Вальрас ережесі бойынша қаржының қозғалысы және тауар саудасының қатынасы

1. Вальрас ережесі  бойынша қаржының қозғалысы және  тауар саудасының қатынасы?

Халықаралық сауданы  қарастыра  отырып, біз импортты  қаржыландырудың  жалғыз көзі экспорт деп болжадық. Яғни, шетелден бір нәрсе сатып алу үшін, ел шетелге тауар немесе қызмет сатуы керек.  Нақты өмірде шетелден келетін капитал ағыны сияқты аса маңызды қаржыландырудың көзі бар. Ел халықаралық займ беріп, оны ала алады, шетелге кәсіпкерлік капиталды инвестициялай алады. Швейцар экономисті және математик Леон Вальрас(1834-1910 жж.) кез – келген мемлекеттің халықаралық төлем позициясын талдау негізіне айналған ережесін ойлап тапты.

     Вальрас ережесі  – ел импортының құны активтерді  таза шетелдік сату мен экспорт  құнының сомасына және олвр бойынша проценттерге тең.

     IM = X + NA + NR

     Мұнда IM импорт, X экспорт, NA активтердің таза сатылымы(шетелдіктерге  сатылған және олардан сатып  алынға активтер құнындағы айырмашылық), NR таза пайыздық төлемдер(шетелден  алынған капиталдың пайыз құны  мен шетелдіктерге төленшен капиталдың  пайыз құнының арасындағы айырмашылық).

     Кез – келген  формаларда активтерді сату (меншік  құқығы, құнды қағаздар, алтын, т.б.) елге капиталдың келіп құйылуын  білдіреді. Пайыздарды төлеу бұрын алынған капиталды пайдаланғаны үшін төлемді білдіреді. Бүгінгі күні неғұрлым активтерді сату көлемі  көп болса, соғұрлым болашақта тартылған капитал бойынша % - ды төлеу көлемі  жоғары болады.  Сәйкесінше активтердің таза сатылымы (NA) неғұрлым көп болса, соғұрлым  болашақта алынатын таза % - р (NR)  көлемі төмен болады.

     Өндіріс   факторы ретінде халықаралық   капитал қозғалысы  түрлі нақты   формаларға ие болады. 

Тікелей шетелдік инвестициялар  - бір ел резидентінің басқа ел резиденті  кәсіпорнына  ұзақ мерзімді  қызығушылық  тудыруы.  Тікелей инвестициялар құрылымы:

1. Компанияладың шетелге меншік капиталын салуы
2. Пайданы қайта инвестициялау
3. Ішкі корпорациялық аударымдар.

        Тікелей шетел инвестицияларының себептері: 

Капиталды  экспорттаудың  себебі:	Капитал импортының себебі:
Технологиялық лидерлік Жұмыс күшінің біліктілігіндегі басымдылық Жарнамадағы басымдылық Ауқым экономикасы Корпорация көлемі өндірісті шоғырландыру дәрежесі табиғи ресурстарды пайдалануға жол ашу тұтынушыларға жақыннан өндіріс ашу арқылы тасымал шығынын азайту. т.б.	Технологиялық лидерлік Жұмыс күшінің біліктілігіндегі басымдылық Жарнамадағы басымдылық Ауқым экономикасы Корпорация көлемі өндірісті шоғырландыру дәрежесі капиталға кажеттілік ұлттық филиал саны ішкі нарықты қорғау деңгейі нарық мөлшері өнеркәсіптің  экспортқа бағытталуы т.б.

 

 

 

 

 

 

 

4. Тікелей инвестиция  саласындағы түсініктемелер?

  Инвестиция дегеніміз – бұл халық шаруашылығына мемлекет ішінде және шетелде, оны қайта құру және кеңейту, сол сияқты пайда алу мақсатында ұзақ мерзімді қаражат бөлу. Сонымен қатар өнеркәсіпке, құрылысқа, ауыл шаруашылығына және өндірістің басқа да салаларындағы шаруашылық субъектісіне мүліктей, заттай сондай-ақ ақша қаражаты түрінде , яғни капитал түрінде салынып ол шаруашылықты әрі қарай өркендетіп дамыту үшін жұмсалынатын шығындардың жиынтығын айтады.

