Электронды банктік жүйе

Кіріспе

Тақырып маңыздылығы. Электронды банктік жүйе қазіргі банк жүйесінің дүниежүзілік практикада стратегиялық даму бағытының бірі болып есептелінеді. Электрондық банк қызметін кең және тар анықтамада қарастыруға болады. Кең анықтамада (ЭБҚ) банк қызметінің бөлігі болып табылады және электрондық банк бизнесінің жиынтығын ұсынады, банктіқ ақпараттық технологиясы, сонымен қатар, ғылыми және аналитикалық білім болып табылады. Қазіргі қызығушылық зерттеу алаңында электрондық банк қызметі тар мағынада жатыр, ол өзімен кредиттік қызмет ұйымын ұсынады, клиенттерге банк қызмет ұсыныстары ара-қашықтықта бағытталған.

Кейбір дамыған елдерде (Норвегия, Финляндия) электрондық банк қызметі банк бөлімінің негізгі сапалық моделі ретінде қарастырылады. Дамушы елдерде де (Бразилия, Индия, Қытай, Филиппин, Оңтүстік Африка Республикасы, Малайзия) осындай стратегиялар сәтті іске асырылып жатыр немесе қорытынды кезеңде енгізіліп жатыр.

Электрондық есептер интернет желісінде қолдануымен (интернет-Банк) және жаңа Қазақстандық банк түрлеріне қатысты өзге электрондық банк қызметін ұсынады. Сонымен қатар, инновациялық қызметті іске асыру соммасы біздің мемлекетте тек қалыптастыру сатысында ғана, ал қазіргі кезде электрондық есеп жүйесі басқару банк шотында банктік карталар дүниежүзілік елдерде өшірілген құрал-жабдықтар ретінде қарастырылады, ал есептердің өзі халықаралық мінездемеге ие болды. Қазақстан банкінің халықаралық карталық жүйесіне қызығушылығы кездейсоқ емес. Мұндай банктік карталарды шығару дүниежүзілік банк қызмет жүйесін интегралдайды, банктің іскерлік имиджін көтереді және нарықты басып алу мен клиентураны іске тартуды қарастырады. Мамандардың айтуы бойынша халықаралық карталық жүйесіне қатысу кредиттік ұйымдарға жаңа батыс банктік технологияларымен басқаруға мүмкіндік береді, сонымен қатар үлкен масштабты инфрақұрылымды есептеуді қолдануға мүмкіндік береді.

Тапсырмалар мен зерттеулердің мақсаты

Қазіргі кезде инновациялық несие қызмет ұйымының даму тенденциясы нарықта электрондық банк қызметімен инфрақұрылымдық механизмдер және төлем жүйесін дамыту қызметінен тұрады.

Зерттеу объектілері инновациялық несие қызметінің ҚР және шетел нарықтарындағы электрондық банктік қызметінің процесстеріне байланысты таңдалады, яғни экономикалық қарым-қатынастарының бірлестігінде және ұйымдық құрылымдар, институттар және ғылыми-техникалық творчество саласындағы инновациялық кәсіпкерліктер.

Зерттеу объектісі болып Қазақстанда және шетелдегі даму процесінде қарастырылатын электрондық банктік қызмет көрсету нарығында инновациялық іскерлік инфрақұрылымдары болды. Электрондық банк қызметінің нарықтағы несиелік ұйымның және электрондық банк қызметінің нарығындағы есептеу механизмін жетілдіру. Банк картасының сегментінде және Интернет-банкингте жан-жақты зерттеуде қарастырылады.

Бүгінгі таңда дүниежүзіндегі кез-келген банк 3 негізгі функцияларды атқарады: ақшалай қаражатты жинау, олардың орын ауыстыруы және несиелендіру. Ақшалай қаражат жинау ол банкке шығын арқылы келеді, олардың орын ауыстыруынан табыс түсіруге болады, бірақ негізгі банк бизнесі – бұл несие беру. Өкінішке орай, біздің республикамызда ұйымды несиелендіру қазіргі кезде сенімсіз және Әлі оған бағытталуға мүмкіндік бермейді. Ол негізгі салада банкке табыс әкелмейді. Ұйымның электрондық есептеу жүйесі көмегімен банктік өнімді алуға болады, қазіргі Қазақстан жағдайын ескере отырып, банктік функцияның үшеуін біріктіріп табыс түсіруге мүмкіндік береді: орташа жағдайлы клиенттердің арзан ресурстарын үлкен көлемде жинау, банктік шот циклы бойынша айналымын қадағалау.

– Клиент – дүкен –  банктік шот – кәсіпорынды несиелендіру және өнім құрылымдары клиентурамен байланысты болады. Бұл банкке табыс түсірудің негізгі бір жолы болып табылады.

