Табиғи –климаттық жағдайлары

 

I.

Кіріспе

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен 2010 жылдың

1 шілдесінде «Бурабай»  МҰТП-нің  жерлеріне «Бұланды»

Мемлекеттік  Орман Шаруашылығының соның ішінде Жалайыр

орманшылығының  аумағын  қосу арқылы  үлкейітілген.

«Бурабай» Мемелекеттік Паркі  аумағын ұлғайту арқылы

орманның биологиялық  жағдайы мен ландшафтын сақтап қалуға

және оны одан әрі дамытуға  көп мүмкіндіктер пайда болды. Осы

кезде орманның экожүйесі  жақсарып, жер ауыстырып өмір

сүретін жануарларлар ешбір  кедергісіз жылжып, саны өсіп,

қауіпсіз жағдайда өмір сүре алады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Табиғи –климаттық жағдайлары.

      Бұл территорияның  климаты, температусы мен ылғал  мөлшері, континеттің дәл ортасында  орналасуына байланысты, шұғыл өзгереді. Таулары, ормандары мен көлдері  климаттық рөлді атқарады. Климаттық  жағдай Бурабай көгалдарында  біршама жұмсарады.  Ыстық далалық  темпетатура 1,3 С дейін түседі, ал салыстырмалы ылғалдылығы  5-10 %  дейін артады.  Күзгі уақытта,  қоңыр салқын кундері  акваторияның  суыққа қарсы жылы ықпал етуі  байқалады. Жаздың ең жылы Шілде  айынан бастап, орташа ауа температурасы  +18, +20 С, ал  қыстың ең суық  Қаңтар айында -16, -19 С шамасында  болып тұрады. Жеке ыстық күндері  ауа температурасы +39,+42 С дейін  көтеріліп, қысқы айларда -40,-45 С дейін төмен түседі. Кейде  -54,-56 С дейін баруы мүмкін.

   Қысқы мезгілде  бұл территория күшті батыс  сібір  атмосфералық қысым  ықпалында бола тұрып, тұрақты  суық, бірақта ашық шуақты күнді  болады. Мұндай жағдай барлық  қысқы уақыттың 70% дейін болуы  мүмкін. Жауын- шашын мөлшері бұл  мезгілде өте аз. Тұрақты қар  жамылғысы 5 айға дейін сақталады,  бірақ оның биіктігі 20-35 см-ден  аспайды.  Қардың сондай аз  болуына байланысты, жер 1,5м, ал  кейде 2,5 метрге дейін қатуы  мүмкін.

    Осы территорияға  тікелей төментөбелі рельефы  әсер етеді. Осыған байланысты, жылда түсетін жауын-шашын мен  қар барлық жерге бірқалыпты  түседі. Жылдық жауын-шашын мөлшері  жылына 350 мм дей.  Ең көп мөлшері  жылы мезгілде түседі (сәуір- қазан  айлары). Осы уақытта жылдық норманың 70-80 % түседі.  Жауын –шашынның  осындай аралықта түсуі континентальдық  климаттың болуына байланысты.  0-ден жоғары температурадағы  күндер саны орташа есеппен  алғанда 195 күн аралығында.

 

 

 

 

 

 

 

 

Географиялық  орны.

       Жалайыр  орманшылығының аумағы оңтүстік -шығыстан, солтүстік –батысқа қарай  40 км бойлығымен орналасқан. Солтүстіктегі  Жасыл аялдамасы шекарасынан  бастап, Темнобор орманшылығының   Құдық- Ағаш деп аталатын жерге  дейін созылып жатыр. Шығыс  шекарасы Құдық- Ағаш жерінен,  Бұланды орманшылығының Мақпал  ауылына дейінгі бойлықта орналасқан.   Оңтүстік шекарасы Бұланды орманшылығының  өртке қарсы жолағы арқылы  өтеді. Батыс шекарасы Астана-Көкшетау  автомобиль жолынан бастап, Атамекен  ауылына дейін жалғасады.       

