Мазмұны
1. Тауарлы –материалдық
қорлардың ұғымы, классификациясы және
бағалануы........................................................
2. Кәсіпорынның қоймасына тауарлы – материалды
қорлардың түсуін құжаттық рәсімдеу...................................................
3. Кәсіпорының қоймасынан тауарлы – материалдық
қордың шығуын құжаттық рәсімдеу....................................................................
4. Материалдық жауапты тұлғаның есеп беруі...............................
5. Тауарлы – материалдық қорлар синтетикалық
есебі мен материалдардың қозғалысын
есепке алу ведомосін толтыру тәртібі...........................................................................................................
6. Тауарлы – материалдық қорлар есебін
жетілдіру жолдары.....
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер.
1. Тауарлы –материалдық қорлардың ұғымы,
классификациясы және бағалануы.
Тауарларды өндіру мен
жеткізуде бір қалыптылық жоқ
жағдайында үзіліссіз сауданы қамтамасыз
ету үшін сауда мекемелері мен
кәсіпорында қажетті тауар қорлары болуы қажет.
13.11.96 жылғы № 3 бухгалтерлік есеп жөніндегі
Ұлттық комиссияның қаулысымен бекітілген
7 «Тауарлы – материалдық қорлар есебі»
бухгалтерлік есеп стандартына, 28.01.2003
жылы 27 ҚР Қаржы Министрлігінің бұйрығымен
бекітілген өзгерістер мен толықтыруларға
сәйкес, тауарлы – материалдық қорлар
– бұл:
1. Шикізат қатары, материалдар, сатып алатын
жартылай фабрикаттар және құрамдық заттар,
конструкциялар мен тетіктер, отын, ыдыс
ыдыстық заттар, қосалқы бөлшектер, өндірісті
пайдалануға немесе тұрмыстар мен қызметтер
үшін пайдалануға арнарған өзге материалдар;
2. Аяқталмаған өндіріс, жұмыстар, қызметтер
орындау;
3. Ұйымдардың қызметі барысында сатуға
арналған дайын өнімдер мен тауарлдар
түріндегі активтер.
Соған сәйкес тауарлы
– материалдық қорлардың келесідей топтарды бөліп көрсететін,
олардың экономикалық жіктеуі материалдардың
есебін дұрыс ұйымдастырудың маңызды
жағдайларының бірі болып болып табылады:
II. Шикізаттар мен материалдар - өнімнің
материалдық негізін құрайды. Осыған орай,
негізінен, ауылшаруашылығы мен өндіруші
өнеркәсіп өнімін – шикізат деп, ал өндеуші
өнеркәсіп өнімін – материалдар деп атайды.
Өнеркәсіптің кейбір салаларында шикізат
және материалдар негізгі және көмекші
болып бөлінеді, дегенмен, бұлай бөлу,
шартты болып саналмайды, өйткені ол өнімдердің
әр түріне материалдардың сол бір түрін
қолдану санына, технологиялық процесстің
сипатына қатысты болады. Мысалға, наубайхана
өндірісінде негізгі шикізат және материалдарға
ұн, тұз, ашытқы және су жатқызылады. Көмекші
шикізат және материалдар өнімдердің
сапасын жақсартуға әсерін тигізеді, олар
белгілі бір тұтыну қасиеттерін береді.(қант,
сүт, хош иіс)
III. Сатып алынатын жартылай фабрикаттар
- өндеудің белгілі бір сатысынан өткен,
бірақ әлі де дайын өнім блып саналмайтын
шикізат және материалдар. Яғни, материалдық
негізін құрайды.
IV. Отын - өндірістегі өзінің тағайындалу
және пайдалану жағдайлары бойынша энергетикалық,
технологиялық, двигательдік (жанар, тағар
май) және шаруашылық мұқтаждықтары үшін
(ғимараттар мен үй жылытулары үшін) отын
болып бөлінеді.
V. Ыдыс және ыдыстық заттар – бұл әртүрлі
материалдар мен дайын өнімдерді орау,
буып-түю, тасымалдау және сақтау үшін
пайдаланатын заттар.
VI. Қосалқы бөлшектер машиналар мен құрал
жабдықтардың тозған бөлшектерін жөндеу
және ауыстыру үшін қызмет етеді.
