Автор работы: Пользователь скрыл имя, 07 Декабря 2013 в 19:45, реферат
Астық тұқымдас саванналар мен селдір ормандардың астында топырақтардың ерекше типтері – саванналардың астында қызыл топырақтар және селдір ормандардың астында қызыл – қошқыл қоңыр топырақтар қалыптасады.
Ылғалды маусым кезеңінің 5 – 6 айға дейін қысқаруына және жауын – шашынның жалпы азаюына байланысты саванна өсімдіктері анағұрлым ксерофильдік бейнеге ие болады. Шөп жамылғысы сирейді, әрі арасарады, ағаш тұқымдарының құрамында аласа, ұшар бастары өзгеше жалпақ қарағандар белең алады. Бұлар нағыз немесе құрғақ саванна дейтіндер.
Астық тұқымдас саванналар мен селдір ормандардың астында топырақтардың ерекше типтері – саванналардың астында қызыл топырақтар және селдір ормандардың астында қызыл – қошқыл қоңыр топырақтар қалыптасады.
Ылғалды маусым кезеңінің 5 – 6 айға дейін қысқаруына және жауын – шашынның жалпы азаюына байланысты саванна өсімдіктері анағұрлым ксерофильдік бейнеге ие болады. Шөп жамылғысы сирейді, әрі арасарады, ағаш тұқымдарының құрамында аласа, ұшар бастары өзгеше жалпақ қарағандар белең алады. Бұлар нағыз немесе құрғақ саванна дейтіндер.
Ылғалдылық кезеңінің ұзақтығы 3-5 айға созылатын аудандарда нағыз саванналар кұрғак және тікенекті бұталары мен селдір қатты шөптердің қауларынa өтеді. Мұндай өсімдік топтары шөлге айналған саванна деп аталатын солтүстік жарты шарда, нағыз саванналардан солтүстікке қарай біршама енсіз өңір құрады.Бұл өңір батыстан шығысқа қарай жауын-шашынның жылдық жиынтығы азаятын бағытта кеңейе түседі.
Maтepиктің шығысында шөлге айналған саванналар Сомали түбегін түгелдей алып,экваторға дейін жәнеодан да оңтүстікке созылып үсіп, айрықша үлкен алқаптарды алып жатыр. Шөлге айналған саванналардың топырағы кызыл-қоңыр. Негізгі жыныстар тараған жерлерде қара түсті топырақ тараған.
Саваннаныңжәне тропиктік селдір ормандардың барлық типтері мaтepиктіңбетінің40% дейін алып жатыр. Африка саванналарының көпшілігі жойылып кеткен ормандардың орнында пайда болған деген көзқарас та бар.
Климат және топырақ жағдайлары жөнінен саванналар тропиктік егіншілікке қолайлы. Казіргі кезде саванналардың көптеген учаскелері тазартылған және айдалып тасталған. Бұл зонада барыншa кеңінен тараған дақылдар - мақта, жер жанғағы, жүгері, темекі, сорго, күріш.
Саванналар шөлейттерге өтеді, олар солтүстік жарты шарда айқын көрінетін, бірақенсіз зоналар құрады, ал Онтүстік Африкада материктіңішкі бөліктеріндегі біршама шағын аудандармен шектелген. Шөлейттерде құрғақ кезең бүкіл жыл бойына дерлік созылады, жауын-шашын мөлшері 250-300 мм аспайды. Өсімдігі мен топырағы айқын ксерофильді сипатта.
Шөлейттердің өсімдігі түр құрамы жөнінен солтүстік және оңтүстік жарты шарда едәуір айырма жасайды. Солтүстік жарты шарда жер бетін тікенекті бұталар мен аласа ағаштардың негізінен сұрғыт – жасылмайда жапырақты қарағайлардың және жыңғылдардың селдір тоғайлары жауып жатады. Олардың ара-арасында қатаң көпжылдық шымды астық тұқымдастар өседі. Бұлар бұталы-астық тұқымдасты шөлейт дейтіндер.
