Баскетболдың даму тарихы

Жұлып алу.Егер қарсылас допты ұстап тұрып айналып жатқанда жұлып алса пайдалы,жұлып алудың 2 тәсілі бар:өзіне қарай жұлқу  және қарсыластан алға-төмен жұлқылау.

Тартып алу.Бұл тәсілді ойыншы орнында допты ұстап тұрғанда немесе жүгіртіп жүргенде орындауға болады.Қолдан тартып алу.Ойыншының жанына сәтті әрекет жасай алатындай немесе сәтсіздікке артқа шегінуге болатындай қалыпта жақындау керек.Шапшаң және өте аз уақытта тырыстыра ұстаған саусақтармен допты бос жерге ұрып үлгеру керек.Жүгірту кезінде тартып алу.Доп басқарған қарсыласты шеттегі сызыққа бағыттап сәл итермелеп допты жанынан тартып алады.

Ойын тактикасы

Ережелердің өзгеруі,физикалык дайындыктың деңгейінің әрдайым көтерілуі, күресті баскару формасының әрекеттенуі әрқашанда тактикаға байланысты. Қазіргі заманғы тактика әртүрлі және курестің акылға қонымдылығы, жақсы өтуіне мүмкіндік береді. Екі қарсылас команданың физикалық және механикалық дайындықтарының тең болған жағдайында, спорттық күресті өз және қарсыластарының мүмкіншіліктеріне сәйкес ұйымдастырған команда жеңеді.

Тактика көптеген факторларға байланысты:команданың механикасы, оның еңбек ету қабілеті, психологиялық дайындық, ұстамдық күшін қолдана білу, қарсыластарға өз мүмкіндігін беру т.б.

Командаға қызметтерін бөліп беру әрекетінің ұйымдасуын қамтамасыз етеді.

Шабуыл тактикасы.

Жеке әрекет – бұл тактикалық құрылыстың сәттілігінің негізі. Оның әсері ойыншының дәл уақытында, рационалды түрде әрекет жасай білуіне байланысты. Тактиканың негізгі әдісі – физикалық дайындыққа байланысты емес, ол ойыншының тактикалық білімінің болуы, әрекеттәң белсенділігіне, алаңда жан табуға, қарсыласты алаңды білуге байланысты. Жеке әрекет доппен, допсыз болуы мүмкін.

Командамен жасалатын әрекет. Командалық   әрекет жәй және әсерлі комбинациядан тұрады. Баскетболда шабуылдың екі түрлі топтаса жасалу әрекеті бар: екпіндікпен шабуылдау,позициямен шабуылдау.

Екпіндікпен шабуылдың екі түрі бар: «шапшаң жару» және «энеолондап жару». Бағытталған шабуыл. Бұл шабуылда екі жүйе бар:»ортрдағы ойыншы арқылы» немесе «ортадағы ойыншысыз». Әрқайсысының өз нұсқаулары бар. «Ортадағы ойыншысыз шабуыл» – бұл шабуыл ортада нақты ойыншы болған жағдайда қолданылады.

Қорғау тактикасы.

Жеңістің ең басты шарты – қарсылас шабуылшымен сәтті жасалған күрес. Өз кәрзеңкесіне еш доп жолатпай жеңуге болады. Қорғаныстағы команда әрекеті шабуылға жауап болып табылады.

Тапсырманы орындау үшін команда тек өз кәрзеңкесін қорғап қоймай шабуыл да жасау керек. Қорғаныс әрқашан екі қызмет атқару керек: бұзу және құру, шабуыл жасауға мүмкіндік құру.

Жеке әрекет. Әр ойыншының дұрыс шешім қабылдауы және оны жасау команданың сәтті әрекетін қамьамасыз етеді. Қорғаушының қандай да бір қатесі қарсыласқа пайда әкеледі, команданың әрекеттерініңұйымсыздығын көрсетеді. Қорғаныстағы әрекеттердің сәттілігі тек техникалық ұсталыққа емес, сенімді және ойынға да байланысты. Жеке әрекеттердің негізгі тапсырмалары төмендегідей:

1.Қорғаныштағыға допты еркін бермеу.