VII. Өзге де материалдар өзіне аталмыш
ұйымда материалдар, отын немесе қосалқы
бөлшектер ретінде, пайдалана алатын,
негізгі құралдардың шығарылып тасталуынан
алынған материалдарды, өндіріс қалдықтарын,
түзетуге келмейтін ақшаларды енгізеді.
VIII. Басқа жаққа қайта өңдеуге берілген
материалдар – бұл сырт ұйымдардың өңдеуіне
тартылған және одан кейін одан алынған
өнімдердің өзіндік құнына қосылатын
материалдар.
IX. Құрылыс материалдары – құрылыс салушы
ұйымдар есепке алынатын, құрылыс бөлшектерін
жасау, ғимараттар мен құрылыстардың бөліктерін
және конструкцияларын бөлу және көтеру
үшін тікелей құрылыс және монтаж жэұмыстары
процесінде пайдаланатын материалдарды,
сондай-ақ құрылыс мұқтаждықтары үшін
қажетті өзге де тауарлы-материалдық қорларды
білдіреді.Өндірістік қорлар есебін дұрыс
ұйымдастыру үшін оларды негізді бағалай
білудің үлкен маңызы бар.
Материалдардың бір
ғана түрінің алу бағасы есептік
кезең барысында әртүрлі болуы
мүмкін, сондықтан оларды дұрыс анықтау
үшін, №7 БЕС қарастырылған 4 әдістің
бірін қолданамыз:
- арнайы(идентификациялау)әдісі
- орташа өлшемді әдіс – қорларды бастпқы
сатып алу бағалары бойынша бағалау әдісі
(Фифо)
- қорларды соңғы сатып алу бағалары бойынша
бағалау әдісі (Лифо)
2. Тауарлы –материалдық қорлардың түсуін
құжатпен рәсімдеу.
Тауарлы – материалдық қорларды
кәсіпорын әртүрлі жағдайда алуы мүмкін:
жабдықтаушының қоймасынан, темір жол
станцияларынан, аймақатрдан, аэропорттардан,
материалды жауапты тұлғалар арқылы өз
қоймаларынан.
Жабдықтаушылардың қоймаларынан тауарлы
– материалдық қорды алған кезде алушы
кәсіпорын өздерінің жауапты тұлғалары
арқылы жүзеге асырылады. Материалдардың
қозғалысын есепке алынған кезде мынадай
типтік құжаттар пайдалынады.
Жабдықтаушылардың қоймаларынан тауарларды
алу үшін материалды жауапты тұлғаға сенімхат
беріледі.Біздің сенімхатымызға сүйенетін
болсақ, «Энергия плюс» ЖШС атынан берілген
№26 сенімхат №1 қосымшада берілген. Сенімхатты
бухгалтерия рәсімдеп, алушының қолын
қойғызып, қолхат алу арқылы береді. №
М – 2а типтік ведомосы арқылы нысаны,
алдын -ала нөмірленген және түптелегн
Журналға (ү.№ М-3) тіркеледі. № М-2а нысаны
төменде берілген. Берілген сенімхатты
есептеу журналы, сенімхатты тіркеуге
және беруге жауапты тұлғаға сақталады.
Сенімхатты беру үшін лауазымды тұлғамен
келісім шарт жасалады, ондай келісім
шарты жоқ болған жағдайда бір жолғы сенімхаттар
беріледі. Берілген сенімхатта шаруашылық
жүргізуші субъектілер оның мерзімін
көрсетеді. Сенімхатқа кәсіпорын басшысы,
бас бухгалтері қол қойып, мөр басады.
Сол сенімхатты алынатын тауарлардың
тізімі сенімхаттың артқы жағында жазылады.
Бір қоймаға жататын тауарлы – материалдық
қорлар алынған жағдайда оған бірнеше
накладной керек болса, сенім беруші тұлғаға
бір сенімхатын беруіне болады, бірақ
онда берілген барлық накладной нөмірі,
күні көрсетілуі тиіс.
Пайдаланбаған сенімхатты қайтарған кезде
оны «Сенімхаттарды есепке алу журналына»
тіркейді және оның түбіршегіне «пайдаланбаған»
деген белгісін жасайды. Жабдықтаушылар
тауарлы – материалдық қорларды босатқан
кезде, әрбір жіберілген тауарлы – материалдық
қорларды бақылау жасау үшін пайдалынады.
