Радиациялық қауіпсіздіктің негізгі принциптері

.  Радиациялық қауіпсіздіктің негізгі принциптері. Максималді жіберілетін сәулеленудің дозасы радиациондық қауіпсіздік нормалары бойынша анықталады, ал құрылыс материалдар, жинайтқыштардың табиғатты радиация-ның нәтижелі салыстырмалы активтилігі – МӨСТ (ГОСТ) бойынша.қазіргі заманғы деңгейінде радиациялық қауіпті қамтамасыз етудің негізгі қиыншы-лықтардың бірі- сәулеленудің аз дозасының проблемасы болып табылады. Ластанылған территориясындағы радиа-циялық жағдайды бағалау үшін нұсқау (инструкция) және методикалық ережелер жетілдірілген. Пәтерлеудің жерлік тәсілдері сияқты, арнайы ұйымдармен және болімшелерімен жүргізілетін дистанциондық тәсілдері де (аэро-, автогамма-спектрометриясы, жүріс гамма-түсіру және т.б.) қолданылады.

2. Радиациялық  және химиялық қауіптіліктер.

Радиоактивтік ластану адам және оның өмір сүру ортасы үшін ерекші қауіп төндіреді. Бүл ионизирлік радиацияның тірі организмдерге интенсивті және тұрақты зиянды әсер етуіне байланасты, ал бүл радиацияның көздері қоршаған ортада кең таралған. Радиоактивтік атом нөмірінің альфа, -бета және гамма – сәулеленізмен қоса жүретін массалық санның өзгеруіне әкелетін ядросының өздігінен пайда болатын ыдырау. Альфа-сәулелену-протондар мен нейтрондардан құралған ауыр бөлшектердің тасқыны. Ол қағаз бетімен тоқталатылады және адамның терісінен өте алмайды. Бірақ егер ол организмнің ішіне отып кетсе, өте қауіпті болып кетеді. Бета-сәулеленудің өтудің аса жоғары қабілеттілігі бар және адам терісіне 1-2 см-ге өтеді. Гамма – сәулеленуді тек қалын қорғасын және бетон плитасы ғана тоқтата алады.

   Радиоактивтік ластану  адамның тамақ тізбегінің және  қоршаған ортаның экосистемалық  деңгейінде бақыланады. Бұл үшін  ионизирлік сәулеленуді тіркеунің  арнайы тәсілдері және дозиметрлердің  типтері өнделген. Жалпы радиоактивтілік  сияқты жеке радионуклидтер де  анықталады. Бета-сәулеленетін радионуклидтердің  құрамын бағалануының маңыздылығын  Чернобілдін апаті көрсетті. Қазіргі  уақытта сәулелену дозасының  алдын ала берілген шамасына  жету кезінде іске айырлатын  цифрлік индекациясы және сиганлизациясыбар  арнайы қолдану үшінқолайлы дозиметрлер  шығарылады. Мұндай қалта дозиметрлері  радиациясы жоғары участкілерді  айқындауға ғана емес, сонымен  қатар тигізетін сәулелену дозасын  реттеуге де мүмкіндігін береді. Радиоактивті апаттар кезіндегі  радиациялық қорғау және шұғыл  жәрдем сұрақтары бойынша арнайы  анықтамалары және оқу құралдары  бар.

Максималді жіберілетін сәулеленудің дозасы радиациондық қауіпсіздік нормалары бойынша анықталады, ал құрылыс материалдар, жинайтқыштар-дың табиғатты радиацияның нәтижелі салыстырмалы активтилігі – МӨСТ (ГОСТ) бойынша.қазіргі заманғы деңгейінде радиациялық қауіпті қамта-масыз етудің негізгі қиыншылықтардың бірі- сәулеленудің аз дозасының пробле-масы болып табылады. Ластанылған территориясындағы радиациялық жағдайды бағалау үшін нұсқау (инструк-ция) және методикалық ережелер жетілдірілген. Пәтерлеудің жерлік тәсілдері сияқты, арнайы ұйымдармен және бөлімшелерімен жүргізілетін дистанциондық тәсілдері де (аэро-, автогамма-спектрометриясы, жүріс гамма-түсіру және т.б.) қолданылады.