 Тікелей инвестиция – бұл қаражаттарды тікелей өндіріске, кұрал-жабдыктарды сатып алу және әлеуметтік, өнідірістік сипатағы объектілерді салуға жұмсалады. Портфельдік инвестициялар бағалы қағаздарды сатып алу арқылы (бағалы қағаздар портфелі) және ұзақ мерзімдік банк несиелерін беру арқылы (қарыздар портфелі) жүзеге асады. Жеке, мемлекеттік, шетелдік инвестициялар инвестициялық зандармен реттеледі, ол заңдарға жеке шаруашылық бөлімшелердің, банктердің инвестициялық іс-әрекеті тәртібі ережелері анықталады және инвестор құқтары қорғалады. Сонымен қатар капиталды экспорттаушының қабылдаушы ел территориясында өндірісті ұйымдастыруын айтады. Тікелей инвестициялар арқылы халықаралық корпорациялар дүниежүзілік нарықта өз бөліктерін жүргізеді.

 Қазақстанда, заңға  сәйкес, инвестиция деп, кәсіпкерлік іс-әрекет және басқада пайда әкелетін іс-әрекет объектілеріне салынатын ақша қаражаттары мен бағалы қағаздарды айтады. Инвестициялық қызметтің қатысушылары – жеке және заңды тұлғалар, мемлекет, сол сияқты шетелдік инвесторлар бола алады. Берілген жағдайдағы әңгіме коммерциялық банктердің инвестициялық қызметіне қатысты.

    Ішкі  инвестициялық  ресурстар өте  тапшы бүгінгі  экономикалық жағдайда экономиканы  тұрақтандыруға , реформаларды тереңдету  және құрылымдық өзгерістерді  жүзеге асыру шетел капиталын тартпайынша мүмкін емес.

Қазiргi уақытта Қазақстан  Республикасының жәнеде басқада  елдердiң экономистерi осы аталып еткен бағыттарда зерттеуде, сонымен  қатap соңғы жылдардың тәжiрибесi керсеткендей тікелей шетел инвестицияларынан басқа қаржылық жұмыстардың бiрқатар артықшылығы бар деген шешiмге келуге көмек бердi.

Бiрiншiден, олар халыққа аса  қажеттi тауарлар мен қызметтердi қаржыландыру қосымша капитал көзi болып табылады; бiлiм, тәжiрибе, ноу-хоу, технологиялар, алдыңғы басқару әдiстерi мен маркетингтiк трансфертiн қамтамасыз етедi.

Екiншiден, шетел несиелерi мен заемдарына қарағанда сыртқы қарыз өcyiне әcep етпей, керiсiнше оның қайтарылуына ықпал етедi.

Үшiншiден, олар тағыда халықтық жұмыспен қамтылуына, кадрлардың, инженерлердiң  бiлiктiлiгiне де әcep етедi.

Төртiншiден, экспорттық өнім сапысының жақсаруына және оның әлемдік  нарыққа шығуына, валюталық түсiмдердiң өcyiнe ықпал етедi.

Бесiншiден, өндiрiстiк және ғылыми техникалық интеграциялық арқасында  отандық экономиканың әлемдік шаруашылыққа тиiмдi eнуін қамтамассыз етедi.

Алтыншыдан, бәсекелестiк  нарық ортанысының қалыптасуына әcep етеді, монополизммен күресуге көмeriн тигiзедi. Бiздiң ойымызша тікелей шетел инвестициялары шетел несиелерiн ауыстырады немесе қысады.

Шынымен де шетел капиталының  ағымы бiрдей инфляциялық нәтиже бермейдi: шетел несиелерi мен заемдары тiкелей елдiң сыртқы қарызының  өcyiнe алып келедi. Шетел инвестициялары iшкi нарықтағы жұмыс бастылы пен сұранысты қысқартады, өйткенi инвестициялаудың барлығы өндiрiстiк функицялары (құрылыс – монтаж  жұмыстаpы, қондырғыларды орналастыру, жалдау) негiзiнен шетел фирмаларына берiледi, нәтижесiнде сыртқы инвестиция көздерi шетел портнерiнiң қымбат қондырғы түрлерімен  материал ресурстарын алып кіргенін төлеу есебiне инфляцияны импорттайды.

