Қазақстанның энергетика жүйесі

        2008 жылдың 27 мамырында «Ақтау теңіз порты» СЭЗ әкімшілігі «SilicaSolar-Aktau» ЖШС-пен зауыттың құрылысы туралы келісімге қол қойды. «Зауытта халықаралық стандарттарға сай жаңа технологиялық жабдық, зертхана орнатылады. Сонымен қатар, шығарылатын өнімнің көлемін арттыру үшін технологиялық мүмкіндіктер қарастырылатын болады», – деп жариялады «Ақтау теңіз порты» СЭЗ директоры Зейнулла Казиев. «Жылына жалпы сомасы 121 млн. доллар өнімді шығару жоспарлануда», – деді «SilicaSolar-Aktau» ЖШС директоры Қайрат Акуов.

        Қазақстанның жаңа және болашағы бар өнеркәсіп саласын кеңінен игерудің алғашқы қадамдары жасалды. Алайда, поликрисстал кремнийін өндіру бойынша ірі кәсіпорындар құрылысы Қазақстанның күн сәулесі энергетикасын пайдалануда көшбасшы болады деу әлі ертерек. Әзірше, барлық жоғарыда айтылған нысаналар – экспорттық және өнімнің 100% Жапонияға, Оңтүстік Кореяға, АҚШ, ЕО елдеріне экспортталатын болады, күн сәулесі энергетикасы үшін дайын жабдықты шығарушыларға. Ақтау жабдықтау зауыты да Еуроодақ елдеріне өнімнің 80% жеткізуді жоспарлауда.

         Бұл істі өздігінен қалдыруға болмайды, өйткені Қазақстанның кремний өнеркәсібі үшін жартылай фабрикат болып қалу қаупі бар, онда өте жоғары қосымша құнмен (микроэлектроника элементтері, күн сәулесі батареялары және т.б.) дайын өнімді шығару шетел серкітестігінде қалады. Қазақстан қолайсыз жағдайға тап болады, кремний жартылай фабрикатының ірі өндірісіне ие бола отырып, қазақстандық кремнийден жасалған импорттық күн батареялары үшін жоғары баға төлеуге мәжбүр болады. Сондықтан, осы кәсіпорындар поликрисстал кремнийін өндіру басталғаннан кейін экспорттық қойылымдарға қызықпай, Қазақстанның ішкі нарығына қажетті дайын күн сәулесі батареялары өндірісін игеруге қол жеткізуі тиіс. Бірінші кезде ол импорттыққа қарағанда сапасы, ПӘК  жоғары емес, дизайны жетілдірілмеген болса да. Ең бастысы, ол  Қазақстанның қажеттілік туындап отырған өңірлеріне күн сәулесі энергетикасын ауқымды ілгері жылжытуды бастауға бағасы мен саны жағынан қолжетімді болсын. Сол себепті, бірінші кезекте, енгізу үшін күн сәулесі энергетикасының жабдығы қазақстанда шығарылуы тиіс және соңғы бағалары бойынша номенклатура екі орташа айлық жалақыдан  (қазіргі баға бойынша 108 мың теңге) жоғары болмауы тиіс.

        Қазақстанның оңтүстік облыстары тұрғындары өз тіршілігінің ажырамас бөлігіндей, күн сәулесі энергетикасына үйренуіне қол жеткізу керек. Бұл нарықты қалыптастырады және қазақстандық өндірушілерге күн сәулесі батареяларын шығаруды арттыруға, олардың құрылымдары мен техникалық сипаттамаларын жетілдіруге мүмкіндік береді.

 

Энергетикалық жүйе туралы жалпы сипаттама

Энергетикалық жүйе, энергожүйе – өзара және энергия тұтынушылармен электр энергиясын жеткізу желісі арқылы жалғасқан электр ст-ларының жиынтығы (торабы). Энергиялық жүйенің құрамына: жылу электр стансасы, атом электр стансасы, су электр стансасы, электр энергиясын жеткізу желісі; қосалқы электр ст-лары, жылу және электр желісі, жылу және электр энергиясының қабылдағыштары енеді. Тұтынушыларды электр энергиясымен Энергиялық жүйе арқылы қамтамасыз етудің жеке электр ст. арқылы қамтамасыз етуге қарағанда төмендегідей артықшылықтар бар: энергиямен қамтамасыз етудің сенімділігі артады; жергілікті энергет. қор (отын және су энергиясы) тиімді пайдаланылады; электр ст-ларының жүктемесін өзара тиімді етіп бөлу нәтижесінде электр энергиясының өзіндік құны кемиді, қуатты қондырғыларды пайдалану мүмкіндігі жасалады, резервтік қуат азаяды. Энергиялық жүйе әдетте бір орт-тан басқарылады. Бір жалпы оперативтік диспетчерлік пункттен басқарылатын бірнеше энергиялық жүйе біріккен энергетикалық жүйе құрайды.

