Тіршілік қауіпсіздік негіздері

     Адамның даму тарихы  сапалық жаңа саты,ол жануарлардың  биологиялық

 одан бұрынғы жолынан түбірлі ерекшеліктері бар.Адамның жануарлардың

өмір сүруінен ерекшелігі қоғамдық –еңбек әрекетіне көшу болып табылады.

Осы өмірдің нәтижесінде психиканың жаңа түрі –адамнын санасы пайда

болды.

      Еңбек әрекеті  адамды жануарлар дүниесінен  ерекшелейді.Егерде қорша-

ған ортаға жануарлар бейжай түрде бейімделсе,табиғаттын бергенін ғана

пайдаланса,ал адам еңбек әрекеті үрдісінде табиғатқа белсенді және мақсат-

ты әсер етеді,оны өзгертеді,материялдық және рухани қажеттіліктерін қана-

ғаттандыру үшін оған бейімделеді және пайдаланады.

      Еңбек үрдісінде  адам өзінің дене және рухани  табиғатын өзгерте алады.

Ф.Энгельстің айтуынша,адамды адам еткен еңбек.Алғшқы қауымдық

кезеңнен бастап,еңбек үрдісінде адамның дене және психикалық қабілеттері

жетілді,оның миы және сезім органдары,психикалық сапалары,қабілеттері

қалыптасады. 

        Адам санасының  қалыптасуы мен психологиялық  сипаттамасы жаңаның

басталуын,психика дамуының жоғарғы кезеңін білдіреді саналы бейнелеудің

жаңуарларға тән психикалық бейнелеуден айырмашылығы –бұл заттық шын-

дықты бейнелеу.Санаға жан-жақты сипаттаманы А.Н.Леонтьев өзінің “ Іс-

әрекет,Сана,Жекетұлға ”атты еңбегінде бертін болатын-ды.

        Сана- психика дамуының сапалы ерекше түрі.Жануарлар дүниесінің

эволюциясында  сананың өзіңдік ұзақ тарихы бар,алғаш рет адамда еңбек

және қоғамдық қатынастардың қалыптасу үрдісінде пайда болды.Адамның

саналы іс-әрекетінің айырмашылығы негізгі үш белгіден тұрады:осы белгі-

лердің ішінде біріншісі –адамның саналы қызыметі,биологиялық мотивтерге

байланысты мңндетті емес.Кей жағдайда адамдардың саналы қызметі био-

логиялық ықпалдарға және қажеттіліктерге бағынбайды,олармен қарама-

қарсылықты болады немесе оларды басып тастайды.

         Адамдардың  саналы қызыметінің екінші ерекшелік  белгісі ол ортаның

жағдайын жануарлармен салыстырғанда терең бейнелей алатындығы.

         Үшінші  ерекшелігі –жануарлардың мінез-құлқының  адамның саналы іс-

әрекетінің айырмашылығы білімі мен ептілігі, бұл қоғамдық тарихи жинақ-

талған және оқуда берілетің жалпы қоғамдық адамзаттық тәжірибені меңгер

арқылы қалыптасады.Демек,адамдардың меңгерген білімдері,ептіліктері,

міңез-құлық тәсілдері оның өз тәжірибесінің нәтижесі емес,ұрпақтардың

қоғамдық-тарихи тәжірибесін меңгеру арқылы қалыптасады,адамның

саналы қызыметіжануарлардың міңез-құлқынан түбірінен ерекшелейді.

      Адамның жануарлардан  айырмашылығы тек еңбек құралдарын  пайала-

ланып қана қоймай,сонымен қатар еңбек құралдары жасайды.Еңбек құрал-

дарын жасау алғашқы қауымдағы адамның іс-әрекетін түбірімен өзгертеді.

      Адам мен жануар  психикасының арасында ерекше  айырмашылығы бар.

Жануарлардың “ тілі”мен адамдардың тілің ешқандай салыстыруға келмейді

Жануарларда тіл,сөз,болмайды,олар бір-біріне сигнал,бере алады,оның

барлығы интелектілік түрде іске асады.Адам баласы тілдің көмегімен басқа

адамдармен ақпарат алмасып отырады,өйткені бүгінгі және болашағы

туралы бір-бірімен пікір алысады,қарым-қатынас жасайды. Әрбір жеке адам

тілінің арқасында қоғамның ғасырлар бойы жинақталған әлеуметтік тәжір-

ибесің пайдалана алады және кейінгі өскелен ұрпаққа жеткізіледі.

       Адамдар мен  жануарлардың негізгі айырмашылығы  адамдарда ойлау

Үрдісінің болатындығы,абстрактілі ойлаудың дамығандығы болып табылады.

Жануарларда бірінші сигнал жүйесі болмайды,адамдарда бір екі сигнал

жүйелері болатындығы адамды жануарлардан ерекшелейді.