Бұл тақырыптың маңыздылығы  айқын, себебі өмірде біз электрондық есептеулермен жиі кездесеміз және қазіргі заманғы құрал-жабдық ақша айналымы үздіксіз жүреді. Кейбір сәтте айналым құрал-жабдықтың ауысуына әкеп соғады. Оған қоса біздің өмірімізде тез жалдамдықпен Internet пайда болды, онда электронық есептеу жаңа құралдармен есептелінеді.

Қазіргі ғылым мен техниканың даму сатысында көптеген облыстарда көптеген жаңа техникалық мүмкіндіктер туындады. Оның көмегімен ақшалай есептеуді және өзара есеп беруді ақшаның көмегінсіз есептеуге болады. Коммерциялық банктер бұл заманда электрондық есептеу жүйесімен байланысты барлық дамыған жағдайларды жасауға міндетті.

Дипломдық жұмыстың зерттеу тақырыбы және банктің электрондық қызметі. Бұл жоғары технологиялық банкілік өнімі және коммерциялық банктердің табыс әкелу құралы ретінде қарастырылады.

Жұмыстың мақсаты –  банктік іс оқулықтарының материалдары негізінде электронды есептеу жүйесінің қолдану мүмкіндіктерін және Қазақстан банктеріне берілген материалдар бойынша анализ жасап, замандас заңнама және технологиялық бағыттағы коммерциялық банктердің болашақ даму жүйесін қарастыру. Бұл жұмыста электронды есептеудің қазіргі заманғы коммерциялық банк көзқарасынан мынандай аспектілерге бөлінеді:

- банк қызметінің қазіргі  заманғы деңгейі;

- техникалық және ақпараттық  базаның дамуы және олардың клиентінің дамуы;

- электрондық банк өнімінің  технологиялық жұмысы;

- есептеу жүргізудің қауіпсіздігі;

- құқықтық база;

- коммерциялық банктерді жеке қызмет көрсету мүмкіндіктері.

 

 

 

Электрондық ақша - элек­трон­дық  нысанда сақталатын жә­не жүйенің  басқа да қатысушы­лары электрондық  ақша жүйесін­де төлем құралы ретінде  қабыл­дай­тын элек­трондық ақша эмитен­тінің сөзсіз және қайтарылмайтын ақшалай  мін­деттемесі;

электрондық ақшаны шыға­ру - эмитенттің электрондық ақ­шаны жеке тұлғаларға және элек­трондық ақша эмитентінің агенттеріне оның номиналдық құны бойын­ша тең ақша сомасына айыр­бастау арқылы беруін көздейтін операция;

электрондық ақша эмитенті — Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің нормативтік құқықтық ак­тілерінің талаптарына сәйкес элек­трондық ақша жүйесінде электрон­дық ақшаны шығаруды және өтеуді жүзеге асыратын екінші деңгейдегі банк;

электрондық ақша эмитенті­нің агенті — электрондық ақша эмитентімен жасалған шарттың негізінде оларды кейіннен иелеріне — жеке тұлғаларға өткізу үшін эми­тент­тен және олардың иелерінен — жеке тұлғалардан электрондық ақ­шаны сатып алу жөніндегі қыз­мет­ті жүзеге асыратын заңды тұлға.

Мыналар:

1) эмитенттен, агенттен немесе өзге де жеке тұлғалардан электрон­дық ақша алған жеке тұлғалар;

2) агенттер;

3) азаматтық-құқықтық мәміле­лер бойынша төлемақы ретінде жеке тұлғалардан электрондық ақша алған дара кәсіпкерлер немесе заңды тұлғалар электрондық ақша иелері болып табылуы мүмкін;

электрондық ақшаны пайдалану — электрондық ақшаны оның иесі — жеке тұлға электрондық ақша жүйесінің басқа қатысушысына  беруі жолымен төлем жүргізілетін төлемді жүзеге асыру тәсілі;

электрондық ақшаны өтеу —  электрондық ақшаның иесі ұсынған не оларды иесі ұсынбай, Қазақстан Республикасының заңдарында көз­делген жағдайларда өтелуі тиіс элек­трондық ақшаны оның номи­нал­дық құны бойынша тең ақша сомасына айырбастау жөнінде эми­тент жүзеге асыратын операция;

электрондық ақша жүйесінің  қа­­тысушысы — жасалған шартқа сәйкес электрондық ақшаның белгілі бір жүйесі шеңберінде электрон­дық ақшаны шығару, беру, қабыл­дау, пайдалану, сатып алу, өткізу немесе өтеу жөніндегі құқық немесе міндеттеме туындайтын жеке немесе заңды тұлға;

