Жасанды интеллектінің негізгі ұғымдары мен даму тенденциялары

 

 

 

Жоспар:

 

І.	Кіріспе........................................................................................................	3
	Жасанды интеллект жүйесі.....................................................................	3
ІІ.	Негізгі бөлім, Жасанды интеллект жөнінде...........................................	5
1.1.	Жасанды интеллекттің бастаулары........................................................	6
1.2.	«Жасанды интеллект» ұғымын нақтылайық..........................................	8
1.3.	Мидың ақпаратты қабылдау, өңдеу  және сақтау қызметi....................	9
ІІІ.	Жасанды интеллектінің негізгі  ұғымдары мен даму тенденциялары.	10
2.1.	Компьютерлер - жасанды  интеллектке жақын жүйе...........................	11
2.2.	Интеллект және ойлау есептердің белгілі кластарын шешумен байланысты................................................................................................	12
2.3.	Жи жүйесін әр жағынан зерттеу..............................................................	13
2.4.	Жасанды интеллект проблемасы жайлы  зерттеулердің негізгі бағыттары...................................................................................................	15
	Қорытынды................................................................................................	26
	Пайдаланылған әдебиеттер тізімі............................................................	27

 

.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

Жасанды интеллекттің мәселесі қазіргі кезеңде ең маңызды  проблемаға айналған тақырып. Онымен айналысушылар мүлде көп-ақ. Ол жөнінде ізденушілердің қатарына кибернетиктер, лингвисттер, психологтар, философтар, математиктер, инженерлер жатады. Осы жасанды интеллект мәселелерін шешу арқылы ғылыми дамудың көптеген проблемалары шешімін табады. Бұл проблемаларға есептеу техникалары мен робототехника саласындағы күрделі есептер шешіліп жатады. Дәл осы тұста пәнаралық зерттеулер туындап, олардың жаңа бағыттары айқындалып жатады.

Қазіргі ғылыми жетістіктер арқылы адам миының миллиардтаған  есептеу тораптарынан, яғни нейрондардан тұратыны белгілі. Жаңа есептеу машиналары әлі де жеткілікті дамымаса да кейбір жақтарында Адам баласының есептеу қабілетінен асып кетіп отырғандығы анық. Жасанды нейронды желілер күрделі басқару жүйелерін және бақылау тапсырмаларын атқарып отыр. Тіпті автопилотты да осы жасанды интеллект арқылы жасауға қол жеткізілді емес пе?!

Мысалы жасанды  интеллекттің зерттелуі арқасында  компьютерлер шахматы едәуір жақсы  ойнауға кірісті.

Экономикаға қатысты  проблеманың бірі – қаражаттық қатарлар. Олар күрделі жүйе болып табылады да, сондықтан математикалық модель құру негізінде олардың тәртібінің динамикасын баяндау іс-жүзінде ешқандай табыс әкелген жоқ. Бұл негізінен модельдердің тым жеңілдеуімен және де финанстық деңгей тәртібіне смежный экономикалық жүйелердің әсер ету дәрежесін толық білмеуімен түсіндіріледі. Нейрондық жүйелерді пайдалану ерекшелігі олардың салыстырмалы түрдегі аз мінездемелерге сүйеніп қандай да болмасын процессте заңдылықтарды таба ала білуде.

Жасанды интеллект  ұғымы сан салалы. Бірақ ең маңызды  аспектілерін бөліп көрсетуге болады. Біріншіден, жасанды интеллект дегеніміз өзінің алдына қойған мақсатын белгілі тәсілдер арқылы зерттей алатын жүйе. Екіншіден, интеллект өз алдынан шыққан ақпаратты өңдей алады, сол себепті жасанды интеллекттің жүйесінде білімнің көрініс табу мәселесі де қызықты болып отыр. Үшіншіден, міндеттердің шешудің интеллектуалды жүйелер арқылы шешетін көптеген тәсілдері бар деген сөз. Төртіншіден, жасанды интеллекттің адаммен бір ғана тілде байланыса алуы онымен екеуара диалог жүргізуді едәуір жеңілдетеді.