Қоршаған ортаға АЭС-дан және басқа техногендік көздерінен радионуклид-тердің түсуін бағалау және болжау дамыған елдерде кезектегі миграцияның сенімді модельдерін және бақыланатын территориясындағы радионуклидтердің шөгінділерін жетілдіруімен регионалды радиоэкологиялық бақылаудың жүйесін дәлелдеуі бойынша арнайы программа-лар өндіріледі және іске асырылады. Мұндай модельдерді өндіруінің қажеттілігі тіпті радионуклидтердің үлкен емес шамасының тұрақты жиналу зонасына ұзақ ендіруі қатты радиоактивті ластануға әкелу мүмкінділігімен байланысты.

       Дозиметриялық  бақылаудың құралдары екі тобына  болінеді

1. дозаның қуатын сандық  өлшеуге арналған дозиметрлер;

2. радиоактивті ластануды  тез табу үшін қолданылатын  радиометрлер немесе сәулеленудің  индикаторлары.

ДРГЗ-04 дозиметрі энергетикалық 0,03-3,0 МэВ диапазонында гамма және рентгендік сәулеленуді өлшеу үшін қолданылады. Құралдардың шкаласы микрорентген/сек (мкР/с) градуирленген.

ДКС-0,4 дозиметрі энергетикалық 0,5-3,0 МэВ диапазонында гамма және бетта сәулеленуді өлшеу үшін қолданалады.

Өнеркәсіп халық үшін арналған тұрмыстық дозиметрлерді шығарады, мысалы «Мастер-1» тұрмыстық дозиметр, «Сосна» дозиметр- радиометрі.

3. Тіршілік әрекеті шекарасында қауіпсіздікті жүзеге асырудың әдістері.

Төтенше жағдайды алдын алудың мақсаты адам денсаулығы мен өмірін қорғау, материалдық шығындар мен қоршаған орта шығындарының мөлшерлерін азайту, сондай-ақ ТЖ шекараларын алдын алу жолдары. Катастрофа мен ірі өндірістік аварияларды, табиғи апаттарды алдын алу дегеніміз: қауіптілік туралы шаруашылық нысандар мен жергілікті халықты ескерту, барлау жүргізу, қиралған орындардың көлемдері мен дәрежесін белгілеу, зақымдалған аймақтар-дың көлемдерін анықтау, өрт таралуларының, су тасқындары мен су алудың мүмкін шекаралардың болуы мен таралулары, табиғи апат қауіпі бар жергілікті пункт пен нысандарды анықтау; АҚ пен ТЖ құралдары мен жұмылдыру күштерін анықтау, алғашқы көмек көрсету ұйымын құру.

          2. Зақымдалған аймақтағы құтқару  және тағы басқа шұғыл іске  асатын жұмыстардың мақсаты адам  өмірін құтқару мен алғашқы  көмек көрсету, сондай-ақ қалпына  келтіру жұмыстарын ұйымдастыру  болып табылады. Олар үш топқа  бөлінеді: құтқару, арнайы (неотложные), қосымша.

Құтқару жұмыстары:

- жұмыс аймағы  мен қозғалысты барлау;

- жұмыс аймағы  мен қозғалыстағы өрт сөндіру  мен алдын алу жұмыстары;

- қопарылған  үйінділер астынан шұғыл түрде  зақымдалған немесе жарақаттанғандарды  босату;

- қираған ғимараттарды  ашу және астында қалған адамдарды  құтқару;

- қираған ғимараттар  астына ауа жіберу;

- жарақаттанғандарға  алғашқы көмек көрсету және  оларды емханаларға жеткізу;