Тікелей шетел инвестицияларының өcyi бәсекенiң, нарықтардың қызмет eтyi және антимонипольдiк саясатты жузеге асыру сияқты өзара байланысты мәселердiң шешуiн шарттайды. Бұл үшiн талдау мен мемлекеттiк реттегiш шараларын iскe асыру қажет. Өйткенi инвестициялау динамикасының шарықтау шегi транс ұлттық корпарациялардың (ТҰҚ) әлемдiк, аймақтық, елдiк экономикада рөлiнiң өсуiнде. Экспорттық бағалар бойынша транс ұлттық корпарациялардың тікелей шетел инвестицияларының жалпы көлемi 3,7 триллион дол құрады, ал шетелдегi филиалдарының жалпы әлемдiк активтерi 9,3 триллион дол құрады. Бұл жерде айтатын жағдай инвестиция алушы елдердiң алдында инвестицияның отандық экономикаға тиiмдi болатындай етіп стнадарттарын жасап шығарып іскe асыру мақсаты тұp.

Тікелей шетел инвестицияларының соңғы мақсаты - халықтық тұрмыс деңгейiн және экономикалық өсудiң қарқынын көтеруін. Нәтиженiң оң болуы капитал ағымының  көптігіне емес оның осы елдегі салалырндағы қызметі, ұлттық нарықтағы жағдайы. Тиiмдiлiгi қызмет eтyi нарыққа кіруі мен шығуымен бәсекелестiк сипат деңгейiне байланысты. Тосқауылдарды алу транс ұлттық корпарациялардың  нарыққа кipy мумкiндiгiн жеңiлдетедi де сол жерде бәсекенi екпiндетедi.  

Егер  шетел компаниялары  олардың  арасындағы импортерлер, отандық компаниялар арасындағы бәсеке оптималды болмаса, онда осы бәсекенiң арқасында сапалы өнім, төмен баға және т.б артықшылық пен жеңiлдiктерге ие болатын тұтынушылар бұлардан айырылады немесе шектеліп қалуы мүмкін.

Шетел инвестицяларының қызметi тек қана өндiрiстiк материалдық  және материалдық емес факторлары нысаны ретiнде болуы мен сипатталмайды. Кем дегенде халықаралық инвестицияларының  төрт қызметiн бөлiп көрсетуге  болады:

- өндiрiстiк материалдардың факторларына жол ашу;

- өткiзу нарықтарына жол ашу;

- халықаралық өндiрiстi ұйымдастыру;

- ұлттық экономикалық жүйелердiң сыртқы экономикалық жүйелердiң өсушi өзгерiстерiне бейiмдеу.

Осылайша ғана шетел инвестициялары экономиканы құрылымды қайта  құрудың алдыңғы факторларының  бiрi бола алады. Мысал ретiнде Қытайдың тәжiрибесiн алайық. Бұл ел инвестиция тартудың көлемi бойынша тек АҚШ-қа ғана жол беретiнiн бiлемiз. Бұл  жерде еңбектi көп талап eтeтін  өңдеушi экспортқа бағытталған салаларға  тартылған (элкетроника, тескстиль, тiгiн  бұйымдары, аяқ киiм).Қытай саудасының қарқынды болуы мынада, экспортқа  өңделуiш тауарлар, яғни Қытайдағы  шетелдiк фирмалар өңдеуге импорттайтын тауарлар асып өңделген тауарды экспорттайды. Осылайша бұл ТҰҚ үлесiне жұмыстың 55% келедi.

        Талдау обьектiсi ретiнде тікелей шетел инвестицияларын алуы      келісімімен байланысты:

1) Тікелей шетел инвестицияларының - халықаралық ағымының едәуiр бөлiгi. Ол барлық шетел инвестицияларының 1/3 құрайды.

2)Тікелей шетел инвестицияларыны экономиканы интернациянолизациялаудың неғұрлым релефтiк көрінсі.

Шынында да тікелей шетел инвестициялары басқаларға қарағанда өзiмен бiрге ресурстарды технологияны маркетингпен менеджмент саласындағы бiлiмдерiдi де алып жүре алады. Керсетiлген талдауда Қазақстанның жағдайында тікелей шетел инвестицияларының бас бұрушы жол eкeнін айта кеткен жөн. Қазақстанда мәселелер шетел инвестицияларының түpін белгiлейдi және экономикалық жағына нарықтық эономикаға жұмыс iстеткiзетiн кәсiпорындарды ұйымдастыруларды дұpыc көредi.