Ал 3-шісі бухгалтерияға беріледі. Тауарлы-
материалдық қорларды босатып біткен
соң ең соңғы партиясының құжаттырмен
бірге сенімхатын да бухгалтерияға тапсырылады.
Жабдықтаушылардан сатып алушының қоймасына
автотранспортпен ( қосымша №2) тауарлы
–материалдық қорларды жеткізіп берген
кезде сатып алушылардың материалдары
материалды жауапты тұлғасы жабдықтаушылардың
экспидиторынан алған тауарлы –материалдық
қорлардың санын және брутто салмағын,
тауарлы – көліктік накладной мәселесімен
салыстырады, ол екі дана жасалады. Егер
олардың мәлімдемесінде айырмашылық болмаса,
онда оның бір данасына қол қойып және
штамп басып, тауарлы –материалдық қорлар
қабылданды деп жазады. Накладнойдың бір
экземпляры материалды жауапты адамда
қалады. Ал егер сомасы мен санында айырмашылық
болса, Акт жасалады. Ол екі дана қылып
жасалады және оған жауаптылары қол қояды.
Тауарлы – материалдық қорларды қабылдау
кезінде жүзеге асырылатын операциялардың
барлығы автомобильмен, сумен, авиациямен
әкелетін жүктердің операцияларына ұқсас
болып келеді.
Тауарлы – материалдық қорларды кірістеуге
мына құжаттар негіз болып саналады:
- шот фактура (№3 қосыша), онда: тауар нөмірі
мен күні, атауы және жабдықтау мен тауарлы
– материалдық қорларды сатып алушының
СТН, ҚҚС-ын есепке қою туралы куәлік нөмірі,
әкелінген тауарлы – материалдық қорлардың
атаулары мен саны құны, акцизделетін
тауарлы – материалдық қорлардың сомасы
т.б. Кіріс ордері. Жабдықтаушылардан немесе өңдеуден
түскен запастарды есепке алу үшін пайдалынады.
Ол бір ғана данада жазылады және ол қоймаға
келіп түскен кезде толтырылады. Қосымша
№4. Материалдарды қабылдау туралы акті. Жабдықтаушылардың ілеспе құжаттарындағы
мәліметтерді сандық сапалық айырмашылықтары
бар босалқыларды қабылдау кезінде қолданылады.
Құндылықтарды қабылдағаннан кейін құжаттармен
қоса актілердің бір данасы материалдық
қорлардың қозғалысын есепке алу үшін
бухгалтерияға, ал екіншісі – жабдықтаушыға
талап хатын жазу үшін , жабдықтау бөліміне
жіберіледі. Материалдық құндылықтарды өндірісте
дайындалған және сақталған кезіндегі
жетіспеушілігі мен жоғалуы туралы актісі. Бұл құжат материалдарды қабылдау жөніндегі
Акт –ге тіркеледі. Екі данасы толтырылады,
комиссия мүшелері мен кінәлі кісілер
қол қояды. 1-ші данасы бухгалтерияға, ал
екіншісі – бөлімшеді қалады. Материалдардың бөлінуі, сынуы, қирауы
туралы актісі.Кәсіпорындарда сынудың , бүлінудің,
қираудың нәтижесінде арзандатуға және
қорларды есептен шығару үшін пайдалынады.
Ол 2 дана етіп жасалынады. 1- ші дана бухгалтерияға
жіберіліп, 2-шісі данасы бөлімшеді қалады.
Сауда мекемелерінде тауарларды қабылдау,
біріншіден кімнен тауар жеткізілген
және ол қандай түрде – упаковка жасалған
немесе упаковкасы алынған күйде ме.
Сандық және сапалық тауарды жергілікті
жабдықтаушылардан қабылдағанда жабдықтаушының
қоймасында егер тауарлар менеджерлермен
немесе жүргізушімен, онда қоймада, егер
тауарлар көліктік жеткізушілермен әкелінсе.
