Еңбек ақыны есептеу

Еңбек ақыны есептеу

Еңбек ақы бұл-жумысшыларға төленетің оның еңбегі үшін сапасына және шығарылған өнімінін берілетін төлем. Қызметкерлер үшін еңбек ақы оның жеке табысынын негізі және басты бөлігі болып табылады. Еңбекақыны есептеу бұл-еңбек өлшеміне пайдалынатын уақыт болып табылады. Ол оның алған табысы нақты пайдалынатын уақытының жол ақысына немесе қызметкерлердін тарифтік мөлшерлемесіне байланысты есептеледі.

Еңбекақы жұмыстарын жүргізу кезінде ақшаны жинақтау қазыналық қызметтін ақша айналысы заңымен байланысты. Айналыстағы ақша көлемі бұл еңбек ақының уақытында жүргізу жұмыстары реттеледі.

Еңбекақы ақшаның айналым аясында сипатталады. Еңбекақы форм. дамуындағы сапалы және тез әлемдік ақша арқылы реттеледы. Ақша е.а. табыс яғни табылған пайда деп саналады. Қазіргі замандағы коғамда ақша өте үлкен және алда түрлі рөл атқарады. Е.а. есептеу кезінде ол өзінің жүргізілген ақының бағыттары белгіленеді. Осылайша ақша табысы қызмет. экон. Маңызды рөл атқарады. Шығындарды төмендету есебімен экон. женіл қозғалыс жүз есеге асады. Ол еңбектін мамандануымен бөлінісінің ынталандыруы. Е.а. яғни ақша комегімен табыс оның ішінде қосымша өнім күні қалыптасады. Әрі бөлінеді. Бұл арада шаруа. Оргондарымен қатар жеке кәсіпкерлер арасындағы оның мемлекет арасындағы шаруа. Жүргізуші субьектілері және олардың жұмыскерлері арасындағы халық пен мемлекет арасындағы тікелей ақша арасындағы қолма қол ақшымыз қолмақол ақшалай форм айырушылар болады. Кәсіп арасындағы ұйымдардын арасында жекелеген азаматтар арасында Еңбекақы есептеу ақша айнамасының көп бөлігін құрайды. Осыларға негізделіп жұмысшылармен қызметкерлердің еңбекақы мөлшерлеме кестесі жасалады. Бұл кезде тариф деп аталады. Тарифте мамандықтар бойынша өндірістің қай саласында негізгі жұмысшылардың әрбір түріне жұмыс күрделігіне еңбек етуіне керекті ұқыптылықты қарай разряд түрлері беріледі. Сонымен еңбекақы төлем құралы. Қызметкерлерге жұмысшыларға еңбекақы табысты болып келеді.

 

Еңбекақыны есептеудің жалпы ерекшеліктері

Жұмысшылармен қызметкерлер өндірілген өнімдермен істеген жұмыстарына толтырылған алғашқы құжаттармен жұмыс уақытының алғашқы тарифтерімен оларға еңбекақыны есептеу және оны төлеу үшін қызметкерлерінің бөлімшелерінің бригадаларының әкімшілігі берілген мерзімді жалақылары бухг түседі. Еңбекақыны есептеу үшін бухг. толтырылган тарифтерды мұқияп есептеп олардың дұрыс толтыруын қадағалайды. Құжаттар тексеріліп болғаннан кейін жұмысшылар ақынын қызметкерлер е.а.е. Жалпы жұмысшылар қызмет. Е.а. негізгі және қосымша болып екі түрге бөлінеді. Негізгі е.а. жұмысшылардың жұмыста нақты болған уақытына олардың істеген жұмысына байланысты бөлінеді.