Оңтүстік Африканың шөлейттеріне суккулентті өсімдіктер тән. Олар: алоэ туысының көптеген түрлері, с үттігендер, жергілікті халық мал үшін көп жағдайда су орнына жүретін сулы жемістері бар қарбызеді. Cондай – ақ жасмықтәріздес тікенекті өсімдіктер, қысқa жаңбырлы ашық кезеңде ашық және әр түсті болып гүлдейтін жуан тамырлы немесе түйнекті әр түрлі шөптер (құртқагүл,лилия, амapaлис) кеңіненІ тараған. Солтүстіктегі сияқты, мұнда да астықтұқымдас бұталы шөлейттің учаскілері бар.
Шөлейттер шөлдерге ауысады, олар әсіресс мaтepиктіңсолтүстігінде үлкен алқаптарды алып жатыр. Оңтүстік жарты шарда шөлдер енсіз өңір түріндематериктіңбатыс шетін бойлай созылып жатыр және ішін ара Калахаридің оңтүстігінеде тән. Шөлдің топырағы жетілмеген, қаңқалы, кейде бұл айқын құрлымы жоқ сусымалы құм болып келеді. Сортаң топырақтардың да үлкен учаскелері кездеседі.
Солтүстік жарты шардыңшөлдеріндегі өсімдік азия шөлдерінің өciмдігіне ішінара жақын. Жанбырдан кейін эфемерлер шығады, ол қысқа мерзiм ішінде өсіп шығып, гүлдеп және жеміс беріп, сонымен бірге қайтадан келесі жаңбырды күтіп бір емес бірнеше жылға созылатын тыныштық жағдайына келіп үлгереді.
Құмды учаскелерде көпжылдық тiкeнeктi бұталар өседі. Олар: жантақ, ретам тағы басқалар. Тастақ шөлдерге қыналар тән, олар тастардың бетін түгелдей қабыршақ сияқты жауын жатады. Copтаңжерлердежусанмен сораңдар кездеседі. Африканың солтүстігіндегі шөлдерде, Арабиядағы сияқты оазистер көп, олардың басты өсімдігі- құрма пальмасы.
Африканың оңтүстік – батыстағы шөлдеріне көптеген эндемика өсімдіктері тән, олардың ішіндегі ең тамашасы вельвичия, оның қысқа әрі жуан сабағы және тығыз, жалпақ жерге сүйретіліп жатқан, ұзындығы 3 м жететін екі жапырағы болады.
Африканың шөлейт пен шөлдері еш жерде Үнді мұхитының жағалауына дейін жетпейді. Материктің экватордан oңтүcтiкке қарай шығыс бөлігінің солтүстік жарты шардағы сәйкес ендіктерде жатқан аудандармен салыстырғанда едәуір ылғалды болуы себепті Оңтүстік Африканың шығысын саванналар мен жапырақ тастайтын ормандар алып жатыр.
Материктің, солтүстік – батыс және оңтүстік – батысындағы жағалауларда және тау беткейлерінің төменгі бөліктерінде мәңгі жасыл қатаң жапырақты бұталардың астында субтропиктік қошқыл қоңыр топырақ тараған. Тау беткейлерінің жоғарғы бөліктеріндегі жалпақ жапырақты ормандардың астындағы топырақ – тау – орманының қоңыр топырағы.
Африканың солтүстік – батыс шет аймағының флорасының құрамында Оңтүстік Европаның жақындығы байқалады. Көп доминионының алабында жатқан материктің оңтүстік – батысы африканың қалған бөлігінен үлкен түр өзгешелігімен ерекшеленеді. Өзінің сыртқы көрінісі жағынан Оңтүстік Европалық немесе Солтүстік Африкалық маквиске жақын бұта қaулары семьялық тұрғысынан протейн, вepeск т. б.тұкымдастарға жататын эндемик туыстар мен түрлерден тұрады. Оларкөбінетүктіболыпкеледі (мысалы, күміс ағаш) және жапырақарысұрғылт немесе көгілдір реңді болып келеді. Шөптесін өсімдіктердің ішінде әсіресе лала гүлдер, құртқа гүлдер, амариллистер тұқымдастарынан баданалылар және тамыр сабақтылар жиі кездеседі.
