Салықтық реттеу

                     САЛЫҚТЫҚ РЕТТЕУ

Жоспар

1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ  САЛЫҚ ЖҮЙЕСІ 

 

1.1Салық мәні, мазмұны  және элементтері

1.2 Салық жүйесінің  түсінігі, құрылу принциптері мен  даму кезеңдері

1.3 Қазақстан Республикасының  салық түрлері мен салық төлеушілері  

 

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ  САЛЫҚТЫҚ РЕТТЕУ ЖАҒДАЙЫ 

 

2.1Салықтық реттеу  органдары, олардың функционалдық  қызметтері

2.2 Қазақстана Республикасының   салықтық реттеу тиімділігі

2.3 Қазақстан Республикасының  экономикасындағы салықтық реттеу  құралдарын қадағалау 

 

3.   ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЛЫҚТЫҚ РЕТТЕУ ТИІМДІЛІГІН ЖОҒАРЫЛАТУ БАҒЫТТАРЫ 

 

3.1 Қазақстан Республикасындағы   салықтық реттеу мәселелері, салықтық реттеудің даму тенденциялары

3.2 Салықтық реттеуді  жетілдіру механизмі және перспективалары 

3.3 Қазақстан Республикасы  салық комитеті органдарындағы  жемқорлықпен  күрес стратегиясы 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

Салық жүйесі мемлекет қаржы көздерін жасақтаудың ең негізгі  құралы болуымен қатар ел экономикасын қайта құрып, оның дамуына, ұлғаюына, саяси әлеуметтік істердің толығымен  іске асуына мүмкіндік туғызады.

Салықтық  жүйе мемлекеттік биліктің тиімді формаларының бірі болып табылады.Салықтар – бұл мемлекеттік табысының негізгі көзі ғана емес, бұл қоғамның барлық салаларына әсер ететін нарық түріндегі экономиканы басқару жүйесінің әрекеттегі әдісі болып табылады.

Қазақстан Республикасында 1991 жылы 25-желтоқсанда қабылданған  Қазақстан Республикасындағы «Салық жүйесі туралы» заңы тәуелсіз еліміздің  салық жүйесін құрудың ең алғашқы  бастамасы болып табылады. Бұл  еліміздің экономикасын реформалаудағы күрделі істің бірегейі болып  табылады. Соған байланысты еліміздің  экономикасында елімізде бұрын болмаған жаңа құрылыстар мен өзгерістер енгізіле бастады. Оларды атап айтатын болсақ шаруашылық жүргізу еркіндігі, меншік түрлерінің бір-бірімен теңдігі, шаруашылық жүргізушімен мемлекет арасындағы қатынас-тардың құқықтық негізі жүргізілді. Бұл заң  салық жүйесін құрудың басты  қағидаларының салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген тұңғыш тарихи құжат болып  табылады.

Осы заң бойынша  салық төлеушілер мен салық қызметі  органдарының құқықтары мен міндеттері республикалық және жергілікті органдардың  салыққа байланысты қызметтері, құқықтары  мен міндеттері айқын белгіленді. 1995 жылдан бастап салық жүйесіне бірқатар өзгертулер мен толықтырулар енгізілді. 1995 жыл сәуір айында Қазақстан  Республикасы Президентінің қабылдауымен заң күші бар «Салық және бюджетке төленетін міндетті төлемдер туралы»  жарлығы қабылданып,  Қазақстан Республика-сының 1995 жылғы 1 шілдесінен бастап жаңа салық жүйесі іске қосылды. Бұл жаңа салық жүйесі біршама болса да нарықтық қатынастар талабына бейімделіп халықаралық тәжірибеге мейлінше жақындатылған.

Салық мемлекет бюджет кірісінің негізгі көзі ретінде  мемлекттік  әлеуметтік-бағдарламасын орындауда маңызы зор. Салықтар мемлекеттің өмір сүруінің барлық кезеңдеріне тән құбылыс. Олардың басты міндеті - әр қоғамның дамуын қамтамасыз ететін өндірістік емес саланы қаржыландыру болып табылады. Сонымен бірге салық жаңадан құрылған қосымша құнды алудың тәсілі ретінде салық төлеушілердің қаржылық күйіне шешуші әсер жасайды. Салықтың мәні әлеуметтік-экономикалық мәні мен құрылымы мен рөлі қоғамның экономикалық және саяси құрылысымен, сондай-ақ мемлекеттің табиғаты және қызметімен анықталады. 

Салық мәселесімен  А.Нұрымов, Б.Ермекбаева, Н.Мамыров, К.Ілиясов, Ө.Шеденов, Құлпыбаев сияқты белгілі  ғалымдар айналысады. 