2.Егер қорғаныштағы допты  алса, оның әрекеттерін лезде  «байлау».

3.Допты тартып алуға әрекет жасау.

4.Бар күшпен шабуылшыға  кәрзеңкегк доп салдырмау, қарсы тұру.

Топтасу әрекеттесу. Қорғаныста 2-3 ойыншы арқылы орындалуы мүмкін. Бұл әрекет барлық ойыншылар қорғанысқа енгенде немесе қорғаушы қате жасағанда орындалады.

Екі ойыншының әрекеттестігі бір-біріне көмектесуге бағытталған, оған сақтану, тайып кету, қайта қосылу жатады. Үш ойыншының әрекеттестігі. Бұл әрекеттестік «үштікке», «сегіздікке», «айқаса шығуға» қарсы орындалады. «Үштікке» қарсы шыға отырып 1-ші беріліс жасау мүмкіншілігін қарау керек, ол үшін берілісті алуға дайындалып жатқан қарсыластан бұрын әрекет жасау керек.

Командалық әрекет. Команда түгелімен қорғауға қатыса алса, олар төмендегі қорғауларды қолдана алады: байытылған қорганыс, жылжымалы қорғаныс, аралас қорғаныс.

Байытылған қорғаныс — команданың қорғаған қалқанына жақын жерде орындалады. Ойыншылардың 2-3 жолы болып тұрады. Командалық әрекеттер жеке және зоналық жүйені үйлестіре отырып ұйымдастырады.

Жеке қорғаныс – бұл әрекетте ұйымдастырғанда әр ойыншы қарсылас командадан өзі қамқоршылық жасайтын ойыншы алады. Бұл жерде ойыншылардың үнемі кестесі болмайды. Допты жоғалтқанда барлық ойыншылар өз қалұанына қайтып келеді.

Зоналық қоғаныс.Бұл қорғаныс ұйым дастыру әрекетіне териториялық жүйе негіз болады.Әр ойыншы алңнын белгілі бөлігін қорғауы керек.Ол жерлер кәрзенкеге жақын және орналасуы ойыншының практикалық мүмкіншілігіне бағыт болады.

Ойын техникасының үйрету методикасы.

Үйретуді дұрыс ауысудан сонымен қатар тосуды,беруді,лақтыруды,жүргізуді үйретуден бастау керек.

Ауысу.Ауысуды үйретуге әр тәсілдер.Бірінші тоқтап-тоқтап жүгіру,содан кейін секіру мен дұрыс үйретіледі.Әр әрекетке уақыт бөлінбеуі керек,бір тәсіл үйретіліп бола сала екіншісіне көңіл бөлу қажет.

Жүгіру.Жүгірудің табиғи дағдыларды қолдана отырып жүгіру техникасына алаңдап тоқтауды енгізеді жүгірудегі жаттығуларды,төмендегі тапсырмаларының орындалулары шешілмейтіндей кезек-кезек жасу керек:Дағдылы жұгіру,тіке және жылдам жүгіру,бағытты өзгертуге(айқастыра,доғал,бұрылыстар) жылдамдықты үдете жүгіру т.б.

Шабуылдау техникасы.Доппен орындалатын әрекеттерді үйретуден бұрын оның серпінді қасиеті мен формасы мен танысып алу керек,себебі сондай техника тәсілдері тез игеріледі.Бұл мақсат үшін доп снаряд ретінде қолданылатын ортақ дамыған жаттығуларды қолдануға болады.