Тауарларды саны мен сапасы бойынша сату
кәсіпорындарда боса, тауарлардың «тауарлардың
сапасы мен саны және өнімнің қабылдауы»бекітілген
тәртіпке сүйене отырып қабылданады, ол
ҚР Министрлер кабинетінің қаулысымен
бекітілген
№ 1240 09.11.1994 ж және т.б. нормативтік актілерге
байланысты. Тауарды қоймадан мекеме өкілі
алуы үшін ол міндетті түрде сенімхат
және куәлік көрсетуі тиіс. Жабдықтаушылармен
тауар жіберілген кезде сенімхат алынады,
ол менеджерге керекті тіркемелі құжаттар
және тауарларды қабылдағанда жатғқан
тауарлар қабылдағанда тауар көлемі, сапасы
құжатқа сәйкес тексеріледі. Егер қабылданып
жатқан тауар упаковка ішінде болса, онда
міндетті түрде ілеспе құжат жазылуы тиіс
«Тауар массасы брутто және орын мөлшері
нақты тексерілмеген» және «Тауар құжаттама
келтірілген апаға сәйкес нақты тексерілмей
қабылданды», бұл құжат тапсырған және
қабылданған адамдардың қолдарымен рәсімделеді.
Егер тауарларды қоймаға жабдықтаушы
немесе жүргізуші үш – төрт тауарлы –
көлік накладнойымен жеткізеді.
Түскен тауарларды қоймада қабылдауды
қойма меңгерушісі және МЖА сапасы және
санын тексеріп қабылдайды. Жергілікті
жабдықтаушылардан тауарларды қабылдау
мерзімі тауар түскеннен бастап 10 күн,
басқа қалалардағылардан – тауарлар станцияға
түсу күннен кейін – 20 күн. Тез бұзылатын
тауарларды 24 сағат ішінде сапасы мен
санына сәйкес қабылданады. Егер тауарды
қабылдау мерзімі кешіктірілсе, ол тауарайналымының
көлемі азаюына әкеледі, ол дегеніміз
шығындардың ұлғаюына және табыстың азаюына
әкеліп соғады. Қабылдап алынағн қоймадағы
тауарларды бағытталағн түрде тіркейді,
ал ілеспе жабдықтаушы тауарлардың құжаттарырын
қолдана отырып. Бұл үшін қойма меңгерушісі
арнайы штамп қояды, онда келесілер көрсетіледі:
Тауар қабылдау күні, нөмірі және ілеспе
құжат күні, нақты өзіндік құны және бөлек
ыдыстар, ал материалды жауапкершілік
адам қолымен расталады. Бұндай тауар
қабылдауды құжаттық рәсімдеу тәртібі
рационалды болып саналады, сондықтан
құжат саныназайтып, оларды құруға жұмсалатын
шығындарды азайтады. Егер тауар қабылдау
бойынша келіспеушілік туындаған жағдайда
бекілген тәртіпте акті жазылып, арнайы
комиссия құрылады. Ол үшін шешім комиссия
шешімміен сәйкес шешіледі.
Тауарлы – материалдық қорларды жабдықтаушы
жөнелткенде оған келесі құжаттар толтырылады:
Тауарлық, есептік жіне көліктік.
Тауарлық құжат –
деп, жіберілген тауарлар саны мен сапасы, яғни толық мәлімет беріледі.
Оларға: шоттар, счет – фактуралар, тауарлы
– көліктік накладнойы, спецификасы. Жүк
жіберуші түбіртегі және т.б.
Есеп айырысу құжаттары – бұл түскен тауарларды
түсіргенде есеп айырысу және жүк жіберушімен
олар банқа беріледі. Мұндай құжаттарға:
төлем талап – тапсырмасы.
Көліктік - бұл құжаттар тасымалданған
жүк көлемін және айқындайды және көліктік
қызмет және көліктік органдарға есеп
айырысуға арналған құжаттар.Тасымалдау
үшін қолданылатын транспорт түрі:
- теміржол накладнойы – теміржол көлігімен
тасымалдайтын тауарлар.
- Тауарлы – көліктік накладнойы – автокөліктік
тасымалдайтын тасымалдайтын тауарлар
екі бөлімнен тұрады: тауарлардың – транспорттық;
- Коносамент – су жолымен тасымалданатын
тауарлар;
- Авиа накладнойы - әуе жолымен және су
жолымен тасымалдайтын тауарларды жеткізгенде
беріледі. Счет – фактураны сепке алу
«Счет – фактураны тіркейтін журнал»,
бұл журнал есеп беру мерзіміне сәйкесті
келесі түрде жүргізіледі.