Бүгінгі күні еліміздің  салық жүйесі біршама өзгерістерге ұшырап, дамып және нығайып келеді. Мысалы, Елбасының Жолдауына зерделей үңілгенде мұндағы әр тұжырым  мұқият зерттеулермен, сараптаулармен, нақты болжаулармен  түйінделгенін ұғынамыз. Президент биылғы Жолдауында Қазақстанның әлемнің бәсекеге барынша қабілетті әрі серпінді дамып келе жатқан мемлекеттерінің қатарына қалай қосылуы жолындағы  негізгі жеті басым бағытты айқындаған екен. Сол басымдардың ішінде салық мәселесіне біршама өзгерістер енгізілді. Екінші басым бағыт Қазақстанды жаңа белеске көтеру-тұрлаулы экономикалық өрлеудің іргетасы болмақ. Яғни экономи-калық саланы жаңарту және жаңғырту,  қарқынды дамыту жолдарын ұстануымыз қажет деп қарастырылған.

Тақырыптың өзектілігі: Бүгінгі күні салық жүйесі – бұл  тек қана салықтар тізімі, олардың  ставкалары, субъектілері, объектілері  ғана емес. Бұл экономикаға әсер етудің күшті тетіктерінің жиынтығы, мемлекеттік биліктің тиімді формаларының бірі. «Салықтар мемлекеттің өмір сүруін экономикалық сипаттауын бейнелейді»  деп К. Маркс әділ көрсетеді. Салықтық жүйенің дұрыс құрылуына, салықтар мен ставкалар үйлесімділігі  ұлттық экономиканың жағдайы, яғни Қазақстанның болашағына елеулі әсер етеді. Осы аталған  мәселе – дипломдық жұмыстың өзектілігін  көрсетеді.

Дипломдық жұмыстың мақсаты Қалыптасудың барлық кезеңдеріндегі елдің экономикасы үшін салықтық жүйенің маңызын, оның нарықтық өзгерістерге, экокномикалық өсімге инвестицияларды  тарту, кәсіпкерлікті дамытуға әсерін және дүниежүзілік салықтық жүйелерге  әсерін анықтаумен сипатталады және Қазақстан Республикасының экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз етудегі салық  жүйесінің  алатын орны мен рөліне талдау жасау және оны жетілдіру жолдарын ұсыну болып табылады.

Зерттеудің алға қойған мақсатын жүзеге асыру үшін келесі міндеттерді шешу алға қойылды:

-салық жүйесінің  мәнін, мазмұнын, атқаратын қызметін, салық жүйесінің құрылу принциптері  мен даму кезеңдерін, оны жетілдіру  жолдарын теориялық тұрғыда қарай  отырып, оны практикамен ұштастыру,  қорытынды жасау; 

- салық жүйесінің  шаруашылық субъект қызметіне  әсер етуін талдау;

- салықтардың мемлекеттік  бюджеттегі орнын қарастырып, талдау  және салықтың экономикалық маңызын  ашу.

Дипломдық жұмыстың құрылымы : Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан тоғыз бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен   -- беттен тұрады. 

Жұмыстың кіріспе  бөлімінде зерттеу тақырыбының  теориялық және практикалық өзектілігі, тақырыптың зерттелу деңгейі, зерттеу  мақсаттары мен міндеттері, зертеудің  объектісі анықталып, қорғауға ұсынылған  негізгі ғылыми жаңалықтары келтірілген.

Бірінші бөлімінде  Қазақстан Республикасының салық  салу жүйесінің құрылымы, оның экономикалық дамуының барлық қалыптасу кезеңдеріндегі салық жүйесінің ролі талданды және салық жүйесінің даму тенденциясы  қарастырылды.

Екінші бөлімінде   Қазақстан Республикасындағы салықтық реттеу органдары, олардың функционалдық қызметтері және  салықтық реттеу тиімділігі және Қазақстан Республикасының экономикасындағы салықтық реттеу құралдарын қадағалау   қамтылған.                                                          

Үшінші бөлімінде  Қазақстан Республикасындағы салықтық реттеу тиімділігін жоғарылату бағыттары  ұсынылады, яғни Қазақстан Республикасындағы   салықтық реттеу мәселелері мен салықтық  реттеудің даму тенденциялары және салықтық реттеуді жетілдіру механизмі мен перспективалары,  сонымен қатар Қазақстан Республикасы салық комитеті органдарындағы жемқорлықпен  күрес стратегиясы да қамтылады.