     Сана-психика дамуының жоғары түрі,еңбек іс-әрекетіңде адамды қалып-

тастырудың қоғамдық-тарихи жағдайының нәтижесі.Сананың құрылымы

оның негізгі психологиялық сипаттамасы қандай ?Адам санасы бізді қорша-

ған дүние туралы білімдердің жиынтығынан тұрады.

      Сананың құрылымына,негізгі  таным үрдістер кіреді,оның көмегімен 

адам өзінің білімін әруақытта байытып отырады.Осындай үрдістердің

қатарында түйсіну және қабылдау,ес,қиял және ойлауды жатқызуға болады.

       Сана қоғамның  жемісі ретінде тек қана адамға  тән.Жануарларда сана

болмайды.Психиканың төменгі денгейі санасыздықты құрайды.Санасыздық

саласына психикалық құбылыстар кіреді,атап айтқанда ,түс көру,әртүрлі тітір-

кендіргіш туғызатың жауап реакциялар,кейбір потологиялық құбылыстар,

ауру адамдардардың психикасында кездесетін галлюцинациялар және т.б.

      Адам психикасы  мен жоғары сатыдағы жануарлардың  психикасының 

арасында ерекше айырмашылығы бар.Құралдардың көмегімен адам өзінің

органдарын күшейтті.Қолмен жұмыс істей отырып адам ой-өрісің дамытады.

Қол бірте-бірте ынғайға көніп,ептілікпен түрлі іс әрекеттерді орындай

бастайды.Адамның көзі мен қолы дами отырып,өнердің тамаша ғажайып

құндылықтарын жасауға үйренді.Мәселен,ондай құндылықтарға әлемдік

нер өкілдерінің Леонардо да Винчи,Рафаэль,Репин,Суриков,Қастиев және

тағы басқа тамаша туындыларын жатқызуға болады.

      Мыңдаған жылдарға  еңбек біздің есту органымыз-құлақты жетілдіру-

дің нәтижесіңде нәзік айыра білумен қатар,адам баласында музыканың

ұлы қайраткерлерлі Бетховен,Чайковски,Құрманғажы және көптеген ұлы

музыканттар мұраларын жасауға көмектесті.

       Адамның еңбек  іс-әрекетінің негізгі ерекшелігіне  еңбек құралдарын

пайдалану жасау,еңбектің қоғамдық немесе бірлескен,ұжымдық сипаты.

Адам еңбек құралдарын пайдалана отырып,сол арқыры қандай заттарды

Табуға және пайдалануға болатындығын саналы түсінеді.Еңбек құалдарың

жасау мен пайдалануды саналы түсіну белгілі еңбек заттарын өндіру және

шығаруға қатысты.

      Еңбек үрдісі жекелеген  еңбек әрекеттерінен тұрады,ол  адамдардан 

ұжымдық ынтымақтастық қажет етеді.бұл ұжымдық еңбек,егер ұжымның

әрбір мүшесі еңбектін жалпы мақсатын түсінген жағдайда еңбектің жалпы

мақсатың түсінген жағдайда еңбектің нәтижесін көреді.Демек,адам іс-

әрекеті ұжымдық еңбек іс-әрекеті жағдайында саналы сипатқа ие болды.

     Сана-тілдің көмегімен адамдардың өзара қарым-қатынасына қоғамдық

еңбек іс-әрекеті үрдісінде пайда болатын психиканың жоғары түрі.Сана

адамға табиғат пен қоғамның зандарын жан-жақты білуге көмектеседі.Осы

заңдарды білуге сүйене отырып,адам қоршаған ортаға қажеттілігі мен

керегін қанағаттандыру үшін өзгереді және бейімделеді.Демек,сана-бейне-

леудің белсенді танымдық және өзгертуші түрі.

      Бір уақытта еңбектегі  қажеттілікті дамыту және өзара  ұжымдық еңбектің

қарым-қатынасың тіл пайда болды.Тіл адамдардың бір-бірімен қарым-

қатынас құралы.Тіл мен сөйлеу адамдардың ұжымдық еңбек үрдісінде және

бірлескен өмірінде бір-біріне қатынасы еңбек іс-әрекетінде бір-бірімен ой

бөлісу,сезімін білдіру қажеттілігінен пайда болды.

      Тіл мен сөйлеу  еңбек үрдісінде,адамның одан  әрі миын дамыту және

санасын қалыптастыруда шешуші рөл атқарады.Адам миы мен санасының

одан әрі қалаптасуында тарихи өзгерістерге ұшыраған өмір жағдайларының

әсерінен болды.Адамның кез-келген еңбегінің қоғамдық –тарихи сана болып

табылады.

      Адамзат қоғамының  тарихы көрсеткендей,сана,ой,сезімәртүрлі  кезеңде

әртүрлі сипатқа ие болады.