Тосып алу.Допты дұрыс ұстап қалу,тоқтатуды үйрену үшін келесі жаттығуларды қолдануға болады:

1)Ойыншы қолын сзып  тұрып білезігін доптың үстінде деп елестету

2)Дәл солай,бірақ отырып,қолды  доптың үстіне қойады.Осы жерден көтеріп қолға ұстап тік тұрады

Қолдан-қолға беру. Алғаш болып кеуде тұстан екі қолымен беу мен иық тұсынан бір қолмен беру үйретіледі.Басқа тәсілдер киін сол жаттығулар арқылы үйретіледі,тек әдіске үйрену керек.Техника негізгі орында тұрып бергенде менгеріледі.Бұл жерде көңіл тоқтататын жер бастапқы қалып және жұмыс фазасы(қолмен жасалатын әрекеттердің орындалуы мен аяқтың бір уақытта созылады).Аялдау,жүргізу,бұр-ылысынан кейін жасалатын әрекеттерге көңіл бөлу керек.

Допты беруді үйрету кезінде алаңнан ұшып көтерілген допты ойыншының тосу кезінде көңіл бөлу керек.

Лақтыру. Лақтыруда оның далдігі маңызды. Жақсы техникалық дайындықтың басқа ойынша мергендігін де дамыту керек,себебі лақтырудың дәлдігін көздей білу,нысанаға зейін қою, арақашықтықты анықтау сияқты факторларға байланысты. Допты тапсыруды үйренгеннен кейін лақтыруды үйрену жеңіл болады.Лақтыру үшін қолды дұрыс созуға,қол мен аяқтың әрекеттерінің үйлесуіне,дененің түзелуіне көңіл бөлуі керек.

Допты алып жүру.Басында допты жай ұрып жүріп басқаруды үйретеді.Алғашқы жаттығулар секіріп жүрген допты дұрыс жүргізуге бағытталады.

1.Ойыншы 1-ші орында тұрып  допты жерге ұрып,оны дұрыс тосуды үйретеді.

2.Допты бір қолмен,екі қолмен кезек-кезек ұрып үйренеді.Үйренуші допты дұрыс ұруды үйренген соң,допты тік және ирелектеп алып жүруді үйренуге көшеді.

а)Сапқа тұрып белгілі жерге дейін допты жүгірте отырып барып келу.

ә)Оң мен сол жақтарда орналасқан кедергілерді айналып өту.

б)Допты тоса сала жүгіру.

в)Секіріп жүріп допты жүргізу.

Қорғаныс техникасы.

Үйренушілер доп қолдарында болғанда әдістерді орындағылары келеді,ол допты иелену қиын болғандықтан,олар оны қаламайды.Қорғаныс тәсілдері төмендегідей реттеп үйретіледі:қағып алу,жұлып алу,лақтырғанда жауып алу,қағып алып кету,секірудегі күрес.

Қағып алу.Бірінші орында тұрған ойыншының қағып алуға үйретеді,кейін қимылдағы немесе секіріп жатқан ойыншы қағып алуға үйретеді.

Жұлып алу.Үйрету дұрыс қағып алудан басталады.Үйретуші түсіндірген соң ойыншылар бір-біріне қарап тұрады.Үйретушінің бұйрығымен қорғаушылар добы бар ойыншыдан дұрыс қағып алу керек.Келесіде добы бар ойыншы допты беруге тырысады,қағып алуға өте қолайлы кезең таңдап,шапшаң қимылдау керек.

Лақтырғанда жауып алу.Лақтыру кезіндегі жаттығулармен қатар үйретіледі.Алғашында өте жай үйретіледі,барлығы елестетіліп жасалады.

Қағып алып кету.Алғашында допты қолдан қолға беру кезінде қағып алып кету,кейін допты жүргізгенде қағып алып кету үйретіледі.Үйренушінің басты міндеті қағып алып кетуге қолайлы мезет табу және қате жібермеу болып табылады.

Қорғаныс тактикасы 

Команданың қорғану әрекеттері үйренуге қиындау келеді.

Жеке әрекеттер. Қорғанудың сәтті нәтижесі жеке әрекеттердің сәттілігінен байланысты.Әр ойыншының төмендегідей қасиеттері болу керек:әрекет жылдамдығы,іс барысын алдын ала қғыну,әр қашан қандаыда болса әрекет жасауға дайын болу,санай білу,бүкіл алаңды көре білу,бір әрекеттен екіншісіне көше білу.