Сонымен дипломдық  жұмысымда «Экономиканы салықтық реттеу»  атты зерттеуде өзiмiздiң Қазақстандық авторлармен қоса шетелдiк авторлардың  да еңбектерiн пайдалана отырып, кеңiнен зерттеуге ден қойдым. Бұл тақырып бойынша қазақ  тiлiнде шыққан салық жүйесі бойынша  әдебиеттер аз болғандықтан, дипломдық  жұмысымды өзiмнiң ана тiлiмде  жазуға бiраз қиындықтар болды. Бiрақ  ол қиындықтарды жеңдiм деп ойлаймын, өйткенi алда баяндалар еңбегiм соның  жемiсi.

САЛЫҚ САЯСАТЫ

Осы курстық жұмыс  «Қазақстан Республикасының салық  саясатының қазіргі кезеңдегі негізгі  бағыттары» деген тақырыпта қазіргі  мемлекетіміздің жүргізіп отырған  саясатына талдау мақсатында жасалды. 1991 жылдың желтоқсанында өз тәуелсіздігін  алған жас мемлекетіміздің жаңа экономикалық саясатында  салық жүйесінің атқаратын рөлін жан – жақты қамтуға арналған жұмыс. Аталған жұмыста еліміздегі қазіргі салық жүйесі мен салық саясатына шолу жасап, еліміздегі қолданып жүрген салықтар мен алымдардың мәні мен маңызын және де кемшілігін көрсетуге тырыстым.

Салық жүйесі өте  күрделі жүйе. Мемлекетіміздің әл – қуаты мен қауіпсіздік саясатына  арқау боларлық тұрақты экономикалық дамуына әсер ететін жүйе. Бұл арада  салық төлеушілер де,  мемлекетте арақайшылық болмайтын қатынас болу үшін салық саясатын заң арқылы дұрыс жолға қоя білу керек.

Мемлекеттік салық  саясатын – салықтар саласындағы  іс- шаралары жүйесін әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес қоғам дамуының нақты  кезеңдегі  әлеуметтік –экономикалық және басқа мақсаттар мен міндеттеріне қарай жүргізеді. 

     Салық салу обьектісін бағалау дәрежесіне қарай салықтар нақты және жеке болып бөлінеді.Нақты салықтар – мүліктердің сыртқы белгісіне қарай, нақтылы табыстың түсуі есептелместен (жер салығы , мүлікке  салынатын салық, құнды қағаздарға лынатын салық) салынады. 

Жеке салықтар жеке адамдар  мен зеңды мекемелердің қаражат жағдайына байланысты (пайдаға салынатын салық, табыс салығы, мұра немесе сыйға тартуға ауысқан мүліктерге салынатын салық) салынады. 

Бұл курстық жұмыста  мынадай мәселелерді вшуға тырыстым:

- салық саясатының  мазмұны мен маңызы;

- салық саясатының  мәні;

- салық саясатының  ықпалы мен рөлі;

- салық саясатының  негізгі бағыттары.

-  Қазақстан Республикасының салық саясатының жүргізілуі мен бюджетке әсері;

- салық саясатының  бюджетті толтырудағы рөлі;

- Қазақстан Рнеспубликасының  салық саясатының бюджеттің кіріс  бөлігін толтырудағы басқа дамыған  елдерден ерекшелігі;

- Қазіргі кездегі  Қазақстан Республикасының салық  саясатын дамыту жетістіктері.

Қазіргі экономикалық дағдарыстан әлі де құтыла алмай  отырған еліміз үшін салық жүйесін  жетілдіру, дамыту тақырыбы өте өзекті, маңызды және де керекті деп ойлаймын.

Айта кету керек, 1995 жылы 24 сәуірде Президенттің Заң  күші бар жарлығымен қабылданған  «Салықтар және бюджетке төленетін  басқа да төлемдер туралы» Салық  Кодексі біздің еліміздің экономикасы  үшін үлкен қызмет атқарды. Жалпы  ішкі табыстың  бүгінгі күні  барлық ТМД елдерімен  салыстырғанда жоғары деңгейде тұруы – соның айғағы.

Шетел инвестициялары біздің экономикаға келтіру және бағыттау бағдарламалары салық заңдылығымен айтылып жатқанын айту керек. Жалпы  қарап отырсақ, салық кодексінің әлемдік стандартқа сай болуы  – шетелдік инвестицияның біздің  елге келуіне көп әсер беруі.

Біздің салық  жүйеміздің жоғары деңгейде көріне білгені  елімізге көп пайда келтіреді.