Бірақ кейбір ғалымдар жасанды интеллект жасаудың мүмкін еместігі жөнінде пікір айтқанымен жасанды интеллект жасау саласындағы Жан-жақты іздену қазіргі ғылымда кең етек жаюда.

Соңғы жылдары  компьютерлік телекоммуникациялық  техниканың және технологияның рөлі мен орны түбегейлі өзгерді. Ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларды  игеру бүгінгі күндері әркім  үшін өте қажет. Қазіргі технологияның  дамуы мен оның қолданылуының  деңгейі материалдық базасының  дамуымен ғана емес, оның жаңа білімді  туындату, игеру және қолдана білу қабілеті мен де анықталады.

Кейінгі кездері оқыту үрдісіне компьютер, электрондық оқулық, мультимедиалық, Интернет сияқты жаңа ақпараттық коммуникациялық  технологияларды қолданудың дидактикасы  мен технологиясы кеңінен қолданылып келе жатқаны мәлім. Оған Э.В.Еврейнов, В.А.Каймин, В.В.Гриншкун, О.Околов, Л.Х.Зайнутдинова, П.С.Булкин, Б.И.Волков, Е.Ы.Бидайбеков, Г.З.Халыкова, Ф.Р.Гусманова, А.Е.Сағымбаева, Ж.А.Қараев, Г.К.Нургалиева, А.И.Тажигулова, А.С.Қадырова, Ұ.Нұрманалиева т.б ғалымдар мен әдіскерлердің зерттеулері  айғақ бала алады.

Бүгінгі таңда ақпараттық коммуникациялық  технологияларды оқу үрдісінде  қолдану әлемдік ақпараттық - коммуникациялық  білім беру кеңістігіне қосылуды қамтамасыз етеді.

Логикалық бағдарламаның идеялық тамыры - математикалық  логикада, формуланы және формалді анықтау әдісін қолдана отырып, автоматты  түрде нәтиже алуға және есепті формалді сипаттау әдісін ашуға септігін тигізуінде.

Есептің шартынан және құрылымынан есептің  шешімін алатын бағдарламалық тілді  «декларативті тіл» - деп атайды. Мұндай тіл процедуралы тіл деп аталады. Процедуралық тілде есептің шешімі алгоритім құруға және жетілдіруге жұмсалады.

Марсель-Экс  университетінде Алон Колмероэ және оның тобы теореманы дәлелдейтін, Фортранда  жасалған бағдарлама құрды. Бұл бағдарлама қарапайым тілде текстік ақпаратты  өңдейтін жүйе. Бағдарлама Пролог (Programmation en Logiquc) деп аталып, Ковальскидің интерпретаторын қолданды.

Қазіргі кезде Пролог тілін кез-келген компьютерге  қоюға болады. Пролог логикалық бағдарламалау  тілі. Кең таралған түрлері: Arpity-Prolog, МПролог, Turbo Prolog, Visual Prolog. Пролог тілінің  нұсқаларында айырмашылық болғандықтан оқу жүйесінде аз қолданылады.

ЭЕМ үшін есепке бағдарлама құрудың негізгі  қиындығы машина мен адам тілінің  айырмашылығында емес, олардың әртүрлі  ойлауында. Бағдарламалау тілдерінің негізгі даму жолынан, логикалық  бағдарламалау өте ерекше алшақтайды. Логикалық бағдарламалау пікірлерге негізделіп, компьютердің операциялық терминдеріне адамды ойлауға үйретпей, компьютерге адамға тән нұсқаларды орындату.

 

І. НЕГІЗГІ БӨЛІМ.

Жасанды интеллект  жөнінде

 

Интеллект дегенімізді  екі ауыз сөзбен айтуға болады ма? Қалауыңыз білсін: интеллект – бұл өмірлік тәжірибе. Тосын көзқарас па? Бірақ бұл сөздің арғы шығу тегі латынның «ойлы» деген сөзінен туындайды, әдепкіде интеллигент деп тек ой еңбегімен айналысушыларды ғана атайтын.

Интеллектті белгілі  міндеттерді, мәселелерді шешу мақсатындағы іс-әрекеттің тиімділігі деуге де болады. Ал өмірлік тәжірибе белгілі міндеттерді шешуден, атқарудан тұрады емес пе?! Интеллект белгілі міндеттер мен қатар белгісіздерін де атқара білу.

