Дүние жүзінің отын-энергетика кешеніне сипаттама

Атом электр станцияларының бірінші контурының өзіндік мұқтаждар қондырғыларының  ерекшеліктері - атом электр станциясы  технологиялық процесінің қарастырылған  сұлбаларынан корінеді.

Ал, екінші контур бөлігінде өзіндік мұқтаждар  кәдімгі отынды қолданып, жұмыс істейтін жылу электр станцияларының механизмдерімен  бірдей. Атом элекгр станцияларының ерекшеліктері:

1.Географиялық  кез-келген жерде, соның ішінде  таулы жерде салынады.

2.Сыртқы  қатардағы факторлардан тәуелсіз. Өзіндік режімі автономиялы.

3.Отынның  шығыны аз мөлшерде.

4.Тынушылардың  ерікті графигімен жұмыс істеуі  мүмкін.

5.Режімнің  өзгеруіне сезімтал, әсіресе АЭС-ның  реакторы жылдам нейтронмен жұмыс  істейтін болса.

6.Атмосфераны  бәсеңдеу ластайды, радиоактивтік  газдары мен аэрозолы шамалы, санитарлық мөлшерден (нормадан) асып түспейді. Осы тұрғыдан қарағанда  АЭС-ы, ЖЭС-нан көбірек болып  шығуы мүмкін.

2.3 Жылу электр  станциялары

    Жылу электр станциясы (ЖЭС)  – органикалық отынды жағу  кезінде бөлініп шығатын жылу  энергиясын түрлендіру нәтижесінде  электр энергиясын өндіретін  электр стансасы. ЖЭС пайдаланатын  отын түріне қарай – қатты,  сұйық, газ тәрізді және аралас  типті отынмен жұмыс істейтін  ст-ларға, жылу қозғалтқыштарының  түріне қарай – бу турбиналы,  газ турбиналы (ГТЭС) және іштен  жану қозғалтқышты (дизельді) ст-ларға,  өндірілетін энергия түріне қарай  – конденсациялық электр ст-лары (КЭС немесе МАЭС – Мемл. ауданаралық  электр ст-лары) және жылу электр  ст-лары (жылу электр орталықтары  – ЖЭО), қуат беру графигі бойынша  – базалық (жыл бойы біркелкі  жүктемемен жұмыс істейтін) және  пиктік (күрт өзгермелі жүктеме  графигімен жұмыс істейтін) ст-лар  болып бөлінеді. Кейде ЖЭС-терге  шартты түрде атом электр ст-ларын,  күн электр ст-ларын, геотермиялық  электр ст-ларын да жатқызуға  болады. ЖЭС-тердің электрлік жабдықтарына  синхронды генераторлар, генератор  кернеуінің таратқыш құрылғылары,  жоғарылатқыш, бақылау, өлшеу және  басқару аспаптары мен қосалқы  жабдықтары, т.б. жатады. Орган. отын (көмір, мұнай, газ) қорларының  мол болуына байланысты Қазақстанда  салынған электр ст-лардың басым  көпшілігі (барлық электр ст-лар  қуатының 87,6%-ін өндіреді) жылу электр  ст-лары болып табылады. Қазақстанның  ЖЭС-терінің жиынтық қуаты 1999 ж. шамамен 16000 МВт-қа, оның ішінде  КЭС-терде 8630 МВт-қа (ғ1 Екібастұз  МАЭС-і – 4000 МВт, Ақсу МАЭС-і  – 2400 МВт, Жамбыл МАЭС-і –  1230 МВт, ғ2 Жамбыл МАЭС-і –  1000 МВт, Маңғыстау энергокомбинатының  ғ1, 2 ЖЭС-тері – әрқайсысының қуаты  630 МВт-тан, ЖЭО-лардың қуаты 5694 МВт-қа, ГТЭС-тердің қуаты 192 МВт-қа (Теңіз ГТЭС-і – 144 МВт, Жаңажол ГТЭС-і – 48 МВт) жетті.

 

2.4 Су электр  станциялары

 

Су электр станциясы - электр генераторын айналдыратын гидравликалық турбинамен су ағынының механикалық энергиясын электр энергиясына түрлендіретін электр станциясы. Қазақстандағы ең алғашқы СЭС 1902 жылы Зырян кенішін энергиямен қамтамасыз ету мақсатында Тұрғысын өзенінде салынды. Оның қуаты 1 мың кВт болды. 1927 жылы Жоғары Хариузовск СЭС-і (куаты 3,2 мың кВт), 1934 жылы Үлбі СЭС-і (қуаты 27,6 мың кВт) салынды. Үлкен Алматы өзенінде 10 каскадтан тұратын СЭС (жалпы қуаты 47 мың кВт) 1959 жылы салынып бітті. Соңғы жылдары кешенді мақсатта пайдаланылатын бірнеше ірі су-энергетикалық тораптар іске қосылды: Ертіс өзенінде Өскемен СЭС-і (куаты 331,2 мың кВт) және Бұқтырма СЭС-і (қуаты 675 мың кВт), Іле өзенінде Қапшағай СЭС-і (қуаты 434 мың кВт) және т.б. Елімізде су-энергетика құрылыс объектілерінен басқа 200-ден астам шағын және орташа СЭС салынған. Қазақстандағы ірі СЭС-тердің барлығы энергия жүйесі өқрамындағы жылу станцияларымен үйлестіріле пайдаланылады. Бұл жағдайда олардың жоғары дәрежедегі кешенді үнемділігі, пайдаланудағы сенімділігі артады. Сондықтан СЭС салу өзеннің ағын суын су көлігі, ирригация және сумен қамтамасыз ету және т.б. мақсаттарда кешенді пайдалануға мүмкіндік береді.