Негізгі е.а. үш түрі бар:

1. Мерзімді және тиімді

2. Сыйлықтар мен сыйақылар

3. Үстеме сыйақылар

Қосымша еа кәсіп орынмен қызмет арасында келісім шарттар сәйкес жұмысшылардың жұмыста қызметте болып уақытына төлейді Мынадай төлемдер қатарында

Қызмет еа үшін төленеді

Қызмет мемл қоғамдық жұмыстарды атқарған үшін төленеді

Жас сәбилі аналарға баланы тамақтандыру үшін берілетін төлем

Жас өспірімдердің қысқартылған уақытына төленеді

Жұмысшылар мен қызмет кінәсіз тоқтап қалған жұмыс уақытына төленеді

Тегін көрсетілген емдеу

Арнаулы оқу орындарына категориясын көтеру курсына жіберген уақытына төленеді

Әскери жиындарға қатысқаны үшін демалыс

9. Өндіріс пен құрылыста е.а.е. екі түрі бар: мерзімді және келісімді.

Мерзімді е.а. жұмыс істеген уақытында сағатқа өндірілген өнімге қарамастан ай сайын төленетін жалақы. Мерзімді е.а. екіге бөлінеді.

1. Жай мерзімді яғни жұмысшыларға тарифте көрсетілген мөлшері бойынша төленеді.

2. Мерзімді айлықты қызмет. тарифте көрсетілген мөлшеріне қосымша өндірілген өніміне көрсетілген санына сапасына төленеді.

Келісімді е.а. жұмысшының өнім өндіруге кеткен уақытына байланысты төленеді. Олар мына түрге бөлінеді:

1. Тікелей келісімді бір жұмысшының немесе бригаданың өндірілген өнім бағасы тек өз бағасымен есептеледі.

2. Үделі келісімді өнімді өндіруге артық мөлшерде өндіргені үшін төленеді.

3. Жанама келісімді бұл кәсіп орын бойынша төленетін өнім.

Шаруа. негізгі жұмысшылары қызмет. олардың шаруа. көмекші өндірістін толық тоқтамай жұмыс істеп тұратының қадағалайтын басқа да жұмысшыларға төлем ақылар төленеді.

 

Экон. теориясының жалпы мәселелері

Экон. өсудің қоғам дамуының әр түрлі қызмет. тән жалпы белгілері бар. Әрқашанда сол кезендегі өндіріс фактор. мен өндіріс нәтижелерінің сапасың сипаттамаларына сәйкес келетін нақты тарихи форм. көрінеді. Қазіргі кезде экон. өсудің өткен дәуірдін бәрінен принциптік тұрғыдан өзгеше өсумен сипатталады. Өзгеше өту дегеніміз қазіргі замандағы ғылыми тех. тез дамуы ХХ.ғ. екі жартысында. Ғылыми және тех. тез дамуы дәуірі болып саналады. Ғылыми тех. дамуы өндірістік экон. әскери әлеуметтік тех. факторларының толқылау обьектісі женілдетеді. Ғылыми тех. жанадықтар супер электронды есептеу машинасы бастырылды. Жануарлар мен өсімдіктердің гендік инжинэрияның даму арқасында жаңа түрлер алына бастады. Ол дәуірде дүниежүзілік шаруа. ерекшеліктерінің бірі. Халықаралық экон. қатынастардың тез дамуына экон. Соқты.

Әр түрлі мекемелер, фермалар сондайақ мемл. арасындағы екі жақты қатынастар дамиды. Осы жасалып жатқан процесі онайшақта жүріп жатқан жоқ болар. Бәсекелестік және қайшылық құбылыстары кездеседі, соңғы уақытқа дейін орын алып сыртқы экон. қатынастарға деген көз қарас нарық зандарына сәйкес құрылған экон. жүйеде әкеледі. Бұл шешімді әріптестермен өзара түсінікті және бірлескен іс қыймылдарды күрделендіреді. Соңдықтан халықтың экон. мақсаттары мен міндеттерің оның құрылымың және ерекшеліктері негізгі тенденциялары мен дамудың өзгешеліктерің қарастырады.

