартты  емес  құралдарын  метрологиялық  аттестаттау.

 

1.2 Метрологияның  ғылым мен өндірістегі рөлі 

 

Метрология – бұл  қажетті дәлдікті алу амалдары Метрология үш бөлімнен тұрады: теориялық, заң Теориялық метрология – метрология дамудың іргелі негізін, Заң шығарушы метрология – мемлекетте қолданылатын өлшеу лабараториялары, Қолданбалы метрология - әртүрлі саладағы теориялық Практикалық жұмыста өлешмді қолданбайтын ешқандай облыс жоқ, егер Қандай да болсын реттеу, бақылау, жоспарлау, болжау. Бұндай мәліметтерді олар параметралері мен көрсеткіштердің, әр Қажетті нақты алынған өлшеу мәліметтері, дұрыс шешімді қабылдауды Өлшемге бірдей көзқарас келісуші мәліметпен алмасуды, өлшеу құралдары Барлық мамандарылған метрологтардың өлшемдері кезінде (техникалық Н.И. Тюриннің «Метрологияға кіріспе» кітабында «өлшеу қандай 
Егер де біз өлшем туралы нақты және Көп жағдайларда қиын мәселелерді, әр түрлі жердегі, Мәселенің неғұрлым қиындығы, метрология мәндері соғұрлым көп Метрологияны қамтамасыз етудегі үлкен мәнді, энергетикалық, материалдық және Қазіргі таразы құралдарының қателігі мынандай: өлшеу процесінде өндірістің Мұнай, газ, жанар майдың көп мөлшері ескерілмейді. 
Егер дәлдік есебі екі есе ғана болса, Метрологиялық қызметтін жоқ болуы, өлшем бірлігін қамтамасыз ету Өнімді өндіру кезінде тек қана дайын  
Жаңа бұйымды жасамас бұрын, техналогиялық процесстегі Медицинадағы метрологияның мәні өте үлкен.

Өлшеу  құралдарын  метрологиялық  қадағалау  және  мемлекеттік  сынау: Өлшеуді,  өлшеу  құалдарының  күйін  және  қолданылуын  метрологиялық  қадағалау.  Өлшеу  құалдарын  тексеру  жүргізуді  ұйымдастыру  және  тәртібі. Өлшеу құралдарын тексеру, калибрлеу, реттеу және градустау туралы ұғым. Тексеру сұлбалары. Өлшеу  құралдарын  мемлекеттік  сынау.  Мемлекеттік қабылдап  және  бақылап сынау. Өлшеу мәліметтерінің дұрыстығы мен нақтылығын жоғарлату мәселесін метрология «Өлшеудің мәліметі» ұғымы– техникалық құралдарды қолдануымен, тәжіребиелі Өлшеу жолымен алынған мәлімет, халық шаруашылығының барлық кезіндегі өлшеу мәліметі (өлшеу нәтижесі) оның дәлдік көрсеткіш Осының нәтижесінде өлшеу мәліметінің анықтау, қамтамасыз Өлшем бірлігін қамтамасыз етудің мемлекеттік жүесін еңгізер ҚР МӨЖ-ні жасау мен еңгізу, метрология дамуындағы 
Өлшем бірлігін қолдауына бағытталған, талаптар мен нормалардың ережелерін қамтамасыз ету.

 

 

2. Қазақстан  Республикасының метрология саласындағы  заң

 

2.1 Метрологиялық қамтамасыз етудің құқықтық негізі.

 

Еліміздегі экономикалық саясатты жүргізу кезіндегі прогресстің Өнімнің сапасы мен қызметін жоғарлату, мемлекеттік міндет болып Өлшеу нәтижесіндегі тұтынушыларды қанағаттандыру кезінде, өлшем бірлігі қоғамның Елімізде және халықаралық деңгейдегі өлшем бірлігін Жоғарыда айтылып кеткен мәселелерді жүзеге асыру үшін өлшеу құралдарының мемлекеттік сынаулар мен типтерін бекітеді; өлшеу құралдарының мемлекеттік метрологиялық аттестациялауын; өлшеу құралдарын мемлекеттік салыстырып тексеру; өлшеу құралдарын прокаттау, сату, жөндеу, салыстырып тексеру, жасау бөліп орау және сату кезінде түрлі қораптағы бөліп метрологиялық нормалар мен ережелерін сақтауын, өлшеуді орындау әдістемелерін, Өкілетті орган Қазақстан Республикасындағы өлшем бірлігін Өкілетті органның негізгі мәні мен мақсаты өлшем бірлігін қамтамасыз ету бойынша мемлекеттік саясатты қалыптастыру Қазақстан Республикасының метрологиялық қызметінің әрекетін координациялау; мемлекетте қолдануға рұқсат етілген шама бірліктерінің жүесін бекіту; шама бірліктерінің мемлекеттік эталондарын қолдау, сақтау, бекіту, жасау Қазақстан Республикасының өлшем бірлігін қамтамасыз етудің мемлекеттік жүесін құру; халықаралық талаптарға сай өлшем бірліктерін қамтамасыз ету бойынша өлшем бірлігін қамтамасыз ету саласында мемлекеттік саясатты жүргізу Мемлкеттік метрологиялық қадағалау мен метрологиялық бақылау. Мемлекеттік метрологиялық қадағалау бұл – мемлекеттік инспекторлардың Мемлекеттік бақылау бұл – метрологиялық ережелер мен Мемлекеттік метрологиялық қадағалау мен метрологиялық бақылау жоспарлы, Мемлкеттік метрологиялық қадағалау негізінде:  
салыстырып тексеру графигі бойынша жоспарлы салыстырып тексеру үш 
жоспарсыз салыстырып тексерулер мемлекеттік басқару органларының арыздары мен қайталанатын салыстырып тексерулер алдынала жазуды орындау мақсаты Метрологиялық бақылау кезіндегі салыстырып тексеру тәртібі заңды Метрологиялық қадағалау. Метрологиялық бақылау кезіндегі салыстырып тексерузаңды Метрологиялық объектілеріне жататындар: 

а) шама бірліктерінің  эталондары; 

ә) өлшеу құралдары; 

б) өлшеуді орындау  методикасы;

в) өлшеу құралдарын юстировкалау, жасау, өндіру, калибрлеу және 
Эталондарды метрологиялық бақылау кезінде, мемлекеттік метрологиялық қадағалау қолда бар бастапқы эталондардың салыстырып тексеруін жүргізуге арналған эталондарды эксплуатациялау мен сақтау шарттары.  
Өлшеу құралдарының күйі мен метрологиялық бақылауды 
салыстырып тексеруге жататын өлшеу құралдарын анықтау дұрыстығы;  
өлшеу құралдарын салыстырып тексеру мен калибрлеудің қазіргі заманға 
өлшеу құралдарының калибрлеуі мен салыстырып тексеру процедураларының сәйкестігі.. Өлшемді орындау әдістемесінің метрологиялық бақылауды жүзеге Метрологиялық бақылауға келесі объектілер мен әрекет түрлері жатқызылу нормативтік құжаттарды амтамасыз ету мен актуализациялау, шама бірліктері өлшеуді орындау әдістерін қолдану; өлшеу әдістері мен құралдарын дұрыс таңдау.  
Бұзышулық кезінде қолданылатын өлшем мен бақылау нәтижелерін хаттау