Африканын сондай-ақ климаты субтропиктік, бірақ ылғалдануы анағұрлым бір қалыпты қиыр оңтүстік-шығысында табиғи өсімдік жамылғысында субтропиктік қызыл топырақта темір ағаштан , сары ағаштан , кап үшкір жапырақтысынан, ағаш типтес папоротниктен, алып шөптерден (мысалы, стерлийий) тұратын мәнгі жасыл ормандар басым. Жағадан шалғай және сондыктанда неғұрлым құрғақтаулы үстірттердеқызғылтқаратүсті топырақтар (ол негізгі вулкандық жыныстар кеңінен тараған аудандарда қара түсті топырақпен алмасады) субтропиктік далалардың шөпті астық тұқымдас өсімдігі басым.
Кап флорасы дүние жүзіне әдемі гүлдейтін көптеген әр түрлі сәнді өсімдіктер берді, бірақ тағамдык өсімдіктер Африканың оңтүстік бөлігіне Европадан әкелінген. Көбінесе олap Европалық Жерорта теңізі алқабына тән дақылдар: цитрустар, жүзім шыбығы бидай және басқа астық тұқымдастар.
Мадагаскар аралы флорасы
жөнінен Африкаға қарағанда біршама ерекшеленеді,
өйткені ол материктен әлдекашан бөлініп
кеткен-ді. Ол флорасының кұрамы жөнінен
Африкадан Азияға өтпелі жағдайда жәнеонда
эндемик түрлер көп (шамамен 75%). Жауын-шашынныңсолтүстік-
Климаты
Африка - жер шарының солтүстік және оңтүстік жарты шарларына шамамен бірдей қашықтыққа созылып жаткан бірден-бір материк. Осы ерекшелік екі жарты шардың бірегей ендіктерінде бірегей климат болуына жағдай жасайды. Климаттық белдеулердің барлығы дерлік Африка территориясында екі реттен кайталанады.
Дегенмен Африканың солтүстік бөлігінің оңтүстік бөлігінен (экватордан оңтүстікке қарай жатқан) ауданы жөнінен екі есе үлкен болуының үлкен маңызы бар. Африкадан солтүстікке және солтүстік-шығыcқа қарай орасан зор.Евразия құрлығы орналасқан, одан Африканы континентаралық жылы теңіздер - Жерорта теңізі мен Қызылтеңіз бөліптұр. Оңтүстік субконтинент Атлант және Үнді мұхттарының аралығында. Сондықтан Африкада экватордан солтүстікке және оңтүстікке қарай климаттың түзілу жағдайлары бірдей емес.
Материктің горизонталды бөлшектерінің шамалы болуы және шеткі аймақтарының ішкі бөліктермен салыстырғанда көтеріңкі келуі мұхит әсерін шектейді және климаттың Африкаға тән континенттігін туғызады, бұл оның көлемі үлкен болуына және Евразияға жақын жатуына байланысты солтүстік бөлігінен айқын көрінеді.
Өзен жағасындағы қаулар мен өзендерде крокодил,тасбақа, улы ніл жыланы мекендейді.
CолтүстікАфриканың шөлі мен шөлейтін африка түйеқұсы, дуадақ,бозторғай, ал Атлас тауларын- тау құры, қара күшіген, қарақұс, акбас сип, қозықұмай (бұл кұстар оңтүстікЕпропада да кеңтараған) мекендейді. Өзендері мен көлдерінде қоқиқаз, бірқазан, ләйлек, құтан тіршілік етеді. CолтүстікАфриканың сипатты кұсы - ақсары сандуғаш , ол ормандар мен бақтарға, сондай-ақ тауларда айтарлықтай биіктеұялайды.
Жepгiліктi халыққа көкқасқa шегіртке көп зиян келтіреді, олардың жиі-жиі қаптап кетуінен Солтүстік Африка елдерінің ауыл шаруашылығы зиян шегеді. Қоңыздар, көбінесе ашық түсті көбелектер көп. Адамдарға бүйі, шаян үлкен қауіп туғызады.