     Дәлірек айтқанда, Жалайыр орманшылығы Еңбекшілдер  ауданының 14736 , ал Бурабай аумағының  3290 гектарында орналасқан. Орманшылықтың   кеңсесі Бұланды орманының 130 орамында орналасқан.

 

Рельеф.

       Территорияда бірнеше рельеф  типі  ерекшеленеді: төмен-таулы, төмен  төбелі  және далалы.  Таулардың төмен болуына қарамастан, далалы аймақтарда олар үлкен  және тұлғалы болып келеді.  Таулардың ағаштармен қапталуына байланысты, қолайлы микроклимат жағдайларын тудырып, атмосфералық жауын-шашын мөлшерін арттырып,  желден сақтап  қалады.

      Жалайыр  орманшылығында биік төбелер  104-110,120-125 орамдарында орналасқан. Жазық   жерлерінде рельеф жалпақ болып  келеді.  Бұл жерлерде бұрыңғы  кездерден  топырақпен қапталып  жатқан магмалық жыныстар қалыптасқан.  Кейбір жерлерде рельеф  төмен  түсіп, ал кей жерлерде биіктеп  араласқан.  Тауларды қосып ұстайтын  граниттер климат жағдайларына  байланысты оңай бүлініп, үгіледі.  Осыған байланысты, тастарда  адамдар  мен жануарлар пішіндері пайда  болады. Мысалы, Мақпал Тау...

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жер қыртысы.

        Бұл  территория жерлері көбіне қара  топырақты болып келеді және  гранниттік төмен таулы аймақта  орналасқан. Рельефы , геологиялық  құрылымы, ағаш пен бұталардың  өсімдіктері күрделі болып, әртүрлілігімен  ерекшеленеді.

          Ормандарының ішінде көбінесе  қоңыр орман қара топырағымен  және ұсақ қиыршық тастарымен  жамылған. Ормансыз ашық таулы  аймақтарында дамымаған қара  топырақтар алып жатыр. 

      Сұр орманды  қара топырақты жерлерінде қайындықтар  мен көктеректі тоғайлар өседі. 

      Орман жаңару  болмаған жағдайда орманнан шыққан  қара топырақтың әсерінен шымды  жерлердің пайда болу процессі  күшейеді. Осы жерлерде топырақты  бүлдіретін қауіпті жел және  су эрозиясы байқалмаған.

 

 

Орманшылық территориясындағы  су табиғаты.

      Қайрақты  суқоймасы Жалайыр орманшылығында, Атамекен ауылынан батысқа қарай  1,5км жерде орналасқан. Су қоймасының  жағалауымен Астана- Бурабай автомобиль  жолы созылып жатыр. Бұл суқойма  солтүстік- шығыстан келетін сулардан  қалыптасқан болатын. Сол жерден  келетін су ағынын бақылау  үшін, арнайы бөгет жасалынды.  Су қоймасының аумағы -361 га бірақ  бұл көрсеткіш құрғақшылық жылдары  азайып, ал керісінше жауын-шашын  мол болған кезде көтеріледі. Жағаулары қамыспен қапталған.

       Су қоймасынан  «Қайрақты»  деген бұлақ ағып  жатыр. Суы тұщы. Оңтүстік жағалауы  құмды болғанына байланысты, адамдар  үшін демалатын жерге айналды.  Мұнда: тұқы, қарабалық, мөңке  болық, теңге балық жүзеді.  Тағы сол сияқты ондатр, қасқалдақ,  барылдауық, сүңгуір балық және  сұр аққұтан тіршілік етеді.  Ал су қоймаға күз бен көктемде  келетін ең көрікті және әдемі   құс ол- аққу.

