Кәсіптік бағдар беру мен дуальді оқыту жүйесінің сұранысқа ие кадрлар даярлаудағы рөлі

 Бүгінгі таңда жастардың  көпшілігі жоғары білімді талап  ететін мамандықтарды алуға талпынып  жатады. Соңғы кездерде Республикамызда  жоғары оқу орын жүйесі даралана  түсіп, мамандық иелері сұрыпталуда.  Сонымен қатар, жоғары оқу орындарына  түсушілер қатары көбейе түсуде.

Қазіргі кезеңде жалпы  білімнің міндеті – баланың жалпылама  дамуын қамтамасыз ету ғана емес, ең бастысы оларды жастай өз қабілеті мен қызығуына қарай белгілі  бір мамандыққа арнайы бағыттай білу.

Адамның белгілі бір әрекетке бейімделуіне негіз болатын факторлар  бөлігіне мыналар кіреді:

• -  азаматтық қасиеті;
• -  еңбекке деген қарым-қатынасы, мамандыққа қызығуы;
• -  тұлғаның кәсіби еңбек бағыттылығы;
• -  дене және ақыл-ой өрісінің жарамдылығы;
• -  арнайы қабілеттері (белгілі бір іс-әрекетіне қажетті сапалар);
• -  білім, дағды, тәжірибе.

Әрбір оқушының сана-сезімі, мінез-құлқы, мәдениеті, өмірге көзқарасы, әртүрлі мамандықтардың ерекшелік  сипаттарына қабілеттері бірдей бола бермейді. Олардың өзіндік ерекшелігі - тәрбиесіне, шыққан ортасына да байланысты. Белгілі педагог-ғалым А.Құсайынов  алдыңғы қатарлы дамыған елдердің (Америка, Германия, Жапония, Франция, Нидерландия, Англия, Канада) жалпы білім беру жүйесіне талдау жасай келіп, «бұл елдерде 7-сыныптан бастап саралап білім беру іске асырылып, оқушылардың өздеріне таңдау мүмкіндігі беріледі. Әрбір оқушы өз қабілеті мен қызығушылығына қарай өзінің білімін дамыту жобасын жасайды. 10-сыныптан бастап міндетті пәндер көлемі азайып, профильдік және оқушылардың өздері таңдаған пәндер көлемі көбейеді» - дейді. Демек, ол елдерде жоғары дамуға негіз болып отырған, бір-біріне соншалықты жақын әрі қатаң бірыңғай кәсіби бағдарлы білім беру жүзеге асырылады.

Қазіргі кезеңдегі оқытудың негізгі мақсаты – болашақ  мамандығына байланысты әрбір балаға тереңірек білім беру, білімді  өзгермелі өмір жағдайларына пайдалана  білу дағдысын қалыптастыру. Сондықтан  қазіргі қоғамның өзекті мәселелерінің  бірі - әлеуметтік-экономикалық өзгермелі  жағдайларда өмір сүруге дайын болып  қана қоймай, сонымен қатар оны  жақсартуға игі ықпал ететін жеке тұлғаға қойылатын бірінші кезектегі  нақты талаптар: шығармашылық, белсенділік, әлеуметтік жауаптылық, жоғары интеллектілік, терең білімділік, кәсіби сауаттылық.

Осы орайда жеке тұлғаға  бағдарланған оқытудың тұжырымдамасының негізгі бағыты баланы жан-жақты  дамытуымен бірге жеке және жас ерекшелігіне қарай қоғамдағы өзгерістерге бейім  даму мүмкіндігін айқындауды қарастырады.

Саналы түрде таңдалған  мамандық жеке тұлғаның болашақ өміріне  әсер етеді. Өз кәсібін дұрыс таңдай білген оқушы оған әр уақытта шығармашылықпен, жауапкершілікпен қарап, қабілеті мен  бейімділігі белгілі бір кәсіп  саласына сай қалыптасқанда ғана сапалы маман болатыны белгілі жайт.

