Макроэкономика пәніне кіріспе

Макроэкономика пәніне кіріспе.

Макроэкономика курсын оқуды бастамастан, бірінші кезекте оның зерттеу затын және негізгі өзекті мәселелерін анықтау қажет, сонымен қоса оның басқа да экономикалық ғылымдармен байланыстарын қарастыру керек. Экономиканың зерттеу объектілерін белгілеу үшін, олардың ғылыми және қолданбалы талдауының әдістемесін анық көрсету үшін микро – және макроэкономикаға бөлу батыс экономикалық әдебиеттерде ХХ ғасырдың 30-шы жылдарынан тарала бастады. Көбінесе бұл үрдіс 1936 жылда Джон Мейнард Кейнстің «Жұмысбастылық, пайызақы және ақшаның жалпы теориясы» атты еңбегі шығарылуымен байланыстырылады. Осы ғалым макроэкономика ғылымының негізін қалаушы деп есептеледі, бірақ оның бөлек элементтері әртүрлі мемлекеттердің ғалымдарымен бұдан да бұрын ХVІІІ – ХІХ ғасырларда зерттелгентін. Кейнстің қосқан үлесі – макроэкономикалық талдаудың негізгі зерттеу объектілерін бекітті және арнайы әдістемесін белгілей бастады.  
Макроэкономика ұғымы «макро»( грек тілінен макрос – үлкен, ірі, ұзын) және «зкономика» ( грек тілінде ойкономос – шаруашылықты басқару ғылымы, ілімі) деген екі сөзден тұрады, яғни оның тура аудармасы «үлкен, ірі шаруашылықты басқару, жүргізу туралы ілім». 
Макроэкономика қазіргі түсінікте ірі экономикалық мөлшерлермен, объектілермен және жоғары деңгейдегі мәселелермен жұмыс істейді, олардың ішінде: 
- ұлттық экономиканың көлемін анықтау (потенциалды, нақты, жоспарлы), оның құрылымын талдау,  
- ұлттық экономиканың статикалық (макроэкономикалық тепе-теңдік) және динамикалық (экономикалық өсу мен циклдар) жағдайын зерттеу 
- ұлттық экономикадағы тұрақтылық мәселелері: жұмыссыздық пен жұмысбастылық, мәселелерін, ақша айналымы мен инфляция. 
- мемлекеттің экономикаға араласу сұрақтары: шегі, жолдары, әдістері, реттеу саясаты(фискалдық және монетарлық). 
- ұлттық экономиканың сыртқы қатынастарының тұрақтылығы сұрақтары: төлем балансы, валюталық айналым, капиталдың дүниежүзілік қозғалысы. 
Сөйтіп, макроэкономиканың пәні (мазмұны) ішіне шаруашылықты жүргізудің ірі масштабтағы сұрақтары кіргізіледі, олар халық шаруашылығының дамуының жалпы тенденцияларын, оның ірі агрегаттарының, жиынтықтарының тіртібін зерттеуге бағытталған. Ұлттық шоттар жүйесі қажеттілігін макроэкономикалық көрсеткіштер, тіпті ағылшын экономист танылды Әлемде бірінші ұлттық табыстың бағалау жүргізілді Уильям Петти, олардың ел. Ұлттық экономиканың бірінші макроэкономикалық моделі құрылды Француз Франсуа Кенэ, Physiocrats мектебінің бастығы. Алайда, атап айтқанда, күшті 20-30s көрсеткен макроэкономикалық көрсеткіштердің жүйесі үшін қажет. ХХ ғасырдың.

Кеңес жүйесінде құрылды ұлттық экономиканың балансы деп аталатын сандар мен кестелер, онда қазірдің өзінде алғашқы бес жылдық даму жоспарын дайындау кезінде пайдаланылған экономика (1928-1932 жж.). Батыста, мұндай жүйесін дамыту кейін басталды 1929-1933 Ұлы депрессия.