 

 

 

 

 

 

  

           

 

 

 

 

 

Орналасу аймағы

      Жалайыр  орманшылығы  «Бурабай» Мемлекеттік  Ұлттық Табиғи Паркінің «Бұланды»  филиалының кұрамына кіреді. Орманшылықтың  барлық аумағының саны -17389 гектар  және осы аумақтың 11207 гектары  орманмен қапталған. Екі шеберлік  аймаққа бөлінеді. 13 қарама мен  173 орамнан тұрады. Орманды корғау  мен күзетумен орманшылықтың  инспекциясы айналысады. Мемлекеттік  заңдарға сай, табиғи өзгешіліктеріне  және ерекше объекттердің орналасуына  байланысты Жалайыр орманшылығы  4 атқармалық аймаққа бөлінеді. Жалайып  орманшылығының атқармалық аймақтарының  аумақтық арасалмағы мынадай:

1. Қорық аумағы -1929 га/11,3% / № 92-94,106-110,121-126,137,138,148,149 орамдарындағы  табиғаттын ерекше сақталған  өсімдіктерін, флора мен фаунаның  сирек сақталған эндемикалық  түрлерін, орманның далалы және  орманды типтерін қамтиды.

2. Экологиялық аумағы- 6609 га/38,8%/ № 10,11,14,15,14-19,23,24,26,27,31,35,36,39,42,44,45,49,60,63,35,72,74-81,85,88-91,97,104,105,111,112,118-120,133-136,139,150-154  орамдарындағы сирек  орналасқан  флора мен фауна эндемикалық  түрлерін,  ормандарды сақтап  қалудағы көп өнімділігі бар  көл акватория аймақтарын қамтиды.

3. Демалу аумағы – 994 га/ 5,8%/ рекреациялық мақсаттар мен  демалуға жататын жерлер. Бұл  жерге: Автомобиль жолдары, көл  жағалаулары, ерекше және сирек  кездесетін объекттері бар жерлер  жатады.

4.  Шаруашылық әрекеттеріне  пайдаланылатын жерлер аумағы- 7494 га/ 44,04%/ көбінесе кішкентай, кіші  аумақты көл акватория аумақтарын  қамтиды. Сонымен қатар, жер  пайдалану аймақтары, мал жаю  жерлері, шөп шабу жерлері мен  кордондар жатады.

 

 

 

 

 

Өсімдіктер әлемі.

        Жалайыр  орманшылығында өсімдіктердің 800 ден астам және 90 астам ерекше  қорғалатын түрі бар. Орманның  өсімдіктері  6 түрлі типтермен  ерекшеленген: орманды, бұталы, түпті,  далалы, батпақты және сортаң.

        Орманшылықтың  ең көп таралған ағашы түрі  бұл- қайың мен қарағай. Олар  барлық орманның 78,1%-ын алады.  Қалған аумағында көктерек, терек,  тал, үйеңкі, шегіршін, алма ағашы,  шетен, мойыл бөріжидек пен  акация өседі.

 

 

 

Жануарлар әлемі.

      Жалайыр  орманшылығында әртүрлі жануарлар  мекендейді. Олар: бұғы, қоян, түлкі,  доңыз, тиын, қарсақ, желіс, ақкіс,  орқоян, аққоян және т, б.

      МҰТП «Бурабай»  инспекциялық заңдамаларына сай,  Жалайыр орманшылығында жыл сайын,  қысқы уақытта жануарлар есебі  өткізіледі. Осы есеп нәтижесінде: 13 бұғы, 58 елік, 23 түлкі, 10 қоян,  32 аққоян, 5 ақкіс анықталған болатын.

 

            

 

Күзең                                                                                     Тиын

Қоян                                                                        Аққоян

 

 

 

 

 

Жалайыр орманшылығының қысқаша тарихы.

        1898 жылы  Бурабай және Бұланды орманшылықтары  құрылған, ал 1954 жылы орманшылық  аумақтары кеңейгенде, «Темнобор», «Макинск» және «Жалайыр»орманшылықтары  құрылды. Бір сөзбен айтқанда, Жалайыр орманшылығы нақты 1954 жылы құрылды. Аумағы- 13169 гектар, үш техникалық аймағы болған. Орманшылықтың техникалық кестесі:  Бас Орманшы, бас орманшының  көмекшісі, телімдер технигі -3, орманшылар-9. Ол кездегі бас орманшы  Лопатин болды. 