3. Тауарлы – матениалдық қорларды босатқанда
рәсімделетін құжаттар.
Кәсіпорын қоймасынан материалдар
өнімді әзірлеуге және басқа да шаруашылық
қажеттілігі үшін цехтарға, сондай – ақ
сыртқа өңдеуге немесе артығын сатуға
босатқан кезде пайдалынады. Тауарлы –
матералды қорларды цехтан цехқа берілсе,
онда оны өндірістің ішіндегі қозғалысы
деп санайды, ал егер де орталық қоймадан
цех қоймасына берілсе, онда ол өндіріс
шығыны ретінде танылады.
Материалдардың шығысы мынадай құжаттар
бойынша рәсімделеді:
Лимиттік – жинақтама картасы; материалдарды
айырбастауға арналған талап –актісі;
материалдарды босатуға арналған талап
накладнойы, накладной.
Жабдықтаушылар тауарларды босатқан кезде
әрбір жіберілген бөлігіне 3 данада накладной
(№5 қосымша) жазады. Онда сенімхаттың
нөмірі, күні көрсетіледі. 1- ші данасы
тауарларды алушыда, ал екіншісі жіберушінің
өзінде қалады, үшіншісі бухгалтерияға
беріледі.Тауарларды босатып біткен соң
ең соңғы партиясы құжаттарымен бірге
сеніхатын да бухгалтерияға тапсырады.
Лимиттік - жинақтама картасы- өнімді дайындауда үздіксіз пайдалынатын
құндылықтарды бостау, сондай – ақ өндіріс
қажеттілігіне керек құндылықтарды босатудың
белгіленген лимиттерін сақтауға, ағымдағы
және қоймадағы материалдық қорларды
бақылауға және олрады есептен шығаруға
негіз бола алатын құжат. Лимиттік жинақмата
карталары жабдықтау бөлімі немесе жоспарлау
бөлімі материалдардың бір түріне 2 дана
етіп дайындалады. Бір данасы ай басталғанша
цехқа қорды пайдаланушыға, 2-ші қоймаға
немесе цехтың қоймасына беріледі. Өндіріске
қорлар қоймалардың, цех өкілдерінің лимиттік
– жинақтама картасы ұсынған кезде ғана
босатылады. Қоймашы екі данаға да бостаылған
қордың күні мен мөлшерін жазған соң, лимитте
қалған қалдығы шығарылды.
Қоймашының лимиттік – жинақтама картасын
цех өкілі, ол цехтың лимиттік – жинақтама
картасына қоймашы қол қояды. Цех өнім
қорларды алу кезінде тікелей материалдар
есебінің картотекасына қол қояды, ал
қоймашы лимиттік – жинақтама картаға
қол қояды.
Материалдарды айырбастауға арналған
талап – актісі.Бұл құжат қорлардың белгіленген лимиттен
артық босатылуын немесе олардың ауыстырылуын
есепке алу үшін қолданылады, сондай –ақ
қоймадан қорларды шығаруға негіз болып
табылады. Ол екі дана етіп дайындалады:
біріншісі алушыға, ал екінщісі – қоймаға.
Қоймашы актінің екі данасына да босатылған
қорлардың күні мен мөлшерін белгілеп,
содан соң қалдығын шығарады. Алушының
актісіне қойма меңгерушісі, ал қойма
актісіне – алушының өкілі қол қояды.
Материалдарды босатуға арналған талап
накладнойы. Босалқыларды субъектінің өз ішіндегі
қозғалысына және олардың кәсіпорынның
аумағынан тыс жердегі шаруашылықтарына,
сондай – ақ басқа мекемелерге босатуды
есепке алғанда пайдалынады.
Ол екі дана дайындалады. Материалдарды
өз кәсіпорынының шаруашылықтарына босатқанда
данасын алушыға, екіншісін – қоймаға,
кейінірек бухгалтерияға өткізіледі.
Бір данасы қоймаға, ал екіншісі цехқа
құндылықтарды кіріске алуға негіз бола
алады.