Бұл жүйенің маңызды принциптерін

саны А. Маршалл, содан кейін М. Ж. тұжырымдалған болатын Кейнс; үлкен үлес Ағылшын экономистер Р. Стоун, Қ Кларк Джон. Хикс және американдық экономистер С. Смит, М. Гилберт, W. Леонтьев және басқалары. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін дамыту макроэкономикалық көрсеткіштердің жүйесі халықаралық экономикалық қосылды ұйымдастыру және 1953 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымының құжат құқығы «жүйесін жарияланған ұлттық шоттар мен деп санауға болады қолдау үстелдер « макроэкономикалық көрсеткіштердің халықаралық танылған жүйесін бірінші нұсқасы. Бұл жүйе 80 жылдардың аяғында бастап қаралған, ал қазір 1993 ағымдағы нұсқасы болды. ол қозғала бастады, және Ресей.

Ұлттық Шоттар Жүйесі (ҰШЖ)

 

Ұлттық System Есеп (ҰШЖ) (оның толық атауы жүйесі шоттар ұлттық өнім және табыс - Ұлттық өнім мен табыс жүйесі Есеп) - үшін пайдаланылатын өзара байланысты көрсеткіштер жүйесі макроэкономикалық процестердің сипаттамасы және талдау. Ол туралы барлық ақпаратты береді экономикалық цикл кезеңдері - өндіру және алмасу, және бастапқы орта бөлу (қайта бөлу), тұтыну және жинақ (жинақтау).

ҰШЖ 20-шы жылдардың соңында әзірленді Американдық ғалымдар жыл тобы, Экономикалық Ұлттық бюросы қызметкерлері Болашақта басшылығымен ғылыми-зерттеу (Ұлттық экономикалық зерттеулер бюросы), Нобель сыйлығының лауреаты Саймон Кузнец (Саймон Кузнец)

Ұлттық шоттар жүйесі болады өзара байланысты статистикалық көрсеткіштер жүйесі ретінде анықталады және шоттар мен кестелер нақты жиынтығы ретінде ұсынылған жіктеу макроэкономикалық қызметінің нәтижелерін сипаттайтын.Негізделген ұлттық бухгалтерлік, ҰШЖ барлық институционалдық бірліктердің қызметін қамтиды және барлық меншік нысандары бойынша экономикалық тұлғалар; назарға барлық операцияларды алады өндірілген және резидент емес өндірді, қаржылық емес және қаржылық, материалдық және материалдық емес активтер.Жүйесін жүрегінде ҰШЖ жатыр экономикалық қызметінің макроэкономикалық көрсеткіштерін қорыту репродуктивті процесінің әр түрлі кезеңдері: өндіру және қызмет көрсету; білім беру, тарату, қайта және аяқталу пайдалану (ағындарының шоттарында) табыс; Жинақтауға жалпы жинақ пайдалану түрлі активтер (жинақ шоттары); сыртқы экономикалық қарым-қатынас (шоттарында әлемнің қалған) және экономикалық қызметтің басқа кезеңдерінде.

ҰШЖ көрсеткіштерінің негізінде экономикалық процестер мен олардың нәтижелері қарым-қатынас көрсетуі сипаттайды Осы процестердің арасында. Экономиканың Осылайша, ҰШЖ бастапқы моделі, оның, елдің экономикалық қызметінің жан-жақты зерттеу үшін пайдаланылады көрсететін байланысты қалдықтар (шоттары) негізінде аймақтар мен салалар, қаржылық өнімдер мен Экономикалық арасында олардың баламаларының ағындары олардың әр түрлі экономикалық операцияларды жасағаны процесінде агенттер.Статистикалық модель бола нарықтық экономика, ҰШЖ табысты экономикалық генерациялау үшін қолданылған саясат, оны жүзеге асыру және бағалау нәтижелерін талдау, сондай-ақ бүкіл әлем бойынша 155 елдің экономикасын модельдеу, болжау және басқару.

ҰШЖ 1993 бағалауды қамтиды қазірдің өзінде айтылғандай, көлеңкелі экономика, өндіру болып табылады жасыру үшін жасырын түрде ұсынған қарапайым тауарлар мен қызметтер салық табыс. Сонымен қатар, ол тіпті назарға ұсынады өндірістік Құқықтық заңсыз тауарлар мен қызметтер (есірткі, жезөкшелік және және т.б.), сондай-ақ үй (пісіру, тазалау жұмысы қоса алғанда, әлемнің ең дегенмен т.б. тұрғын үй, ата), Ресей осы қызметтің өз есептеулер бағалау қамтуы дайын емес болып табылады.