КӨЛІК САЛЫҒЫ

Қазіргі нарықтық экономика жағдайында болып жатқан және мейлінше табиғи құбылысқа сәйкес халықтың әлеуметтік және экономикалық негізде бір-бірінен мүліктік жағынан  алшақтай түскен ауқатты топтарына  прогресшіл салықтар жүйесін енгізу болып табылады. Ондай ауқатты  адамдар қазіргі күрделі өтпелі кезеңде салықтың негізгі  ауыртпалығын салықтың  өз мойындарына алулары тиіс екендігін жете түсінетін болуы қажет.

Салық практикасы мен экономикалық конъюнктура акцизделуге  жататын бірқатар тауарларға салық  салу жөніндегі нормативті базалардағы  өзгерту қажеттілігін қатаң талап  етіп отыр.

Бұл жерде мынаны атап айту қажет. Кедендік салықтар мен   акциздер төлемі саласындағы жеке адамдарға арналған жеңілдіктер беру практикасын пышақ кескендей тоқтату жөнінде шешім қабылдайтын уақыт әлдеқашан жетті.

Салықтар нарықты  экономиканы реттеудің ең тиімді нысаны болып табылады. Салық негізінде  құрылатын мемлекет бюджеттің кірісіне қарай, мемлекеттің кәсіпкерлікпен айналысуының және әлеуметтік-кепілдік қызметінің мүмкіндігі белгілі болады. Салық мөлшерлерін заңды құқы бар мекемелер мен жеке адамдардың кәсіпкерлік белсенділігі, төлем  қабілеті бар сұраным көлемі реттеледі.

Қазіргі нарықтық экономика жағдайында болып жатқан және мейлінше табиғи құбылысқа сәйкес халықтың әлеуметтік және экономикалық негізде бір-бірінен мүліктік жағынан  алшақтай түскен ауқатты топтарына  прогркесшіл салықтар жүйесін енгізу болып табылады.

Бұдан кейінгі мәселе – қатаң бақылау орнату. Ондай  бақылау әкімшілік тұрғыдан күш  қолдану арқылы емес, қайта осы  заманға нарықтық құралдардың валюталық  қаржылар мен экспорттық-импорттық  операциялардың қозғалысына бақылау  орнату болуы тиіс.

Мұның өзі сонымен  қатар отандық тауар өндірушілер. Ал, осы айқындамалар тізімі өзге де шаралармен қатар, тек сөз жүзінде  ғана айтыла салмайтын декларациялар  қабылдауды қажет етеді.

Ол декларацияда ТМД елдерінің келісілген салық  және кеден саясатына сәйкес болуы  тиіс. Мұны өзі әсіресе, қосымша өндірілген құннан алынатын салықтың механизіміне тікелей қатысты. «Тауардың барып  жеткізілетін жеріне» байланысты принцип  бойынша «тауар шығарушы елді» анықтау  саласындағы тәртіп бұзушылыққа  жол бермейді.

Олай болса, кедендік төлемдер мен салықтарды төлеуге  жеңілдіктерді қолдануға жағдай туады, сыртқы түсімдер есебінен бюджетке берілетін қаржыны арттыруға  мүмкіндік болады.

Бұл курстық жұмыс  көлік салығын қарастырады.

САЛЫҚ САЛУ

Әкімшілік-әміршілік  жүйесінен нарықтық қатынастарға өту  ең алдымен кәсіпкерліктің дамуына  және қаржы саясатының қалыптасуына байланысты. Мемлекеттік қаржы саясатында мемлекеттік реттеумен қатар  екі түрлі негізгі реттеуіш болады: салықтар мен міндетті төлемдер және мемлекеттік шығындар. Олар арқылы экономикалық нақты секторға, қаржылық және әлеуметтік сфераға әсер етуге  болады. Қаржы саясатының тиімділігі ең алдымен салық жүйесін тиімді ұйымдастыруымен анықталады.

Өркениетті ірі  мемлекеттердің экономикалық даму деңгейі  олардың жан-жақты жетілген нақты  да қолданбалы салық заңдары жүйесіне, яғни – “Күшті мемлекеттің негізі – күшті салық қағидасына байланысты”  екені белгілі.

Демек, ел экономикасын дамытудың басты тетіктерінің бірі – салық саясаты, ол бұрынғы Кеңестік дәуірде қалыптасқан жоспарлы экономикадан нарықтық экономикалық жүйеге бет бұрады. Осы экономикалық қайта құрудың  құрамдас бөлігі бүгінгі таңда қоғамымыздың алаңдатып отырған өзекті мәселенің  бірі – мемлекеттік салық саясаты  болып отыр.