Кеден органдарында басқаруды ұйымдастырудың теориялық негіздері

Кеден тарифтік жүйесі көптеген элементтерді қамтиды. Кедендік тарифтік шаралар  дегеніміз – сыртқы экономикалық қызметті реттеуге бағыталған және мемлекеттік  органдармен заңға көрсетілген  реттерде жүзеге асырылатын ұйымдастырушылық, экономикалық, құқықтық шаралардың жиынтығы. «Кеден тарифтері және баж» туралы ҚР-ның Заңы 1991 ж. 24 желтоқсанда белгіленді. 
Кеден тарифтік реттеу дамуындағы жаңа кезең – «Кеден тарифтері және баж» туралы заңның қабылдануы. Бұл заңға сәйкес сыртқы экономикалық қызметті реттеудің негізінде тарифтік шаралар жатады. 
Кеден тарифтері механизмді пайдалану барысында келесі негізгі мақсаттарда шешілені: реттеуші, сауда-саяси, фиксальды. Оның тиімділігі көбінесе реттеудің нормативтік тәртібіне және ережелеріне байланысты. Мұндай реттеудің заңдылық негізіне 1995 ж. 20 шілдедегі Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасы Кедендік іс туралы» 
Қаулысы жатады. 
— Қазақстан Республикасында мынадай кедендік төлемдер қолданылады: 
1. Кедендік баж 
2. Кедендік алымдар 
3. Алымдар 
4. Алдын ала шешім үшін төлемақы.

— Төлеушілер, кедендік төлемдерді есептеу, төлеу, қайтару және өндіріп алу  тәртібі, сондай-ақ кедендік төлемдер бойынша жеңілдіктер ҚР-ның кеден  кодексімен айқындалады. 
— Қазақстан Республикасының кеден органдары демпинге қарсы, қорғау және өтемдік баждарды ҚР-ның заңдарында бекітілген тәртіппен алуы шарт. 
— Төлеушілер, салықтарды есептеу және төлеу тәртібі ҚР-ның салық заңына сәйкес айқындалады. 
— Жеке тұлғалар тауарларды оңаңтылған тәртіппен өткізу кезінде кедендік төлемдер және салықтар Қазақстан Республикасының Үкіметі белгіленген жиынтық кедендік төлем түрінде төленуі мүмкін.

Кедендік  төлемдер ставкаларының мынадай  түрлері бар:

1. Салық салынатын тауарлардың  құнына процентпен есептелінетін  – адваларлық ;

2. Салық салынатын тауарлардың бірлігі үшін белгіленген мөлшерде есептелінетін – ерекшелікті;

3. Кедендік төлемдер ставкаларының  аталған екі түрін де ұштастыратын  – құрамдас болып бөлінеді.

Қазақстан Республикасының кедендік төлемдеріне  толықтай тоқталып өтетін болсаң:

1. Кедендік баждар.

Кедендік  баждар тауарларды кедендік режимдерде декларациялау кезінде төленеді, бұларға орналастыру жағдайы  Қазақстан Республикасының кедендік тарифіне сәйкес кедендік баждар төлеуді  белгілейді. Кедендік баждардың ставкаларын  Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейлі және оларресми жарияланғаннан кейін күнтізбеліп отыз кү өткен соң күшіне енеді.

2. Кедендік алымдар.

Кедендік  алымдарға:

Кедендік  ресімдеу үшін кедендік алым; кедендік ілесіп алып жүру үшін кедендік алым; тауарларды сақтау үшін кедендік алым жатады.

Көрсетілген іс-әрекеттерді орындағаны үшін кеден  органдары шығындарының құны кеден  алымдарының мөлшерін айқындау үшін негіз болып табылады.

3. Алымдар Кеден органдары алатын  алымдарға: лицензия бергені үшін  алым; кедендік ресімдеу жөніндегі маманның біліктілік аттестатын бергені үшін алым жатады.

Осы белгіленген алымдардың бірінші  тармағын алымдар мөлшерін ҚР-сы Үкіметі  айқындайды.

4. Алдын ала шешім үшін төлемақы.

Тауарлардың жіктемесіне, шығарылған елін және құнын  айқындау әдіснамасына қатысты алдын ала шешім қабылдағаны үшін ҚР-ның үкіметі белгіленген мөлшерде алдын-ала шешім үшін төлемақы алынады.

Күрделі кеден тарифі – айрықша жеңілдік салығы болып табылады, жабық экономикалық одақ қалыптасқан нақты елдерге  ғана таралған, сондай-ақ, оған дамушы елдер де кіреді. Жеңілдіктер мөлшерлеме салықтың шын мәніндегі нөлдік маңызын көрсетеді, яғни бұл салықсыз әкелу деген сөз. Күрделі кеден тарифі қосымша демпипке қарсы және өтемақылық салықтың түрлерін әкелуді қарастырады, оның деңгейі максималды тариф мөлшерлемесінің деңгейін біраз көтереді. Конго, Венесуэлла, Мали елдерінде күрделі тариф қолданылады.

Кедендік  тариф – тариф ретінде өзінің экономикалық мағынасы мен сипаты жағынан  сыртқы сауда процесі нарықтық реттеуге жатады. Кеден салығы – ақша жинағы ретінде не салық ретінде тауарға және басқа байлық түрлеріне елдің шекарасынан өткенде мемлекет тарапынан салынатын салық. Барлық басқа салықтар сияқты ол тауардың бағасын көтереді.