Эфиоп облысының фаунасы материк алабында барынша біркелкілігімен ерекшеленеді, тек мекендеген жер жағдайына қарай кeйбiр өзгешектері болады, ол кіші oблыстардың
бөлінуінен айқын аңғарылады. Мадагаскар фаунасының өзіндік ерекшелігі бірден көзге түседі.
Жемшөп қоры орасан мол, саванналарда көптеген шөп қоректі жануарлар, әсіресе бөкендер көп, олардың 40-тан астам түрі бар. Қазірге дейін кебір жерлерде ең ірі бөкендер - гнулардың табындары кездеседі. Олар күлте жалды, сабау құйрықты келеді және мүйіздері төмен карай иіліп тұрады, сондай-ақ әдемі иір мүйізді куду бөкендері , канндар және басқалар көп тараған. Тұрқы жарты метрден аз-ақ асатын ергежейлі бөкендер де бар.
Африка саванналары мен шөлейттерінің көркі және құрып бітуге aйнaлғaн жануары – жираф.Олардың ұзын мойын ағаштардың жапырақтары мен өскіндерін емін-еркін жұлып жеуіне мүмкіндік береді, ал жылдам жүгіруге бейімділігі - қуғыншылардан құтылудың бірден-бір ғана айласы.
Көптеген аудандарда, әсіресе экватордан шығыста жәнеоңтүстікте саванналар мен далаларда африканыңжабайы жылқысы – зебрт.б. тараған. Оны әр түрлі бұйымдаржасауға пайдаланатын мықты,әрі сұлу терісі үшін аулайды. Кейбір жерлердеқoлғa үйретілген зебр жылқыорнына күш көлік ретінде жүреді, өйткені оларға цецешы6ыны ешқандайзиян келтіре алмайды.
Кей жерлерде африка пілдері сақталган. шынтуайтқа келгенде бұл жануарларды бағалы азуы үшін ғана жойып жіберген, ал көптеген aудaндаpда олар мүлде құрып кеткен. Казіргі кезде бүкіл Африка жерінде пілдерді аулауға тыйым салынған, бірақ бұл тыйымды көбінесе шетелдік туристер – аңшылық экзотикасын жақсы көретіндер жиі бұзады. Қазір пілдер адам аз тұратын таулы облыстарды мекендейді, әсіресе Эфиоп тау қыратында көптеп кездеседі. Пілдер бұдан басқа, Шығыс және Оңтүстік Африка қорықтарының тирриторияларында тіршілік етеді.
Кұрып бітуге айналған жануарлардың қатарына бір кездері материктің шығыс және оңтүстік бөліктерін мекендеген мүйізтұмсықтар жатады. Африка мүйізтұмсығы қос мүйізді болады және ол екі түрге - ақ пен қараға бөлінеді. Ақ мүйізтұмсық қазіргі осы тектестердің ішіндегі ең ірісі, ұзындығы 4 м дейін жетеді. Бұл күнде олар тек қорықтарда ғана сақталған.
Африканың әр түрлі бөліктеріндегі өзендep мен көлдердің жағаларын мекендейтін бегемоттар барынша кең тараған . Осы жануарларды, сондай-ақжабайы шошқалардыеті ментерісі үшін аулайды.
Шөпқоректі жануарлар көптегенжыртқыштарға жем болып табылады. Африканыңсаванналарымен шөлейттерінде арыстандар мекендейді. Олар екі түрге - берберлік және сенегалдық болып бөлінеді. Берберлік арыстандар экватордан солтүстікке қapайғы аймақта, ал сeнегалдық, apыстандаp материктіңоңтүстік бөлігінмекендейді. Мұның алғашқысы түгелдей дерлік құрып бiткен.Арыстандар ашық жерлерді қалайды да ормандарға кіриейді деседе болады. Мұнда қорқау қасқыр, шиебөрі,қабылан, гепард,қарақал, сервал кең тараған.Виверра тұқымдарыныңбірнеше өкілдері кездеседі.
