Картография

Картография – географиялық карталар, оларды жасау және пайдалану туралы ғылым.

Картография табиғат пен  қоғам құбылыстарының үйлесуі мен  өзара байланысуын, олардың кеңістіктегі орналасуын және уақыт бойынша өзгеруін, т. б. картографиялық кескіндеудің (бейнелеудің) көмегімен зерттейтін ғылым. комителық  ұғымдарға – аспан денелері мен  жұлдызды аспанның карталары, глобустар  мен жер бедері карталары, картографиялық белгілермен берілген кеңістік модельдері (үлгілері) жатады.

Комитеның негізгі салалары:

1. Картография пәні мен әдістемесі, карта туралы ілім, картографиялық проекциялар теориясы, генерализация мен кескіндеу әдістерінің (шартты белгілер жүйесі) теориялары;
2. Картография ғылымы мен өндірісінің тарихы;
3. картографиялық деректер тану (картографиялық деректерді саралау және оларға қатысы бар ғылыми-ақпарат теориясының мәселелері);
4. карталарды жобалау және оларды дайындау теориясы мен технологиясы;
5. карталарды пайдаланудың теориясы мен әдістемесі.

Картография ғылыми және техникалық пәндер жүйесіне тарамданады. Оның біреуінің  көп ғасырлық тарихы болса, кейбіреулері жақында ғана пайда болып, қалыптасу  сатысынан өтуде. комитеның жалпы  теориясы картаны жасау әдістемесі мен пайдалану мәселелерімен  шұғылданады. Картография теориясының  негізгі әдістемесі – картатану. Математикалық Картография картаның математикалық негіздерін зерттейді. Ол картографиялық проекция теориясын  әзірлейді, картографиялық тор құрудың  әдістерін жасайды, олардағы бұрмалануды  талдайды. Картаны құру және жобалау  пәні картаны әзірлеу әдісі мен  оның лабораториялық технологиясын  зерттейді.

Картаны безендіру және картографиялық семиотика картаның тілін, картографиялық белгілер жүйесін құру әдісі мен  теориясын, картаны көркемдеу, түрлі  түсті безендірумен айналысады. Картографиялық семиотика шеңберінде белгілер жүйесін  құру және оларды пайдалану тәртібін зерттейді.

 Картаны басып шығару  – картаны, атласты, т. б.  картографиялық өнімдерді технологиялық  әзірлеу, көбейту, картаны полиграфиялық  безендіруден тұратын техникалық  пән. Картографиялық өндірісті  ұйымдастыру және экономикасы  – салалық экономикалық пән.  Ол карта жасау өндірісін жоспарлау  және ұйымдастыру мәселелерімен  айналысады.

 Картаны пайдалану  картографиялық өнімдерді пайдаланудың  теориясы мен әдісін әзірлейді.  Картография тарихы картографиялық  өндірістің дамуын, көне картографиялық  өнімдердің тарихын зерттейді.  Картографиялық топонимика – географиялық атаулардың мағыналық мәнін зерттейтін пән. К. салаларын нысанға қарап та жіктейді.

Мысалы, Жер бетін (құрлықтар  мен мұхиттарды), планеталық және астрон. картографиялау. Тақырыбына байланысты К. мынадай түрлерге ажыратылады: жалпыгеографиял  және топографиялық, тақырыптық (табиғат, халық, шаруашылық, т. б.), арнайы. Әдісіне  қарай жердегі, аэроғарыштағы және су астын картографиялау; масштабына қарай – ірі масштабты, орта масштабты  және ұсақ масштабты деп ажыратады.

Картографияның зерттейтін нысандары. 
Картография — табиғат пен қоғамның құбылыстарын географиялық карта мен басқа да картографиялық өнімдерді кескіндеу және оларды құру, пайдалану әдістемелері туралы ғылым. 
Картографияның жетістіктері карталарда, атластар мен глобустарда материалданған. Картографиялық зерттеулер Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясында жоғары оқу орындары мен Картографиялық кәсіпорындарында жүргізіледі. Әрбір географиялық картаның атқаратын қызметі болады. Оны білім мен өндірістің белгілі бір салаларындағы мамандар, туристік танымжорықтың жетекшілері, оқушылар біліммен маңызды ақпарат көзі ретінде қолданады. 
Картаны құрушылар кескіндейтін аумақты терең зерттеп оқып үйренген сайын сол аумақта орналасқан нысандар мен құбылыстардың ерекшеліктерін айқындап ашып көрсетеді. Картография құрылымы жағынан күрделі пәндер жүйесін құрайды. Оның маңызды құрамды бөліктеріне - картатану, картографиялық ақпараттану, математикалық картография, картометрия жатады. 
Картаны жобалау және құру, картаны безендіру, картаны жасау және картаны пайдалану әдістемесі кіреді. 
Картатану - географиялық карта және оның түрлері, қасиеті мен элементтері, даму тарихы, пайдалану әдістемелерін зерттейді. 
Математикалық картография - жер беті мен ғаламдағы аспан денелерін жазықтықта (картада) кескіндеудің математикалық әдістерін зерттейді. 
Картографиялық ақпараттану - картаны жүйелеу және оларды талдау, бағалау, сақтау, тарату мәселелерін қарастырады. 
Картометрия - картадағы әр түрлі географиялық нысандардың сандық сипатының мазмұнын айқындайтын (ауданы, көлемі, биіктігі, ұзындығы, бұрышы) өлшеу жұмыстарын жүргізу әдістерін жасап шығарады. 

Картография туралы жалпы мәліметтер.  
 
Карталардың негізін картографиялық кескіндеулер, математикалық негіз, көмекші жабдықтар мен қосымша мәліметтерден тұратын жиынтық құрайды. 
 
Картаның аса маңызды элементтерінің бірі-оның түсіндірме бөлігі болып табылады.

Түсіндірме белгілері: шартты белгілер, мәтіндік түсіндірмелер, кесте деп жіктеледі. Карта масштабында кескінделуіне сәйкес келетін обьектілер аудандық және сызықты шартты белгілер арқылы беріледі. Аудандық белгілермен орман, шалғын, батпақ, көл т.б. ал сызықты белгілермен өзен, жол, шекара, құбыр сияқты обьектілер белгіленеді.

Картографиялық кескіндемелер. 
 
 
 
 
 

Картография оның бөлімдері. 
 
 
 
 
 
Картография ежелден география ғылымымен дамып келеді. Математика, техникалық т.б. ғылым салаларымен тығыз байланыста. География және геодезия ғылымдары Жердің пішіні, мөлшері, беткі бөліктерінің өлшемдері туралы дәл өлшемдер береді. Картография көптеген техникалық ғылым салаларымен, соның ішінде автоматика, электроника, прибор жасау, техникалық дизайн т.б. салалармен байланыс жасап, өзі де өркендеп дамып отыр.

Пайдаланылған Әдебиеттер

1. Jump up ↑ Қазақстан Республикасы Ғылыми Энциклопедиясы