Кедендік  ресімдеу үшін кедендік алым.

Тауарлармен көлік құралдарын негізгі  кедендік ресімдеу кезінде кедендік ресімдеу үшін Қазақстан Республикасының  Үкіметі белгілеген мөлшерде кедендік алым алынады.

Тауарларды сақтай үшін кедендік алым.

Иелері кеден органдары болып  табылатын кеден қоймалары  мен уақытша сақтау қоймаларында тауарларды сақтау үшін ҚР-ның үкіметі белгілеген мөлшерлерде кедендік алымдар алынады.

Кеден тарифтері – тауарлардың  жүйеленген тізіміне төленетін ақының мөлшерін айқындайтын мөлшерлеме жүйесі.

Тариф – түрлі қызметтер ресми  түрде белгілейтін ақы төлеу жүйесі. Мысалы: көлік тарифі, комуналды қызмет тарифі, кеден тарифтері.

Қорытынды.

Әр елдегі кедендік қызметтің ұйымдастырушылық құрылымы – елдің экономикалық даму деңгейіне, сыртқы экономикалық байланыстардың жан-жақтылығы мен ауқымына тәуелді болады.

Кедендік тарифтер қазіргі кездегі  сыртқы сауданы реттеудің негізгі  элементі болып табылады. Қазіргі  таңда кедендік тарифтерді әлемдегі жүзден астам ел қолдануда.

Әлемдік тәжірибеде сыртқы сауданың реттеудің экономикалық әдістері болып тарифтік реттеу саналады. Олар мемлекет шекарасынан өту кезінде экспорттық-импорттық ағымдардың базаның көрсеткіштеріне ықпал етеді. Ең бастысы, тарифтік реттеу тауарға кеден салығын салу әдісі мен тәртібін, сондай-ақ салық пен тарифтердің түрлерін, оның себептерін, кеден жеңілдіктерін беру тәртібін анықтайды.

1991 жылғы 16-желтоқсаннан бастап  тәуелсіз мемлекет деп жарияланған  Қазақстан Республикасы жөнінде  сөз қозғалып отырғандықтан, заңды  және тұлғалар да, жалпы алғанда,  бүкіл республика оның өзі  халықаралық саудаға белсенді түрде қатыса алады.

Бірақ әлемдік кеңістіктегі кез-келген сыртқы экономикалық және ел ішіндегі қызметтің  заңдылық негізі бар екенін атап өту  керек. Демек, халықаралық саудаға  өздерінің кедендік заңдылықтарына сәйкес әртүрлі шарттарды ұсынатын көптеген елдер қатысқандықтан, сыртқы экономикалық қызметі жүзеге асыру кезінде серіктесті анықтау қажеттілігі туындайды.

Сондықтан тауар өндіріген елді анықтаудағы  мақсат – Қазақстан Республикасы территориясына әкелінген және оның шекарасынан әкетілу процесінде тарифтік және бейтарифтік реттеуді жүзеге асыру қажет.

Қолданған әдебиет тізімі

1. Андреещев Р.Ю. «Один шаг вперед, два шага назад», электронды құжат: http://www.ebiblioteka.ru/ sources/ article;

2. Андреещев Р.Ю. «Проблемы торгово-экономических отношений России и Казахстана» Доклад на научной конференции «Актуальные проблемы международных отношений в начале XXI века», ақпан 2001. РФ СІМ Дипломатиялық академия. http:// www.ebiblioteka.ru;

3. Елемесов «Халықаралық экономикалық  қатынастар» Алматы 2001 ж;

4. Ержанов «Халық аралық экономикалық  қатынастар» Алматы 1999 ж;

5. Жуков Е.Ф. «Халықаралық экономикалық  қатынастар» Москва 1999ж;

6. «К вопросу о межрегиональном  приграничном сотрудничестве с  Казахстаном» Ресейдің СІМ ТМД  елдері Үшінші деартаментінің анықтамасы, 2000 ж шілде, www.ebiblioteka.ru;

7. Майдан-Әли Байгісиев «Халықаралық  экономикалық қатынастар» Алматы 1998 ж;

8. Мамыров Н.Қ «Халықаралық экономикалық  қатынастар» Алматы 1998ж;

9. «Международная экономика» I том  Москва «Международные отношения» 2000 г;

10.Николаенко  В. Россия и Казахстан. «Международная  жизнь», 1998. №11-12;

11.Ресей-Қазақстан  Сауда-экономикалық сабақтастығы. Ресейдің  СІМ ТМД елдері Үшінші деартаментінің  анықтамасы, 1999 ж қыркүйек, www.ebiblioteka.ru;

12. Сахариев С.С, Сахариева А.С. «Әлем экономикасы» I том, Алматы 2003 ж;

13. Семенов К.А. «Халықаралық экономикалық  қатынастар» Москва 1998ж;

14. Стюарт Ю. «Соглашение о партнерстве  между ЕС и Казахстаном –  спустя 5 лет». Мысль – 2005 №2;

15. Саясат журналы «1999 жылдың I жартысындағы Қазақстан Республикасы экспортының даму тенденциялары» 1999 ж тамыз;

16. Токаев К. «Политика новой эпохи»  РФ 1999 №19;

17. Экономика Республики Казахстан.  Ресейдің СІМ ТМД елдері Үшінші  деартаментінің анықтамасы, 1997 ж  қыркүйек