Шпаргалка по "Физике"

50. Темирлердин  тури. Болат. Темир (болат) - механикалык бериктиги жогары жане арзан металл болгандыктан, темирди откизгиш материал ретинде колдануга болады, бирак, темирдин асиресе болаттын (комиртегинин коспасы бар темир) электрлик кедергиси мыс пен алюминийге караганда жогары болады (0,1 мк Омм шамасында). Откизгиш зат ретинде адетте комиртеги косындысы 0,1 – 0,15% молшеринде жумсак болатта колданылады; онын созу кезиндеги бериктик шеги узилу аралыгындагы салыстырмалы узаруы меншикти кедергиси Мундай болатты шамалы куатты жеткизуин беру ушин ауе желилеринин сымдарынын материалы ретинде пайдаланылады. Осы жагдайда болатты пайдалану жеткиликти дарежеде тиимди болады, ойткени ток куши аз болган кезде сымнын кимасы электрлик кедергимен емес, механикалык бериктигимен аныкталады. Откизгиш зат ретинде болат кималары, трамвай, метро рельстери ретинде колданылады. Ауелик электр жеткизу жуйелеринин болат – алюминий сымдарынын откизгиштери ретинде сипаттамалары жане аса берик болат сымы колданылады. Кадимги болаттын тотыгуга тозимдилиги шамалы: адеттеги температура кезинде; асиресе ылгалдылык болу жагдайында оны тез тот басады; температура жогарыласа, тотыгу жылдамдыгы оседи.

51. Электротехникалык  болаттын минездемелери, колданылуы. Болаттын ыстык жане суык шыныктырылуларынын айырмашылыгы келесидей: ыстык шыныктырылуы кезинде болаттын туйиршиктеринин шыныктырылу багытында аз молшерде бейимделуи болады, сонын асеринен магниттик катынаста ескермеуге болатын анизатропияга ие болады. Болат тосемелерин кайталап орналастырылган куйинде сакындатып, одан сон кыздырган кезде, буйир кабыргаларынын шыныктыру багытынын айналасында бейимделуинен онын кристалдык курылымын озгереди, болаттын текстуралануы журеди. Текстураланган болат магниттик анизатропиялылыгымен ерешеленеди, магниттелу багытында онын магниттик касиеттери жогыры болады. Салкын шыныктыру аралык жане сонгы 2-3 рет куйдирумен жургизиледи, сонын есесинен ишки кернеу азаяды; сонымен катар куйдиру кезинде кажетсиз калдыктар жойылады. Кышкылдануды болдырмау ушин куйдиру вакуумда немесе сутеги атмосферасында жургизиледи. Салкын шыныктырудын артыкшылыгы жогары магнит индукциясы жане киши меншикти кедерги кезинде аз шыгындардын болуы.

52. Ферромагниттик  заттардын негизги минездемелери. Магниттик зат ретинде техникалык манызы бар ферромагниттик заттар жане ферромагниттик химиялык коспалар (фериттер). Ферромагниттезм курылысы кейбир заттардын ишинде белгили температурадан (Кюри нуктелерден) томен кезде магниттик домендерде электронды спиндер бир – бирине паралельди багытталган болып курылуымен байланысты. Сырткы магнитти ористин асеримен ферромагниттик затты магниттеу процеси аркылы куштери ористин багытымен ен киши бурышы бар домендер оседи, ал баска домендердин молшери азаяды. Домендердин осуи койылганда жане барлык магниттелген монокристалдар ористин багытымен бейимделгенде магниттик каныгу басталады. Ферромагниттик монокристалдарды магниттеген кезде олардын сызыкты молшеринин озгеруи байкалады; бул кубылыс магнитострикция деп аталады. Магнитострикциялык заттын магниттеу процестин отуи адетте В (Н) магниттеу кисыктарымен минезделеди. Салыстырмалы магниттик отимдилик – негизги магниттеу кисык бойынша В индукциясынын сайкестиги Н магнит орисине катынасы  Кушти ористерде магниттик кагыну саласында магниттик отимдилик бирге умтылады. Айнымалы магниттик ористерде ферромагниттердин минездемеси ретинде ен улкен кернеулигинин манине катынасын алады. Оны -  деп белгилейди де, динамикалык магниттик отимдилик деп атайды.