Қорыта айтқанда, жастардың  қоғамдық сұраныстарға жауап беретін  мамандықтарды таңдауына бағыт  беру – қазіргі кезеңдегі өзекті мәселелердің бірі. Ол үшін мынадай  нәрселер қажет:

• -  оқушылардың бойында ішкі психологиялық-әлеуметтік мәнділікті реттейтін қызмет түрлерін тәрбиелеу;
• -  түрлі еңбек қызметтері мен сыйластық қатынастарын тәрбиелеу;
• -  кәсіпті өз бетінше, саналы түрде таңдай білу.

Сонымен, ХХІ ғасырды білімділер ғасыры десек, ғылым мен білім  саласында еңбек ететін жастарымыздың  алдында үлкен жауапкершіліктер тұр. Демек, сол жастарға кәсіби құзыретті  маман болып қалыптасуына бағдар беру – басты мақсатымызға айналуы  тиіс.   

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер:  

 

1. 1.                     Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы. Алматы 2001ж.
2. 2.                     Ә.Мүсілімов, А.Сиымова. Кәсіптік бағдар берудегі мектептен тыс жұмыстардың түрлері. // Жоғары мектеп, №2, 91-б.
3. 3.                     З.Әділшынова. Кәсіби құндылық бағдарды қалыптастыру. // Қазақстан мектебі. №10, 12-б.
4. 4.                     Баширова Ж.О. Оқушылардың өнімді еңбегі және кәсіптік бағдар. Алматы, 1986. 34-б.
5. 5.                     Сазонов А.Д., Симоненко В.Д., Аванесов В.Д., Бухалов В.И. Профессиональная ориентация учащихся. М., 1988.

1986. 78-б.  

 

Мазмұны

Кіріспе 3 
1 Жоғары сынып оқушыларына кәсіби бағдар берудің теориялық аспектілері 5 
1.1 Білім беру жүйесінде кәсіби бағдар беру түсінігі 5 
1.2 Кәсіби бағдар берудің мазмұны 6

2 Кәсіби бағдар берудің негізгі бағыттары 9 
2.1 Оқушылардың саналы түрде мамандық таңдауында ата-ананың алатын орны 9 
2.2 Қолданбалы курстар мәселесі және оны оқыту 11 
3 Тәжірибелік бөлім 15

Қорытынды 26 
Қолданылған әдебиеттер тізімі 28

Кіріспе

Бүгінгі таңда ХХІ ғасыр  табалдырығын еркін аттаған азат ұрпаққа тәлім – тәрбие және білім беруді жетілдірудің басым бағыттарын айқындау педагогика ғылымы мен озат тәжірибенің көкейкесті мәселелерінің бірі болып отырғаны анық.

Өскелең ұрпақтың білімі әлеуметтік – мәдениетке сәйкес болуы қажет. Елбасының 2006 жылғы Қазақстан халқына жолдауының «Осы заманғы білім беру және білікті кадрлар жүйесін дамыту» деп аталатын бөлімде: «Бізге экономикалық және қоғамдық жаңару қажеттіліктеріне сай келетін осы заманғы білім беру жүйесі қажет.

Ұлттық бәсекеге қабілеттіліктің  аса маңызды шарты бұл әлеуметтік бәсекелестік үрдісінде табысқа жетуге мүмкіндік беретін күшті рух пен білім» — деп атап көрсеткен.

Оқушыларға кәсіби бағдар беру және болашақ мамандығын анықтап  алуға ықпал жасау мектеп алдында тұрған міндеттердің бірі. Сондықтан психология мен педагогикада осы мәселеге үлкен көңіл аударылады. Әр мектептің оқушыларды мамандыққа баулу және кәсіби бағдар беру жұмысының жоспары құрылып, оны жүзеге асыруға психологтың қосатын үлесі мол болуға тиіс.