        60-70 жылдары тұрақты тұқымбақ құрылды.  Ол 122 орамында, шамамен 43,2 гектар  орынды алды. Ондағы жұмыстармен  айналысқан орманшылар : Портянов  В.Н. және Орлова Т.Ф. Осы  жұмыстар нәтижесінде қарағайдың 3 млн бірлігі өсірілді. 

        1986 жылы  орман шаруашылық жүйесі құрылғаннан  кейін, Жалайыр орманшылығының  аумағы 17142 гектарға дейін ұлғайды.

    90 жылдан 2002 жылға  дейін бас орманшы Мажкенов  А. М.

    2002 жылдан 2005 жылға  дейін  бас орманшы Нургожин  С.К.

    2005 жылдан осы  уақытқа дейін бас орманшы  Кошкинбаев К.С.

   

 

 

 

II.

Бурабай МҰТП жылдық қаржы жоспарының сипаттамасы.

Кесте -4 Бурабай МҰТС  «Жалайыр» орманшылығы  қызметкерлердің  негізгі 

Мамандық атауы, қызметкерлер санаты	Штатты бірліктер  саны												Бір айдағы лауазымдық төлемдер соммасы
	1 жылға дейін	1-2	2-3	3-5	5-7	7-9	9-11	11-14	14-17	17-20	20 жоғары	Жалпы жұмыскер саны
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14
Директор						1							65496
Бас орманшы							1						62884,2
Орман мәдениеті  бойынша инженер								1					60085,2
Орман шаруашылығы  бойынша инженер										1			62137,8
Орманды қорғау бойынша  инженер									1				61391,4
Инженер – механик						1							58032,6
Инженер – экономист											1		62511
Бас есепші						1							61578
Есепші				1		1							47209,8 54673,8
Кассир	1												80051,4
Қоймашы				1									37133,4
Іс жүргізуші							1						50008,8
Көлік жүргізуші					1								33774,6
Еден жуушы							1						30602,4
Орман басшысы			1				1						55793,4 42544,8
Орманшылар көмекшілері			1		1								37693,2 32468,4
Орманшы – техник					1								37693,2
Орманшылар				2			3						79491,6 125955
Орман шебері					1								44224,2
Атшылар								1					31348,8

 

 

 

 

 

08-111 нысан

 

Қызметкерлердің еңбекақысын есептеу коэффициенті

Реестрге сәйкес лауазым категориясы	Бір жылға дейін	1-2	2-3	3-5	5-7	7-9	9-11	11-14	14-17	17-20	20 жылдан жоғары
G-1	4.29	4.37	4.46	4.55	4.65	4.76	4.85	4.94	5.03	5.10	5.15
G-2	3.99	4.07	4.15	4.24	4.33	4.42	4.51	4.59	4.68	4.73	4.78
G-3	3.72	3.80	3.87	3.95	4.04	4.12	4.21	4.29	4.37	4.42	4.46
G-4	3.41	3.47	3.54	3.61	3.69	3.77	3.85	3.93	4.00	4.04	4.08
G-5	3.17	3.22	3.29	3.37	3.43	3.51	3.59	3.65	3.72	3.76	3.80
G-6	2.98	3.04	3.11	3.17	3.24	3.30	3.37	3.43	3.50	3.54	3.58
G-7	2.80	2.85	2.91	2.98	3.03	3.11	3.16	3.22	3.29	3.33	3.35
G-8	2.64	2.69	2.74	2.81	2.86	2.93	2.99	3.04	3.09	3.13	3.16
G-9	2.40	2.44	2.49	2.53	2.58	2.63	2.68	2.73	2.78	2.83	2.88
G-10	2.20	2.24	2.28	2.32	2.37	2.41	2.45	2.50	2.55	2.59	2.64
G-11	2.02	2.06	2.10	2.13	2.17	2.21	2.25	2.29	2.34	2.38	2.42
G-12	1.88	1.91	1.95	1.99	2.02	2.06	2.10	2.14	2.18	2.22	2.26
G-13	1.68	1.71	1.74	1.77	1.81	1.84	1.87	1.91	1.94	1.98	2.02
G-14	1.43	1.46	1.48	1.51	1.55	1.59	1.61	1.64	1.68	1.69	1.70