53. Магниткатты  материалдар. Колданылатын салалары. Оте улкен коэрцитивти кушине Н_С ие, енди гистерезис тузагы бар ферромагниттик материалдар катты магнитти материалдар (КМ) деп аталады. Курамы, куйи жане шыгару адиси бойынша катты магниттик заттар мынаган болинеди: 1) коспалы мартенситти болаттар; 2) куйылган болаттар; 3) порошоктардан жасалган магниттер; 4) катты магниттик ферриттер; 5) магниттик таспалар. Порошокты магниттер копшилик автоматталган ондиристе магниттердин молшери шамалы жане курдели кескин уйлесими болган кезде дайындау унемди болады. Металл пластикалык магниттердин меншикти кедергиси оте жогары, сондыктан оларды жогары жииликти айнымалы магнит ориси бар аппараттарда колданады. Дыбыс жазу ушин колданатын металды жане металды емес заттар. Дыбысты жазу жане елестету ушин атты магниттик корытпалар жане болаттар колданады. Олардан устине дыбыс тусируши корытпасы бар бейметалды таспалар жане темирдин немесе кобальттин порошокты ферити бар пластмассалык таспалар жасалады. Таспаны немесе сымды жасауга колданатын 25 кА-м тен коэрцивтик куши жане l Тл тен калдык индукциясы бар (34% Fe; 52% Co жане 14% V) корытпаны викаллой деп атайды. Катты магниттик темир – никельди корытпалар мыс таспанын бетине кондырылады.

54. Магниттик материалдардын  негизги сипаттамалары. Магниттик зат ретинде техникалык манызы бар ферромагниттик заттар жане ферромагниттик химиялык коспалар (фериттер). Ферромагниттезм курылысы кейбир заттардын ишинде белгили температурадан (Кюри нуктелерден) томен кезде магниттик домендерде электронды спиндер бир – бирине паралельди багытталган болып курылуымен байланысты. Магниттик материалдарга магниттелу кабилети бар заттар жатады. Кейбир заттар магниттик ористин жумысы аякталганнан кейин магниттелгенин сактайды. Олар да магниттик заттарга жатады. Бул заттардан индуктивти катушканы жане трасформаторлардын озектерин, электр машиналардын магниттик жуйелерин, информацияны есте сактайтын курылгыларды, турактымагниттерди жане т.б. буйымдарды жасайды.

55. Негизги магниттелу  кисыгы. Гистерезис тузагы. Егер де сызыкты магнит ферромагнитти басен магниттеуин откизсек, ал кейбир негизги магниттеу кисыктын нуктесинен бастап ористин кернеулигин азайтуын бастасак, онда магнит индукциясы да азаяды, бирак негизги кисык бойынша емес, себеби гистерезис кубылыстын салдарынан кешигеди. Кери багытталган ористин мани оскенде орнектин магниттик касиеттерин жоюга болады, ал содан кейин кайта магниттелип жане магнит ористин багыты кайтадан озгергенде орнектин магниттелуин минездейтин бастапкы минездемесине кайтып келеди, ягни гистерезистин илмеги пайда боладыт 6.2 Сурет - Гистерезис тузагы, ягни В магнит индукциясынын сырткы магнит орисинин Н кернеулигинин тауелдилиги

57. Электротехникалык  болаттын минездемелери, турлери,  колданылуы. Курылысымен жане курамымен озгешелик магниттик касиеттери бар заттарды еки топка болуге болады. Мундай заттарга жатады: 1) ористин кернеулиги озгергенде магниттик отимдилиги шамалы озгеретин корытпалар; 2) температурадан магниттик отимдилиги оте тауелди корытпалар; 3) магнитистикасы бар корытпалар; 4) ерекше жогары каныгу индукциясы бар корытпалар. Бириншилерге перминвар деп аталатын, ишинде 29,4%Fe, 45%Ni, 25% Co, 0,6%Mn бар корытпа жатады. Корытпаны 1000⁰ С кезде ондейди, ал содан кейин басендеп салкындатады. Перминвардын шамалы коэрцивтик куши бар, басты магниттик отимдилиги 300 тен, индукция 0,1 Тл кезде туракты манин кернеулик 250 А/м – ге дейин оскенде сактайды, бирак температурадан механикалык куштерден тауелди. Екиншилерге Ni – Cu, Fe – Ni немесе Fe – Ni - Cr негизинде куралган магниттик корытпалар жатады. Бул корытпалар туракты магниттердин индукциясы озгеру кезде кондыргылардын температуралык теристиктерин компенсациялауга колданады. Ni – Cu корытпа (30% Cu ишинде болганда) температуралык теристиктерди температура 20⁰ С – ден 80⁰ С - ге дейин озгергенде компенсациялайды. (6.6 – сурет). Техникада ен кен Fe – Ni – Cо (компенсаторлар) корытпа колданады. Ушиншилерге жогары магнитострикциялар бар (жуйелер) корытпалар жатады. Заттардын сызыкты молшеринин озгеруи болымды, олар (40 – 120)*10^-6 шектерде жатады. (6.7 – сурет). Таза никельдин жане ферридтердин улкен терис магнитострикциясы болады. Магнитострикция кубылысы дыбысты жане ультро дыбысты генераторларды, механикалык тербелисти электр тербелиске турлендиретин курылгыларда колданылады.  Тортиншилерге оте жогары каныгу индукциясы бар (2,4 Тл – га дейин) темир – кобальттик корытпалар жатады. 50 – 70 % Со бар корытпалар пермендюр деп аталады; олар багасы жогары болгандыктан, осциллографтарда, телефондарда жане т.б. аппараттарда колданылады.