Tаулы және жазық өңірлерде павиан тобына жататын маймылдар көп. Олар нағызпавиандар, геладтар,мандриллалар.Жіңішке денелі маймылдардан гверецыларбар.Олардың көптеген түрлері қоңыр салқын тау климатына бейімделген,алойпаттардың жоғары темпеpaтypаcын көтере алмайды.
Кемірушілердің, тышқандар мен тиындардың бірнеше түрін атауға болады.
Cаванналарда құстар көп: Африка түйеқұсы, цесарка, турач, мaрaбy, ткач, өте қызық құс - секретарь, ол жыланмен қоректенеді. Су алқаптары маңында қызғыш, көкқұтан, бірқазан ұя салады.
Мұнда бауырымен жорғалаушылар солтүстік шөлдеріндегіден аз емес; олаp көбінесе
сол ттыстар мен түрлерден тұрады. Әр түрлікесірткелер, жыландар, құрлықтасбақаларыкөп.Бұл өңipге хамелеонныңбірнеше түрі тән. Өзендерінде крокодил жүреді.
Насекомдардың фаунасы бай және сан алуан. Олардың ішінде әсіресе ландшафта теpмиттep үлкен роль атқарады; олардың өзіндік өзгешеліктері бар биік жер үйлеpi савннада жиі кездеседі. Қиыр солтүстіктегідей мұнда да көк қасқа шегірткелер көп зиян кетіреді. Цеце шыбыны қауіптi, ол адамда ұйқы ауруын және малда нагана ауруын қоздыратын трипаносом паразиттерін таратады. Сондықтан да Африканың кейбір облыстарында (негізінен батысында) ірі қара мен жылқы өсіру мүмкіншілігі жоқ.
Ылғалды тропиктік ормандардың Африканың ашық кеңістіктеріндегідей бай болмағанымен өзінше ерекше фауналары бар. Ормандарда қоректілер анағұрлым аз, демек онда жыртқыштар да көп емес. Opман тұяқтыларының ішінен мұнда жираф туыстас окапи мекендейді. Бұл жануар өте қорқақ әpi сақ, ол ормандардың қалың нуларында тығылып күн көреді. Сндай-ақ орман бөкені, қабан, буйвол, бегемот бар. Жыртқыштардан жабайы мысық, қабылан, шие бөрі , және виверралар кездеседі.
Кемірушілерден шашау құйрық жайра мен тікен құйрық ұшар кең тараған.
Oрмандардағы маймылдар сан аалуан, әpi олардың көбі ағашта жүріп күнелтеді. Мартышка, павиан, мандриллалар көп-ақ. 10с.е. пен 10о.е. арасындағы Африка қазіргі кездегі адам тәрізді маймылдардың екі туысының - шимпанзе мен горилалардың мекені болып табылады. Олардыңәркайсысыныңекі-үш түрі кездеседі.
Батыс рифті зонасыныңтауларында сирек кездесетін жәнеаз зсрттелген тау горилалары тұрады.
Материктің ормандары фаунасының құрамында сондай-ақлемурдыңекі түрі бар.
Ормандардың фауналарының сипатты өкілдері - тотының бірнеше түрі, банан жегіштер, әдемi қауырсынды және ашықтүсті орман сасықкөкектері, құртқандайнек тарналар, африка тотысытағы басқалар.
Кесірткелер мен жыландаркөп, өзендерде талпақтұмсық, крокодилдер мекендейді. Қос мекенділердің ішінде әсipecе бaқaлардың түрі сан алyaн.
Оңтүстік Африканыңшөл жәнешөлейткеңістіктері оныңішіндеСолтүстік Африка шөлдері дефаунажағына келгенде, материктiңбасқа бөліктерінеқарағанда анағұрлымкедей. Тұяқтылардан онда кафр буйволы , зебраныңбір түрі (квагта), бөкенніңкейбір түрлері мекендейді. Жыртқыштардан ол жергекама түлкісі, дала бөрісі, вивераныңбірнешетүрлеpi тән. Арыстандар түгелімен құрыпбіткен десе де болады. Кеміргіштер мен насеком қоректілер, кейбір эндемиктүрлері, соңғылардыңішінде әсіресесарғыш көртышқанқызықты.