1.Жұппен сапқа тұру.Шабуылшы бір сызықты қарсы сызыққа қарай допты жүргізеді,қорғаушы допты иеленуге тырысады.

2.Жұппен сапқа тұру.Шабуылшы допсыз бір сызықтан қарсы сызыққа өтуге тырысады,қорғаушы жол бермейді.

3.Жұппен сапқа тұру.Шабуылшы доппен кәрзенкеге бет бұрады.Қорғаушы кедергі болады.    

 Топтпса әрекеттесу.Шабуыл үшін қолданылатын барлық әрекеттестіретін жаттығулар қайта қосылу үшін,сақтандыру меңгеру үшін де қолданылады.Ойыншылар шабуылшыларының да әрекеттеріне қарсы тұруға тырысады. Жаттығулар үш қтысушы,екі қорғаушы бір шабуылшы болады.Шабуылшы допты қарсы сызыққа отпекші болды.Жақындағы қорғаушы оған белсенді түрде қарсылық жасайды,ол екінші қорғаушы оны сақтандырып тұрады.

Зоналық қорғау.Басты міндет-ойда болғандай өз жерінде уақытында жету және орнына тұру.Ойыншыларға лаңға дұрыс ауысуды және қарсы әрекетте бклсемділікті үйрету керек орынды томендегідей жаттығыларда көрсете аламыз:Алаңда әр кім өз орнын алады.Зонаға қарсы үштен көп ойыншы шабуылдайды.Олар допты бір-біріне беріп отырыды.Зонадағы ойыншыларға допқа қарай орын ауыстыры білу керек.Үлгі жаттығулары:

1)Алаңның бірінші жартысында  кәрсенкеге лақтырусыз дайындық  ойыны жүргізіледі.Үйретушінің бұйрығымен  шабуыл басталу керек.Келесі команда қайтып келіп белгіленген орынға тұру керек.

2)Ойын үш команда арасында  өтеді.Екеуі қорғауға тұрады.Үшінші  кәрзенкенін біреуіне шабуылдайды.Егер олар допты жоғалтса,қарсы команда қарсыдағы кәрзенкеге шабуылдайды,ол дрты жоғалтқан команда қорғауға тұрады.Жаттығу қорғауға бағытталған уақыттылы орын алуды үйретеді және белсенді әрекетке дайындалуға мүмкіндік береді.                                      

     Қорытынды

Әр түрлі қимылдарды түрлі қарқында,бағытта,түрлі жылдамдықпен орындай отырып,адамағза жүйесінде және ішкі қүрылыстарына жақсы әскр алады.

Адам ойын түрдісі кезінде жоғары эмоциялды жүктеме және үлкен қуанышқа болініп,қанағат алады.Дене тәрбиесі жүйесінде баскетбол ойынының маңызы зор

Балалар және үлкендер қажетті дағдыларды имене отырып,өз бетінше үнемі дене шынықтыруды жктілдіруге,ден саулықты сақтауға,көңіл күйін котеруге және ұзақ өмір сүруге мүмкіндік бар.Баскетбол ойынымен балалар 9-10 жасынан бастап айналысуына болады.

Орталық Американың ежелгі халықтарының доп ойынының көрінісі салынған суреті тапқаннан кейін белгілі болады.

1938 жылдан бастап әйелдер 1-шілігі өте бастады.Италия командасы 1-ші чемпионы атанды қазір Европа чемпионаты 2 жылда 1 рет өткізіліп тұр.

1950 жылы ерлер арасында  әлем 1-шілігі өткен,1953 жылдан бері  әйелдер арасында өткізіліп келеді.Ерлер арасында әлем біріншілігінің 1-ші жеңімпаздары Аргентинаал әйелдер арасында АҚШ құрамалары ьолды.Қазіргі кезде әлем 1-шілігі 4 жылда 1 рет өткізіледі.

1936 жылы Берлинде өткізілген  Олимпиядалық ойындарда ерлер  арасында АҚШ құрамасы чемпион атанды.

1976ж Монреалда әйелдер  арасында КСРО құрама командасы  чемпион атанды.