Кәсіпорынның аумағынан тыс жерде орналасқан
өз шаруашылықтарына немесе басқа мекемелерге
материалдық құндылықтарды босатқан кезде
талап – накладной келісімдердің, нарядтардың
және басқа тиісті құжаттардың негізінде
дайындалады. Бірінші данасы қоймаға материалды
қоймаға босатуға негіз болады, ал екіншісі
материалды қабылдап алушыға беріледі.
Материалды босатқан кезде өзі алып кететін
жағдай туса, алушы қол қойған талап-накладнойды,
сондай-ақ егер қорлар кейін төленетін
болып босатылып жатса, қоймашы есеп айырысу
төлемдік құжаттарын толтыруға бухгалтерияға
жібереді.
4. Материалдың жауапкершілік тұлғаның
есеп беруі.
Тауарлар мен ыдыстардың
саны мен сапасын және ақшалардың
сақталуын қамтамасыз ету үшін материалдардың
жауапкершілік енгізілген және ол жүктелген
қызметкерлер материалды жауапты тұлғалар деп аталады. Қоймадағы материалдық
босалқыларды есепке алуды материалды
ееспке алуды материалды жауаптыц немесе
олардың келісімдерін жұмысын атқаратын
есепшілер (операторлар) материалдарды
есепке алу үшін арналған карточкаларында
жүргізеді. Босалқылардың әрбір номенклатурысының
нөміріне жекелеген карточкалар ашады
да, содан соң ол бухгалтериядан қоймаға
жартылай толтырылған күйінде беріледі.
Алған карточкаларда қоймада материалдардың
сақталатын орнын сипаттайтын реквизиттерді
толтырады. Карточкаларға жазбалар құжаттардың
негізінде жазылады. Материалдарды ескере
алудың толтырылған карточкасы төменде
келтірілген.
Егер қоймадағы материалдық қорлардың
қалдықтары қорлардың белгіленген нормасынан
жоғары немесе тең болса, онда қойма меңгерушісі
бұл туралы жабдықтау бөліміне хабарлауы
тиіс. Бұл мақсатта қорлардың белгіленген
нормаларынан нақты қалдық қорының ауытқушылығы
туралы дабыл анықтамасы қолданылады.
Анықтаманы бір дана етіп қойма меңгерушісі
материалдарды есепке алу карточкасының
деректері бойынша жасайды. Анықтамаға
деректерді енгізудің өлшемдерін субъектінің
материалдық-техникалық жабдықтау бөлімі
белгілейді.
Бухгалтерияға берер алдында жазбалардың
дұрыстығы және карточкадағы қалдықтардың
шығарылуы қойманың өзінде тікелей тексеріледі.
Материалдық құндылықтардың қозғалысын
рәсімдейтін құжаттарды бухгалтер қоймадағы
«Құжаттарды қабылдау - өткізу тізімінің»
негізінде қабылдайды. Тізім реестрдің
нысаны төменде келтірілген.
Жетіспеушілік және материалдық жағынан
жауапты адамдардың қызметіндегі тәртіп
бұзушылықтар туралы, сондай-ақ іріктеп
тексерулер мен өткізілген нұсқамалардың
нәтижелері туралы бухгалтерияның қызметкері
бас бухгалтерге хабарлауы тиіс.
Айдың аяғында қоймаға бухгалтериядан
материалдардың қалдықтарының есепке
алынатын кітабын қоймашыға береді, оған
қойма меңгерушісі материалдарды есепке
алу карточкасындағы қалдықтарын көшіріп
жазады. Мұнан кейін деректерді салыстыра
отырып тексеру үшін материалдық босалқы
қорлардың есептік топтары бойынша және
бүтіндей алғанда кітап бойынша жиынтығын
бухгалтерияға қайтарады.
Сөйтіп, қойма меңгерушісі материалдарды
есепке алуға, олардың карточкаларын жүргізуге,
құжаттардың тізімдерін жасауға және
қойма есеп кітабынның қалдықтарын шығаруға
міндетті.