Болжам жасай  алу да интеллектің бір механизмі. Сонымен интеллект деген терминнің өзі сан салалы. Ал сонда жасанды интеллект дегеніміз қандай нәрсе?

Соңғы отыз жыл  төңірегінде осы жасанды интеллект  туралы небір ойлар айтылып, небірі ұмыт та болды. Менің ойымша жасанды  интеллект дегеніміз адамдардың өздеріне ұқсаған немесе өздері атқаратын жұмыстарды ьтиімді де аз күш пен уақыт жұмсап бітіре алатын зат немесе материалды нәрсе. Сәл халықтың ортасына жақындата айтар болсақ басыбайлы құл, құл болған да да анау-мынау құл емес ол ең саналы құлдардың бірі болған Эзоп (мысалшы, ақын) тәрізді біреу. Бұл менің көз алдымызға елестету үшін айтқан теңеуім ғой. Әрине Адам кез келген ақпаратты өңдейді, оны қорытып ойланады. Мүмкін ол ақпараттан соң ол іске көшер немесе тіпті көшпес те. Ақпаратты өңдеу үшін нейрогенетиканың термині – нейрожелі енгізілген. Ал жасанды нейрожелі дегеніміз сонда жасанды интеллектті түзетін немесе соған еңбек ететін желі. Нейрон дегеніміз – нерв жасушасы (клеткасы). Олар бір-бірімен байланысып, бірігеді.

Жасанды нейронды желілер келешекте адам миының кейбір функцияларын қайталай алады деп есептелуде. Тіпті бұл өз кезегінде Адам миының терең тұңғиықтарына бой сілтеуге көмегі де тиер деп есептелуде.  Мүмкін революциялық өзгерістер анна қырдың астында-ақ шығар.

Жасанды интеллекттің бастаулары

Қазіргі компьютерлік ғылымның пайда  болуынан бастап Жасанды интеллект  термині оның тұрақты серігі болып  алды. Лампалы компьютерлерден бастап бүгінгі екі ядролы микропроцессорлар  кезеңіне дейін осы мәселе біздің бас ауыртатын мәселемізге айналған. Қазіргі кезде Жасанды интеллект  дегеніміз тек қана компьютерлік саланы қамтып қоймайды, ол тіпті когнитивтік  психологияға да қатысты болып отыр. Яғни адамның танымын модельдейтін компьютерлік программаларды әзірлеуге  де қатысы бар деген сөз. Когнитивтік  психологияда 1956 жылдан табысты жыл  болып көрмеген. Бұл жылы Бранер, Гуднау және Остин «Ойлауды зерттеу», Хомский – «Тілді сипаттаудың  үш моделі», Миллер – «Сиқырлы сан  жеті қосылған-алынған екі», Ньюелл және Саймон – «Машиналардыі логикалық  теориясы» атты ғаламат туындылар  дүниеге келген. Міне жасанды интеллекттің әсер етуші саласы да түрленіп келеді. Дегенмен әзірге біздер өзімізге түсініктілеу компьютерлерге оралайық.

Қазіргі компьютермен шахмат ойнап көрдіңіз бе? Ал шахматтан  өзге ойындар ше? Картаның неше түрін ойнауға болады. Барлық жағдайда ұтуыңыз қиын мәселе. Яғни ол сөздің жүрісіңізден кейін бірнеше варианттарды қарастырып көреді де жауап береді. Демек ойланады деген сөз. Бұл жасанды интеллекттің нағыз өзі емес пе? Әрине адам тәрізді сезімі жоқ та шығар, бірақ қазір иісті де компьютер сезетін болды.

1946 жылы алғаш пайда болған ЭЕМ-дер электрондық шамдар негізінде жұмыс істейтін, үлкен залдарда орналасқан, көлемді электрондық жабдықтар болатын. Бірақ 1948 жылдың өзінде-ақ электрондық шамдар шағын электрондық аспаптармен-транзиcторлармен алмастырылып, компьютердің бұрынғы жұмыс өнімділігі сақталынғанмен, көлемі 100 есеге дейін төмендеді.