Ұлттық шоттар қамтамасыз егжей-тегжейлі және келісілген ақпараттық жүйені алу ақпарат ретінде өз рөлін күшейтеді макроэкономикалық көрсеткіштер, экономикалық процестерді талдау жүйесі әдістемесі ҰШЖ шекарасын анықтайды. Құны есептік жазбасын құрайтын Экономикалық өндіріс факторлары мен макроэкономикалық көрсеткіштер ағындарын келтірілген тауарлар, қызметтер мен табыс; кәсіпкерлік субъектілерінің барлық активтері мен міндеттемелері; барлық экономикалық процесінің аспектілері және оның нәтижелері. Бұл ҰШЖ деп болжайды тән білдіретін әлемнің ең дамыған ақпараттық жүйе негізгі көрсеткіштермен байланыстыратын макро деңгейде экономикалық процестер, экономикалық статистика.

 

Жиынтық сұраныс және жиынтық ұсыныс.

Микро және макроэкономикаға талдау жасауда тепе-теңдік әдісі қолданылады. Сұраныс пен ұсыныстың тепе-теңдігін зерттегенде нарықтағы барлық өзара байланысты анықтайды – тауарларды, еңбек, капитал макродеңгейдегі экономиканы зерттеуде көңіл бөлетін әрбір тауардың тепе-теңдігі емес, ұлттық нарық көлемінде тауар массасының бірігуін дана, тонна, не метр емес, жиынтық бағаның құндық өлшемі ретінде көрсетеді.

Жиынтық сұраныс – бұл үй шаруашылықтарының, фирмалар мен үкіметтің әрбір берілген бағалар жағдайында алғаш алатын тауарлары мен қызметтерінің саны.

Сонымен жиынтық сұраныстар тауар мен қызметтің жалпы көлеміне сұраныс, қалыптасқан баға бойынша  есептелінетін жиынтық ұсыныс, бұл тауар мен қызметтің жалпы көлемінің мүмкіншілігіне қарай өндірілген және ұсынылған, қалыпатасқан баға  деңгейімен анықталады: олар күнделікті өзгермейтін бағада кесте моделі  түрінде бейнеленеді. Бағаның тұрақты өзгеруі оны зерттегенде қиындықтар жасайды. Сондықтан көлемін және динамикасын, жиынтық көлемін  және динамикасын өлшегенде индексті пайдаланады.

Тауарлы нарық тұрақты тепе-теңдікте болады, тек жиынтық сұранысқа жоспарланған сұранысты төмендетеді.

Жиынтық ұсыныс – нарықта ұсынылуы мүмкін тауарлар мен қызметтердің жалпы саны (бұл жылжымайтын ұлттық өнім).

Бағалар деңгейі мен ұлттық өзгеріс көлемі арасындағы аз тәуелсіздікті көрсететін жиынтық ұсыныс моделі кескін түрінде көрсетілген.

Қысқа мерзімде (әдетте 2-3 жыл) және ұзақмерзім кезеңінде макроэкономикада болатын басты байланыс номиналдық және нақты өзгеріс тәртібімен байланыстырылады.

Қысқа мерзімде номиналдық деңгей (баға, номиналдық жалақы, пайыз мөлшері) нарық көлемінің өзгеруіне байланысты баяу өзгереді деп есептеледі. Ұзақ мерзім кезінде номиналдық деңгей қатты өзгереді, нақты деңгей өте баяу өзгереді, талдау жасау үшін тұрақты деп саналады.

Классикалық модель ұзақ мерзімдегі экономикалық тәртіпті қарастырады. Жиынтық ұсыныстан артық болуы: AD  >АS. Оның келесі екі нұсқасы болуы мүмкін:

-өндірісті  қысқарту;

-өндірілген  өнімді өзгеріссіз қалдыру, бағаны  қысқарту.

Бұндай жағдайда кәсіпкерлер өндіріс көлемін қысқартады, өндірілген өнімді өзгертпей, пайдалы бағамен сатады.

Егер жағдай өзгермесе, онда кәсіпкер бағаны төмендетеді. Бұндай жағдайдың болу себебі, жұмысшыларды жұмыстан қысқартуға, не шығаруға әкеліп соғады. Қорытындысында, ұлттық өнім төмендейді.