Есеп беру түрлері мен мәні. Материалды
жауапты адам басшы тағайындаған белгілі
бір мерзімде бухгалтерияға бірінші ретті
кіріс және шығыс құжатын есеп беру ретінде
тапсырып отыруы тиіс. Ол әрбір шаруашылық
операциялар тауадың шығуы және түсуімен
байланысты болады. Тауардың түсуі мен
шығуы көлемі мен жиілігіне байланысты
болады.
Қызмет жасау саласына байланысты көтерме
сауда кәсіпорында тауарлар түрі, тауарлық
операциялар көлемі және құжат айналымы
көп болғандықтан, аналитикалық есепке
алу тауарларды бухгалтерияда материалды
жауапкершілікті адамдар тіркемелелі
құжаттарды тапсыру реестрі немесе тауарлап
есеп беруді құрайды. Реестрда тек кіріс
және шығыс құжаттарының аттары, олардың
нөмірлері мен күні көрсетіледі. Соңында,
құжаттар мөлшерін көрсетеді. (қосымша
№7) Реестр – тек құжаттар тізімі, онда
т.б. мәліметтер болмайды. Көтерме сатуда
көп тараған және МЖА тауар қозғалысының
есеп беру үлгісі «Тауарлық есеп беру»,
ол тауарлардың қордағы қозғалысын және
қалдығын көрсетеді.
Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгі жоспары
бухгалтерлік есепке қаржылық – шаруашылық
іс - әрекетке енгізгеннен бастап тауарлы
операцияларды есепке алу әдісі өзгерді.
Тауар түскенде бір бөлек шотта салық
қосылған сома мөлшерін айқындайды, жіберушілерге
орын толтыратын, сатып алғанда тауарлар
екі бағада көрініс табады. Сату құнымен
және бұл тауарлар МЖА-н есеп бағасымен
алынып тасталады. Көтерме баға мен бөлек
сату кәсіпорындарда өзгерісті ескере
отырып келесі унифицияланған формадағы
тауарлық есеп беруді төменде көрсетіп
өтемін . Онда құру және толтыру тәртібінің
ерекшелегі көрсетіліп өтіледі. Тауарлық
есеп беру болады.304-305бет.
Кәсіпорында кіші көлемде тауар кезінде
МЖА және тауар жіберіп тұрғанда кіпріс-
шығыс накладнойы екі көшірмеде жасалады.
Бірінші көшірме тауар қабылдаған адамға
жіберіледі, ал екіншісі - қоймада қалады.
Әрбір МЖА есеп беруі аналитикалық тауарлар
есебі, қаржы құралдардың есебі, ол қол
астындағы тауарлардың көлемін айқындап
отырады.
МЖА есеп беруі кәсіпорында қандай үлгіде
болмасын бірнеше бөлімнен тұрады. Есеп
беру бастапқы бөлімді толтырудан басталады,
онда кәсіпорынға аты мен нөмірі (бөлім,
секция), фамилиясы және МЖА аты –жөні,
айлық тауар айналым жоспары және тауарлы
қалдықтардың нормативі; ол норматив мекеме
басшының тағайындалған мөлшеріне сәйкесті
келеді, есеп беру нөмірі және есеп беру
мерзімі, қай мерзімге есеп беру құралатыны
көрсетіледі.
Есеп беру жыл басынан жыл соңына дейін
МЖА-м бірінші нөмірден бастап нөмірленеді.
Егер МЖА жұмысқа жыл ьасынан кіріспесе,
сол жұмыс бастаған күннен бастап нөмірленеді.
Есеп берудің келесі бөлімінде есеп беруде
тауарлар мен ыдыстардың есеп беру жыл
басына қалдығы жазылады, ол қалдықтар
тексерілген және қабылданған бекітілген
тәртіпке өткен жыл бойынша «Есеп беру
мерзімінің аяғына қалдығы» немесе инвентаризациялық
тексеруден алынады. Қалдықтар және тауарлар
есеп беруінде мекеме есептік саясатын
аналитикалық есеп есептік бағасымен
көрсетіледі. МЖА көтерме кәсіпорында
тауарлық есеп беруде бірінші бес бөлімдерін
кіріс жән ешығыс бөлімінде толтырады,
онда жеке нөмірі және кіріс және шығыс
құжаттарының күні, жабдықтаушылардың
және сатып алушыларды аттары, тауарлардың
нақты өзіндік құны бойынша көрсетіледі.