Валюта блоктары

Валюта блоктары — валюта үстемдігін орнату және басқа мемлекеттерге бірыңғай валюта саясатын жүргізу мақсатымен бірнеше елдердің топтасқан одағы. Валюта блоктарына, негізінен, мынандай сипаттар тән: 1) топқа біріккен елдер валютасының курсы топ басындағы елдің валютасына тіркеледі; 2) блок құрамындағы елдер халықаралық есеп айырысу операцияларын топ басындағы ел валютасымен жасайды; 3) олардың валюта резервтері одаққа жетекші елде сақталады. Валюта блоктары дүниежүзілік экономикалық дағдарыс (1929 — 33) кезінде, дамыған елдер арасындағы валюта бәсекесінің шиеленісе түсуі барысында туып, оның негізгі түрлері (фунт стерлинг, доллар, алтын блоктары) қалыптасты. Ұлыбританияда 1931 ж. алтын стандарты жойылғаннан кейін, фунт стерлинг блогы пайда болып, оның құрамына Британияға қарасты 21 ел кірді. Блокқа қатысушылардың валюта резервтеріАнглияның банкісіне орналастырылып, өзара және басқа елдермен есеп айырысу, негізінен, фунт стерлинг арқылы жүргізілді. АҚШ-та алтын стандарты жойылғаннан кейін (1933) доллар блогы құрылды. Оған Латын Америкасы елдері мен Канада кірді. Бұл блоктың мүшелері АҚШ доллары мен өз валюталары арасында тиісті балама сақтауға міндеттенді. [1]

Алтын стандартын қолданған елдер тобы (Бельгия, Франция, Швейцария, Нидерланд, одан кейін Италия, Польша, Чехословакия) 1933 жылғы маусымдаЛондон халықаралық экономикалық конференциясында алтын блогын құрды. Бұл блок 1935 ж. ыдырап, 1936 ж. қазанда Францияда алтын стандартының алынып тасталуына байланысты өз жұмысын мүлдем тоқтатты. Валюта блоктарының негізінде валюта аймақтары құрылды.[1]

Валюта аймағы — өзара валюталық қатынастар ережесін сақтаушы және аймақ елдері мен қалған елдер арасындағы есеп айырысуда жетекші ел валютасының айқындаушы рөл атқаратынын мойындайтын мемлекеттер тобының бірлесуі. Валюта аймағына кіретін елдер жетекші елмен бірыңғайқаржы-валюталық ережемен және бірдей валюталық шектеулер жүйесімен байланысқан. Валюта аймағының негізгі ережелері: жетекші валюта төлем және сақтық құралы ретінде пайдаланылады, осы валютаның көмегімен сыртқы төлемдер төленеді, валюталар бір елден екінші елге еркін таралады. Ұлттық валюта резервтерінің басым бөлігі жетекші елдің банктерінде сақталады. Бұл елдердің валюта аймағына кіретін елдер) сыртқы саудасы да жетекші елдің мүддесіне бағындырылады. Валюта аймағы жетекші елдің капиталын аймақ құрамындағы басқа елдерге шығаруды жеңілдетеді. Валюта аймағы соғысқа дейінгі валюта блоктары негізінде 2-дүниежүзілік соғыс кезінде және одан кейін қалыптасты. Бұлардың қатарында Ұлыбритания жетекшілік ететін фунт стерлинг аймағын, АҚШ жетекшілігіндегі доллар аймағын, Франция жетекшілік ететін франк аймағын атауға болады. Сол сияқты Бельгия франкісінің,Голландия гульденінің, Португалия эскудосының, Италия лирінің, Испания песетінің де валюта аймағы бар. [1]

Валюталық блоктардың негізгі қасиеттерін сақтай отырып валюта аймағы өз құрамындағы елдер арасында сауда және қаржы-валюталық қарым-қатынастарға мемл. реттеуді (жетекші ел) күшейтуге бағыт ұстады. Бірте-бірте отаршылдық жүйенің жойылуына қарамастан, кейбір валюта аймағында орталықтандыру тенденциясы сақталып қалды. Бұл жағдай стерлинг, доллар, т.б. валюта аймағының ыдырауына әкеліп соғып, франк аймағының ішкі механизміне көптеген өзгерістер енгізуге мәжбүр етті. Ұлыбритания, АҚШ, Франция жетекшілігімен құрылған Валюта аймағы өзінің болашағы жоқ, тиімсіз екендігін танытты. Тек бүгінгі күнде Океания мен Африканың 14 мемлекетін біріктірген франк аймағы ғана өмір сүріп отыр. Францияның байырғы отары болған бұл елдер әлі күнге француз франкісіне бағыт ұстап, бірыңғай валюталық жүйесін сақтауда.[1]

Валюта аймақтары халықаралық валюта қатынастарында келісімді саясат жүргізу мақсатында құрылған топтар. Доллар мен евро басты валюта аймақтары болып табылады. Валюта аймақтарының болуы капиталды кез келген аймақтың елдеріне экспортауды оңайлатады.