70 жылдар соңында интегралдық схемалардан немесе чиптерден жасалған мини-ЭЕМ-дер шыға бастады

(транзисторлар  мен олардың арасындағы қажетті байланыстар бір пластинада орналасқан). Осындай микропроцессорлардың (біріктірілген интегралдық схемадан-БИС элементтерінен тұратын) шығуы дербес компьютерлер заманының басталғанының алғашқы белгісі болды.

Алғашқы есептеу жұмыстарын автоматтандыруға арналған ЭЕМ-дер күннен күнге артып келе жатқан информация ағынымен жұмыс істеуде өте ыңғайлы құрал болып шықты.

Бастапқы кезендерде ЭЕМ-дерде тек арнайы үйретілегн адамдар ғана жұмыс істеді, бірақ онша дайындығы жоқ адамдардың компьютерді пайдалану мұқтаждығы маман еместерге арналған машина жасау қажеттілігін тудырды.

70 жылдар басында «тұрмыстық» (үйдегі) компьютерлер деп аталған микрокомпьютерлер шықты. Олардың мүмкіндіктері шектеулі болатын, тек ойнау үшін және шағын мәтінді теру үшін ғана пайдаланылады.

70 жылдар ортасында тұрмыстық компьютерлердің етек алғаны сондай оларды сусын шығаратын фирмаларда (Coca-cola) жасай бастады.

Дегенмен микрокомпьютерлер дамуындағы  ең елеулі оқиға болып 1981 жылы IBM фирмасы жасаған, кейіннен «дербес компьютер» деп аталған шағын компьютердің шығуы болды.

Сол уақыттан бастап осы атау шағын компьютерлер тобының  жалпы аты есебінде тұрақталынып қалды.

Бұл күнде ЭЕМ информацияны өңдеудің ең негізгі құралы болып саналады. 70-жылдарда электрониканың компютердің  жаңа түрін - жеке пайдаланатын дербес компютерлерді  көптеп шығаруға жол ашты.  Ол қазірде мектептерде институттарда, баспаханаларда, т.б. орындарда кеңіненқолданыла бастады. Мұндай компьютерлерді оқуда, жұмыста, ойнау үшін, тағы да басқа көптеген мақсаттарда пайдалануға болады. Осы компьютерді өндіріспен жобалау ісінде, ғылыми-зерттеу істері мен білім беруде миллиондаған адамдардың жұмыстарының мазмұны мен орындалуын түбегейлі түрде өзгертті деуге болады.

Ең алдымен ЭЕМ-дер өндірістің автоматтандырылған технологиясын жасауға мүмкіндіктер ашып береді. Оның үстіне, сол технология көмегімен ЭЕМ-дермен басқарылатын жаңа машина, құрал-сайман және құрылғылар жасалынады. Осылардың негізінде XXІ ғасырдың басында есептеу машиналары "адамсыз" жұмыс атқара алатын өндіріс технологиясын жасау мүмкіндіктерін беріп отыр. Осы сияқты "болашақтың" фабрикаларында қолмен істелетін жұмыстардың бәрін роботтар орындайды да, адамдардың рөлі өндірісті жоспарлау, роботтар жұмысын басқару және ЭЕМ көмегі мен жаңа бұйымдар жасау істерін жобалау ғана болып қалады.

Бүгіннің өзінде-ақ көптеген қызымет салаларында ЭЕМ-дерді  пайдалану адамдарға информацияны жинау, дайындау және өңдеу жұмыстарын оңайлатып жобалау және ғылыми-зерттеу  жұмыстарын жылдам жүргізуге мүмкіндік  береді. ЭЕМ-дер мектептерге келе бастады, олар физика мен математика, химия мен биология сияқты басқа да пәндерді оқып үйрену ісіне көмек береді.

ЭЕМ-нен қарым-өқатынас жасау және оларды өз жұмысында пайдалана  білу бұдан бұрынғы аталарымыздың  қаламсаппен сауат ашқаны сияқты, алдыңғы 10-15 жылда біздер үшін ең керекті зат болып, компьютерлік сауаттылыққа негізін қалайды.