        Біртұтас электр энергетикалық жүйе (БЭЭЖ) — жоғары және аса жоғары кернеулі (500, 750 және 1150 кВ) электр жеткізу желілерімен біріктірілген және бір не бірнеше елдің аумағын электр энергиясымен қамтамасыз ететін электр энергетикалық жүйелердің жиынтығы. БЭЭЖ біріккен электр энергетикалық жүйеге қарағанда тұтынушыларды электр энергиясымен жабдықтаудың сенімділігі мен тиімділігін жоғары деңгейде атқарады; бір-бірінен алшақ орналасқан аудандарда электр энергиясын тұтыну максимумдарының сәйкес келмеуі себебінен болатын қосынды жүктеме максимумды азайтады; электр энергиясының арзан түрлерін пайдалану мүмкіндігін арттырады, т.б. КСРО БЭЭЖ-сі Еуропа бөлігіндегі, Оралдағы, Сібірдегі, Орталық Азиядағы, т.б. аймақтардағы біріккен электр энергет. жүйелердің негізінде құрылды. Оған жалпы қуаты шамамен 250 ГВт болатын 900-ден астам электр ст-лары біріктірілді (1988). Ал Қазақстанның БЭЭЖ-сі сол КСРО БЭЭЖ-сінің құрамдас бөлігі ретінде қалыптасты. Соның нәтижесінде республикада Солтүстік Қазақстан біріккен энергетикалық жүйесі (құрамына Алтай, Қарағанды, Қостанай, Павлодар, Ақмола және Екібастұз энергетикалық жүйелері кіреді және олар Ресейдің энергетикалық жүйелерімен байланысқан), Орталық Азия біріккен энергет. жүйесі (құрамына Орта Азия республикалары, Алматы және Оңтүстік Қазақстан энергетикалық жүйелері кіреді), Батыс Қазақстан және Атырау энергетикалық жүйелері құрылды (1962 — 92). Кеңестер Одағы ыдырағаннан кейін КСРО БЭЭЖ-сі тәуелсіз жаңа мемлекеттердің ұлттық энергетикалық жүйелеріне бөлініп кетті. Осыған орай ұлттық энергетикалық жүйелер құрылымдық, т.б. өзгерістерге ұшырады. 1993 ж. “Қазақстан Республикасы электр энергетикалық бағдарламасының тұжырымдамасы” жасалып, соған сәйкес республиканың электр энергетикасы қазіргі кезде (1999) мынадай үш тәуелсіз құрылымнан тұрады: 1) ұлттық электр энергетикалық жүйе. Ол кернеуі 220 — 500 — 1150 кВ-тық жүйеаралық және мемлекетаралық (Қазақстан — Ресей, Қазақстан — Өзбекстан — Қырғызстан) жүйе құраушы электр тораптарынан, ірі тұтынушыларды қоректендіруші электр тораптарынан, конденсациялық және су электр ст-ларының қуат беру желілерінен құралады; 2) электр тарату компаниялары. Олардың құрамына аймақтық қызмет көрсететін кернеуі 110 кВ және одан төмен электр тарату тораптары енеді; 3) электр энергиясын тәуелсіз өндірушілер. Оған электр ст-ларының акцион. қоғамдары жатады. Ұлттық электр энергет. жүйе қуатты электр энергиясын өндірушілердің, электр тарату тораптары компанияларының және электр энергиясын мол тұтынушылардың (қуаты 50 МВт және одан жоғары) байланыстырушы буыны бола отырып, республиканың әр түрлі меншіктегі энергетикалық кәсіпорындарын БЭЭЖ-ге біріктіреді. БЭЭЖ-ді іс жүзінде құрудың таяуда тұрған міндеттерінің бірінші кезеңі — Оңтүстік аймақ пен Солтүстік аймақты байланыстыру мәселесі. Ол үшін Солтүстік — Оңтүстік электр жеткізу желісін 1998 — 2003 ж. салып бітіру жоспарланып отыр. Оның құрамына қуаты 500 кВт-тық ұзындығы 515 км болатын Екібастұз — Ағадыр (2001 ж. іске қосылуға тиіс) және ұзындығы 385 км-лік Ағадыр — Оңтүстік Қазақстан ауданаралық электр станцияларының (2003 ж.) электр жеткізу желілері кіреді. Солтүстік және Оңтүстік Қазақстанды энергетикалық біріктіру процесі аяқталған жағдайда Оңтүстік аймақтың Орта Азия мемлекеттерінен энергетикалық тәуелсіздігі қамтамасыз етіледі.

 

 
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

 

1. Школа А. В. Нормирование энергопотребления на предприятии и роль узлов учета ТЭР в их реализации // Энергонадзор и энергоэффективность. – 2003. – № 3. – С. 69.
2. Регулирование электрической энергии в аварийных режимах работы систем электроснабжения и работа с потребителями-неплательщиками: Сборник нормативных правовых актов и ведомственных документов. – М.: Изд-во НЦ ЭНАС, 2001. – 176 с.
3. Методические указания по допуску в эксплуатацию новых и реконструированных электрических и тепловых энергоустановок. – М.: Изд-во НЦ ЭНАС, 2005. – 24 с.
4. Красник В. В. Термины и определения в электроэнергетике: Справочник. – М.: Энергосервис, 2002. – 320 с.
5. Красник В. В. Управление электрохозяйством предприятий. – М.: Изд-во НЦ ЭНАС, 2005. – 152 с.
6. Сборник нормативных и методических документов по измерениям, коммерческому и техническому учету электрической энергии и мощности. – М.: Изд-во НЦ ЭНАС, 2003. – 504 с.