электрондық ақша жүйесінің операторы — электрондық ақша пай­даланылатын операцияларды жү­­зеге асыру кезінде қалыптастыры­латын ақпаратты жинауды, өңдеуді және беруді қоса алғанда, элек­трондық ақша жүйесінің жұмыс істеуін қамтамасыз ететін электрон­дық ақша жүйесіне қатысушы;

аутентификация — банк белгілеген қауіпсіздік рәсімін пайдалану арқылы электрондық құжат жасау­дың түпнұсқалылығын және дұрыс­тығын растау;

электрондық банк қызметін көрсету - клиенттің банктік шо­тындағы (шоттарындағы) ақша со­ма­сы, банктік шот (шоттар) бойын­ша жүргізілген операциялар, банктік шот (шоттар) туралы ақпаратты алу үшін өзінің банктік шотына (өздерінің банктік шоттарына) қол жеткізуге, ақша төлемдері мен ау­дарымдарын жүзеге асыруға, банктік шот (шоттар) ашуға немесе жабу­ға және/немесе банк телекоммуникациялар желілері бойынша спутниктік байланыс немесе өзге де байланыс түрлері арқылы көрсете­тін өзге де банктік операциялардың түрлерін жүзеге асыруға байла­ныс­ты қызмет көрсетулер. Электрон­дық банк қызметін көрсету ақпарат­тық-банктік және транзакциялық-банктік болып бөлінеді;

ақпараттық-банктік қызмет көрсету - банктің клиентке оның банктік шоттары бойынша ақша қалдықтары және қозғалысы тура­лы, жүргізілген ақша төлемдері мен аударымдары туралы және клиент­тің сұратуы бойынша, не банк пен клиент арасында жасалған шарт бойын­ша көрсетілетін және көрсе­тілген банк қызметін көрсету ту­ралы өзге де ақпараттарды беруге байланысты электрондық банк қыз­метін көрсету;

транзакциялық-банктік қыз­мет көрсету — клиенттің банктік шот (шоттар) ашуына және жа­буына, ақша төлемдері мен ауда­рым­дарын, шетел валютасымен айырбастау операцияларын жүргі­зуге, банк заемын беруге және ақпараттық-банктік қызметке жат­пайтын банк операцияларының өзге де түрлерін жүзеге асыруға байланысты электрондық банк қызметін көрсету;

клиентті динамикалық сәй­кес­тендіру — бір жолғы (бір мезгіл) кодты пайдалану арқылы оның электрондық банк қызметін алу құқығын бірыңғай растау мақса­тында клиенттің жеке басын рас­тауды белгілейтін рәсім;

қауіпсіздік рәсімі - клиенттің электрондық банк қызметін алу құқығын белгілеу мен берілетін және алынатын электрондық құж­ат­тардың мазмұнындағы қателерді және/немесе өзгерістерді анықтау мақсатында электрондық құжат­тарды жасау, беру және алу кезінде клиентті сәйкестендіруге арналған ұйымдастыру шараларының және бағдарламалық-техникалық ақ­па­рат қорғау құралдарының кешені. 

Қорытынды

Электрондық ақша – технология мен экономиканың түйісуінен пайда  болған соңғы жаңартулардың бірі. Бірақ олар – төлем карточ­калары  емес және оның бір түрі емес. Элек­трондық ақша Интернеттің сансыз көп пайдала­ну­шылары  арасында ол бойынша тауарлар мен  қызметтерді сатып алған кезде  жылдам әрі қауіпсіз есеп айырысулары  үшін қызмет етеді. Олар мұнда да электрондық  коммерция нарығы­ның жаңа бөліктерін дамытуға зор мүмкіндік ашады. Оларды енгізу елдегі Интернет-коммер­ция­ны  әрмен қарай танымал етуге  және дамыту­ға жағдай жасайды: отандық  қаржы институт­тары теңгелік электрондық  ақшаны шығаруға мүмкіндік алады, ал Интернет-пайдаланушылар оларды заңдық негіздерде пайдаланды.

Соның арқасында Интернет арқылы төлем жеңіл әрі қолайлы  бола түседі.  Үйде Интернетке қосылған компьютер алдында отырып-ақ кла­виа­тураны бір-екі басып  сатып алынған  тауарға ақы төлей бересіз.  Мысалы, ақылы ақпаратты не­месе  қызметтердің басқа түрін санаулы  се­көнт­­­тер ішінде алуға қол  жеткізесіз. Электрон­дық ақша көме­гімен Интернет-дүкеннің сайтын­да on-line сервистер  қызметтері үшін есеп айы­рысып қана қоймай, үшінші жеке тұлғалардың пайдасына  нақты уақыт режімінде тез  аударым­дар және басқа көптеген операцияларды жасау мүмкіндігі пайда болады. Қазақстандық нарық  осындай жаңалық­тарды әлдеқашан  қажетсініп отыр.