Стивен Тулминнің ғылыми дамудың эволюциялық моделі

Стивен Тулминнің ғылыми дамудың эволюциялық моделі.

 

Орныдаған:

           Батыста кең қалыптасқан жəне жарияланған постпозитивизм бағытының бір нұсқауы – Стивен Тулминнің концепциясы. «Рационалдылық жəне ғылыми жаңалық» жəне «Адам түсінігі» атты шығармаларында ол ғылым мен білімнің дамуын қоршаған ортаны терең түсіну деп, Поппердің сияқты ақиқат пікілерді ұсынуда көрмейді /Поппердің «толық білім ақиқат пікірлер арқылы» деген тұжырымды Тулмин «адекватті ұғымдар арқылы терең түсіну» дегенді ұсынады/

     Тулмин өзінің рационалдылық туралы түсінігін абсолютистердің түсінігіне қарсы қояды, олар жүйені тек авторитетке лайық болса, уақыттан тыс, универсалды стандарттарға,

 

мысалы, Платон идеяларына əлде Евклид геометрияның стандарттарына деп; сонымен қатар елятивистердің бір нақты тариха уақытқа лайық,яғни универсалды баға беруге болмайды деген пікірінеде қарсы шығады.

            Тулмин үшін, «рационалдылық – ол адам іс-əрекетінің талпынысының атрибуты, сонымен қатар анықтамаларды, пікірлерді жəне формалды жүйелерді сын мен өзгерістен өткізетін процедуралар». Басқаша айытқанда, рационалдылық – тарихи негізделген ғылыми зерттеу нормативтерлерге, нақты түрде, бағалау нормативтерге жəне теорияларды таңдауға сəйкестік. Осыдан,рационалдылықтың бəріне ортақ стандарттары жоқ жəне мүмкін емес, олар «табиғи реттіліктің идеалдары» мен бірге өзгереді. Тулминнің рационалдылық туралы жаңа түсінігі басқа сұрақтарға да өзгеріс əкелді. Біріншіден, ғылыми революция туралы мəселе бойынша.

 

                 Рационалдылық пен логикалықтың теңдігі, Тулминнің пікірінше, униформистікпен революциялық түсінулердің шектігін білдіреді. Униформистік, əлде кумулятивтікмоделі танымды логикалық байланыс жүйе ретінде түсінірілетін универсалды абстракттілі идеалға тұрақты жəне тоқтаусыз жақындау. Революциялық əлде релятивистік түсінік рационалдылықтың нормаларының ауысуын білім жүйесінің толық өзгеруі. Расымен, ескі пəндік жүйелердің ұғымдары логикалық түрде байланысты болғансон, біреуінің құлдырауы жүйенің бəрін өзгертеді. Сөйтіп, «жүйелік культі» Кунды «парадигмалардың салыстырмастығына» əкелді жəне ғылыми революцияны гештальттердің ауыстырылуы.

                  Тулмин айытқандай «Біз əр- қашанда ескеруіміз керек парадигманың ауысуы ешқашанда толық болмайды; реалдылықта бəсеке парадигмалар өз толық мөлшерінде альтернативті көзқарастарға тең емес жəне ғылымның теориялық деңгейіндегі интеллектуалдық үзілісте терең методологиялық деңгейдегі құпия жатыр. Дискреттікте емес, кумулятивтікте емес реалды тарихқа адекватті емес, сол себептен ғылымды келіскен «пропозиционалдық жүйе» деген түсініктен бет бұрып, оны «концептуалды популяциямен» ауыстыру қажет». Популяцияның ішіндегі ұғымдар автономдылығымен үстемді: олар популяцияда əр-түрлі уақытта, əр-түрлі мақсатпен жəне ықтималды тəуелсіз деңгеймен шығуы мүмкін.

Эволюциялық модель Дарвиннің теориясымен аналогия ретінде қалыптасады, ол ғылымның дамуын «инновация» мен «іріктеу» арқылы түсіндіреді. Тулмин ғылым эволюциясының келесі негізгі сипатарын көрсетеді:

 

  Пəннің интеллектуалдық мазмұны бір жағынан өзгріске бейімделген, ал екінші жағынан – бірізгілікті айқындайды. Интеллектуалдық пəнде əр-қашанда сынау идеялар мен əдістер пайда болады, тек бір-нешесі пəндік білімнің жүйесінде нықты орын алады. Сөйтіп, интеллектуалдық новациялардың үздіксіз шығуы сынау іректеу процесспен келіседі.

Осы екі жақты процесс қосымша шарттар болғандағана анық концептуалды

өзгеріске əкеледі. Келесілер қажетті:

1. интеллектуалдық жаңалықтарды ұстап

отыратын адам сандары жеткілікті болу керек;

2. сол интеллектуалдық

жаңалықтар өздерінің жағымды жəне кем жақтарын анықтау үшін тұрақты

жəне ұзақ уақытта «бəсекес форум» шеңберінде қалыптасу керек.

 

Əр тарихи жəне мəдени жағдайлардың «интеллектуалдық экологиясы» бір-

бірімен байланысты ұғымдардын істерімен анықталады. Əр мəселе жағдайында

пəндік іріктеуде сол жердің интеллектуалдық ортасына лайық «бəсекес»

жаңалықтарды тандайды. Осы «талаптар» сол мақсаттарды шешетін əр

концептуалдық нұсқауларды да, жəне олармен бірге өмір сүретін тұрақталған

анықтамаларды да.

 Концептуалдық өзгеріс қалыптасу үшін адамдардың қызығушылығы,

ойлау өзгешелігі қажетті, оның бір-неше шарттары бар. «Іріктеу» сүзгіштен өткенде

концептуалдық жаңалықтар пəндік дəстүрінде тұрақты орын алады. Сонда

жаңалықтың тұрақталуының шешуші шарты – сол феноменді түсіндіру мен

қабылданған «түсіндіру идеал» арасындаағы сəйкестік.

 

Назарыңызға рахмет!!!