Тұтынатын ЖҰӨ-нің серпініне (динамика) бағалық емес факторлар әсер етеді. Бағалық факторлардың әсері тауарлар мен қызметкерлерге жиынтық сұраныс көлемінің өзгеруі арасында жүзеге асады және АД қисығының бойымен қозғалу кестесі арқылы көрсетіледі. Бағалық емес факторлар жиынтық сұраныстың АД қисығын солға немесе оңға қозғау арқылы өзгеріске келтіреді.

Тепе-теңдікті қабылдау керек, егер экономикалық  жүйенің динамикалық жағдайында өзінің құрылғандығын сақтаса.

Белгілі көрсеткіштер болады, соған байланысты тепе-теңдіктің жағдайына қатысты мынадай пікір білдіруге болады:

- күнделікті жағдай, тұтынуды тосу, тұтынушылық көңіл-күй. Бұл көрсеткіштердің  динамизмі, тұтыну жағдайының көрсеткіштерін  бейнелеп,  сұранысты көрсету;

- өндірістік цикл және оның  фазалары: дағдарыс, депрессия, жандану.

Жиынтық сұраныс (АД) – бұл қоғамдағы үй шаруашылықтарының, кәсіпорындардың және үкіметтің берілген баға деңгейінде жалпы өндірілген тауарлар мен қызметтерді сатып алу қажеттілігінің көрінісі. Ұлттық есептер жүйесі бойынша тауарлар мен көрсетілген қызметтерге сұраныс төрт жақтан қойылады: тұтыну, инвестициялар, мемлекет, таза экспорт. Экономиканың жабық және ашық түрлеріне болатынын ескерген жоқ. Жабық экономикада сыртқы экономикалық қызметті қарастырмайды және тек ішкі мүмкіншіліктерге есептеледі. Жиынтық сұраныс тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің жалпы санына мемлекет резиденттерінің жағынан түскен сұраныс ретінде анықталады. Графикалық түрде жиынтық сұраныс қисығының еңісі кері тәуелділікті болады. Экономикада ақшаның құнсыздануы басталса бағаның артқан кезінде өнімге деген сұраныс азаяды.

12.2. график. Жиынтық  сұраныстың қисығы.

Р    Р1  АD2        Р2  АD1  АD    Q1 Q2 ЖҰӨ

Жиынтық сұранысқа бағалы және бағасыз факторлар әсерін тигізеді. Бағалы факторлардың әсері жиынтық сұраныс көлемінің өзгеруіне әкеледі және сызықтың өз бойымен жылжиды. Бағасыз факторлардың әсері жиынтық сұраныс қисығының оңға (АД2 - өсуі) немесе солға (АД - азаюы) жылжуына әкеледі.

 

 Жиынтық ұсыныс (АS) – бұл бағаның әрбір мүмкін болатын деңгейінде ұсынылатын жалпы тауарлар мен қызметтердің көлемі.

12.3. график. Жиынтық ұсыныстың кисығы.

Р АS    3       2 1    Q

Жиынтық ұсынысқа мерзім аралықтары әсерін тигізеді: қысқа мерзімде – АS –көлденең сызық, ұзақ мерзімде - АS - тік сызық. 1 – кейнсиандық сызық, қысқа мерзім 2 – аралық мерзім 3 - классикалық сызық, ұзақ мерзім.

 

Жиынтық ұсынысқа бағасыз факторлар әсерін тигізеді:

• Өндіріс ресурстары бағаларының деңгейі.

• Нарықтық құрырылымы.

• Өнімділік.

• Құқық заңдылық нормалардың өзгеруі.

Жиынтық сұраныстың ұлғаю нәтижелері жиынтық ұсыныс қисығының әр бөлігіндегі өзгерістерге байланысты болады.

Өндіріс және еңбек нарығы.

Өндіріс - өзінің өміріне қажетті материалдық жағдайларды жасау мақсатымен адамның табиғатты белсенді жаңғырту үрдісі.

Кез келген өнімді өндіру үшін төрт элемент керек:

• сол өнімді дайындайтын табиғи зат
• өнімді дайындау үрдісінде пайдаланылатын еңбек құралы
• адам еңбегі, оның мақсатты бағытталған қызметі
• аталған үш элементті өндіріске қосатын ұйымдастырушы

Экономика тілінде өндіріс факторлары деп аталатын бұл төрт элемент тиісінше - жер, капитал, еңбек және кәсіпкерлік ұғымдарымен белгіленеді.