Балаларға мамандық таңдату оңай жұмыс емес. Бұл проблеманы зерттеушілер П.П. Блонский, Г.Н. Стычинский, В.А. Сухомлинский, Ю.П.Сокольников, А.П.Сейтешов Г.А.Уманов, Л.К.Кермов және олардың шәкірттері баланы жас кезінен болашақ мамандығын саналы түрде анықтауға ата-аналар, психологтар мен педагогтар өз үлестерін қосуы керек екенін атап көрсеткен.

Қазіргі кезде көптеген психологиялық зерттеу әдістемелері көмегімен баланың психофизиологиялық ерекшеліктерін зерттеп, қай салада қызмет атқаруға икем екенін болжамдап береуге болады.

Атап айтсақ, темпераментті зерттеуге арналған Айзенк, Стреляу тестері, Басса-Дарки, Шмишек, Филипс жасаған мінез-құлық ерекшеліктерін анықтау әдістемелері, таным процестерін зерттеу және қабілеттіліктің түрлерін анықтау әдістемелері көмегімен әр адамның жеке даралық психофизиологиялық ерекшеліктерін нақты анықтауға болады.

Сонымен қатар коммуникативтік және  ұйымдастырушылық қабілетті зерттеу және барлық бағаланған қасиеттерді дамыту және қалыптастыру жолдары да анықталған.

Дегенмен мектеп тәжірибесінде психологиялық қызметтің енді аяқ алып келе жатқанына байланысты оқушыларға дер кезінде психологиялық көмек көрсету сирек кездеседі. Психолог бар жерде олардың арсеналында қажетті психодиагностикалық әдістемелер тапшы. Ғылыми тұрғыда негізделген кәсіби бағдар беру проблемасын шешу жолдары онша айқындалмаған.

Сондықтан осы актуалдық  проблеманың бір мәселесіне толығырақ түсініп, оқушылардың жекелік қасиеттерін зерттеу жолдарын анықтап алу үшін жұмысымның тақырыбын «Жоғары сынып оқушыларын мамандықты тандауға бағдарлау» деп анықтадық

Зерттеу жұмысының мақсаты: жоғары сынып оқушыларын мамандықты тандауға бағдарлау

Зерттеу мақсатына сайкелесі міндеттері анықталды:

Зерттеу тақырыбы бойынша арнайы әдебиеттермен, әдістемелермен жұмыс істеу;

-  Жоғары сынып оқушыларына кәсіби бағдар берудің теориялық аспектілерін ашу;

-  Білім беру жүйесінде кәсіби бағдар беру түсінігіне талдау жасау;

-  Қолданбалы курстар мәселесі және оны оқыту ерекшеліктерін көрсету;

-  Кәсіби бағдар берудің негізгі бағыттарына талдау жасау;

-  Оқушылардың саналы түрде мамандық таңдауында ата-ананың алатын орнын көрсету;

-  Тәжірибелік жолмен жоғары сынып оқушыларына кәсіби бағдар берудің ерекшеліктерін көрсету;

-  Арнайы әдістемелері зерттеу.

Зерттеу объектісі жоғары сынып оқушылары

Зерттеу пәні жоғары сынып оқушыларының  кәсіби бағдар беру ісіне қатысты   психологиялық және педагогикалық құбылыстар, байланыстар.

Зерттеу болжамы: егер жоғары сынып оқушылары мектепті аяқтау алдында болашақ мамандығына аяқ басатын кезінде дұрыс бағдар алатын болса, олардың  таңдауы сәтті болып келешекте елімізге жоғары кәсіби және өз кәсібін шын ниеттен жақсы көретін  маман әкеледі.

Зерттеу базасы: Павлодар облысында Ленинский ауылының № 33 орта жалпы білім беру мектебінің 9 -11 сынып оқушылары

Кәсіптік бағдар беру барысында  бірнеше факторларға көңіл бөлінеді, яғни ол оқушының осы мамандыққа бейімділігі  немесе... Әр мектептің оқушыларды мамандыққа баулу және кәсіби бағдар беру жұмысының