Су энергетика қорлары

Су энергетика қорлары — өзендер мен сарқырамалардың  құлама суынан алуға болатын энергия  қоры. Энергияның бұл көзінің артықшылығы  — оның қоры сарқылмайды, үнемі қалпына  келіп отырады. Бұл энергияның арзан, әрі гигиеналық түрғыдан таза түрі болып табылады. Су энергиясының қоры жөнінен Қытай, АҚШ, Канада дүние жүзіндегі алғашқы орындарды иеленеді.

Су энергетикасы(Гидроэнергетика; грек, "һydor" — су, ылғал, energia — қызмет, әрекет) — 1) бөгет салу арқылы немесе бөгетсіз ағын судан энергия алу. Дүние жүзіндегі ең үлкен СЭС Венесуэлада (Гури бөгеті, 10 млн кВт) және Бразилияда Парана өзенінде (Итайпу ГЭС-і, 12,6 млн кВт) салынған. Қазақстанда Бұқтырма СЭС-і, Қапшағай СЭС-і, Шардара СЭС-і, т.б. бар. Су энергетикасының энергия көздері саркылмайтын (трубина арқылы өтетін су ағынының орны өзенге немесе көлге құятын өзен және бұлақ суымен толтырылады) болуы мүмкін. СЭС-тердің экологияға нұқсан келтіретін факторлары да бірталай. Мысалы, жазық жерлерде СЭС салу құнарлы жерлерді пайдалануға жарамсыз етіп қана қоймай, өзеннің экожүйесін толық бұзады. Су қойма түбінде мыңдаған тонна шөгінділер (өнеркәсіп және тұрмыстық ақаба суымен бірге өзенге түсетін улы заттектер) жиналады. Бұл су қойманы жойғанның өзінде аумақты пайдалануға жарамсыз етеді. Таулы жердегі өзендер СЭС-тер салуға қолайлы. Бірақ сейсмикалық қауіпті аудандарда алапат ықтималдығы жоғары болуы мүмкін. Жер сілкіністері орасан зор зиян келтіреді. Мысалы, Италиядағы Вайонда 1993 жылы бөгетті су жарып өткенде 2118 адам, ал Индияда Гуджерат бөгетін су жарып өткенде 16 мың адам қаза болды. Қазіргі уақытга үлкен СЭС-тер салудың келешегі жоқ, оларды бөгет салуды қажет етпейтін ағыны жылдам шағын немесе үлкен өзендерде салу ыңғайлы деп есептеледі. Кіші су энергетикасы дәстүрлі емес энергетикаға жатады; 2) бөгет салу арқылы не салмай, аққан судан энергия алу. Су энергиясының біршама арзандығына қарамастан, ресурстардың шектеулілігіне және энергия қондырғыларының көп аумақты алатынына байланысты болашақта ол дүние жүзіндегі энергетиканың 5%-ынан аспайтын болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

 

1. Jump up ↑ Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік географиясы: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық /В. Усиков, Т. Казановская, А. Усикова, Г. Зөбенова. 2-басылымы, өңделген. - Алматы: Атамұра, 2009. ISBN 9965-34-934-7
2. Jump up ↑ География: Дүниежүзіне жалпы шолу. ТМД елдері. Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық/ Ө. Бейсенова, К. Каймулдинова, С. Әбілмөжінова, т.б. — Өңд., толықт. 2-бас. — Алматы: Мектеп, 2010. — 304 б., сур.ISBN 978-601-293-170-9
3. Jump up ↑ Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік географиясы: Жалпы

4.Бакирова.У. Составитель «Внеклассная работа по географии»

Методический сборник 1991 ж

5.Бейсенова .Ә .Әбілмәжінова .С. Каймулдинов.К.

География 7-сынып «Атамұра -2003»

6.Бейсенова .Ә. Әбілмәжінова .С.Каймулдинов.К.Достай.Ж

География 10-сынып «Мектеп -2011»

7.Білім-Образавания. Ғылыми педогогикалық журнал. №3,2004 ж./22-24 бет/

8.Вилесов.Е.Н. Науменко.А.А. Веселова Л.К. Аубакирова Б.Ж.

Физическая геоеграфия Казахстана .Учебное пособие .Алматы. «Қазақ Университеті»,2009 ж /236 бет/