 

Экон. теория пәні және оның зерттеу негіздері

Экон. теория ондағы методология негізін салу яғни басты зерттеулер негізі болып келеді. Методология дегеніміз ғылыми дамудың форм. әдісі және ұйымдастыру процесі. Экон. ұйымдастыру қоғамдық өндірісті және адам. арасындағы әлеуметтік экон. қатынастарды зерттейтіліктен ол қоғамдағы өмірдегі адам еңбек ету жағдайында байланысты көптеген мәселелердің аудару тиіс. Экон. ғылым адамдар қажетін өтеу жолдарын зандалықтарын зерттеуде. Соңымен экон. теория адамзат қоғамын және оның негізі экон. зерттейтің ғылым сапасы. Бауырлық өндіріс аралас экон. қалыптасып берудін зандылықтарымен басқасына айналып жатады. Аралас экон. қызмет ерекшелігі өндірістін зандылықтарын әрекет сипатымен байланысты. Экон. тұрғыдан оны дамытуда еңбектің әсері. Мақсатқа сай орыңдалған жұмыс қызметімен қатар адаммен табиғи арасындағы процес болып келеді. Адам өзіннің қоғамдық еңбегі арқылы табиғи шикізат өзгеруіне өнделуіне өнімнің шығының қамтамасыз етеді. Осындай процесстің арқасында тауар шығарылып тауар ақша айналымы арқылы әлеуметтік экон. дамыйды. Экон. қатынастын өзі өмір қажеттілігіне туындайды. Сөйтіп тауарды өндіруге арналған ұзақ мерзімді өндірістін негізі қалыптасады. Оның басты өндірістік негізі және қоры, ол екінші өндіріске қажетті айналымдағы қоры. Бұл екеуі үнемі қозғалыста болады. Ақша капиталы шикізат өндіріске қажетті заттар қалыптасып пайдаланып экон. дамудын негізіне арналады. Капиталдын өсуі нарық экон. тұрақты тауарлар арқасында және оның бағасының өсуіне тығыс байланысты. Оның негізгі адам еңбегіне өндірілген және өндірістік тұтынудан пайдаланылатын шикізаттар капитал қатарына жатады. Ол адам еңбегінің біріншісінен жемісі болса екінші бөлігі адам еңбегін заттайтын табыс ретінде қалыптасады. Белгілі бір жер көлемі аймақтары адамның өндірістік қызмет ықпал етеді. Теңізбен өзең аймақтарында ал өндіруші өнеркәсіпте қазбалы жер байлығына байланысты бай аймақтардан қалыптасады. Қосымша құн және оның қалыптасуы ерекше тауар жұмыс үшін тұтыну процессінде туындайды. Осындай өндіру процессінде жолдамалы жұмысшы қызметі жұмыс күнімен артық құн мөлшерін өндіреді.

 

Экон. теория негіздері

Экон. теория ғылыми незізінде экон. ғылыми проблемаларды зерттеп тұжырымдап дамытады. Бұл негіздер үш түрге бөлінеді:

1. Еңбек

2. Табиғи ресурстар

3. Капитал

Бұл үш негіздің әлеуметтік экон. манызыдылықтарын қарастыратың болсақ.

Еңбексіз адам өз тіршілігін жалғастыруды қамтамасыз ету мүмкін емес. Адам жалпы ел қоғам өмірінде табиғи ресурстарды пайдалана отырып капиталды негізгі айнымалды қорларын қарастырады. Өркендеп өсуі үшін бірінші капиталды пайдаланып инвестициялық процесс арқылы бүкіл елдін экон. потенциялын және өндіргіш күштерін өндеу қажет. Тұрақты капиталды пайдаланып инвестициялық процесс арқылы халық шаруа. салаларында және басқа салаларды күрделі қаржы пайдаланып ел, мемл. колемінде қалыптасады. Өзгерлемелі капиталдын ел шаруа. инвестициялық қаржыландыру айналымы және капитал қалыптасады. Айнымалы қор негізінде материалдар өндіріске қажетті шикізат ұйымдар энергия және су сияқты көптеген ресурстар жатады. Сонымен қатар айнымалы қор материалдары шикізат энергия сияқты ресурстар керек. Сонда ғана өндіріс дамыйды. Қорда келгенде өнім тауар арқылы ақша тауарға, тауар ақшаға айырбас бола алады. Жалпы әлеуметтік экон. даму қоғам өндірісінің аумағының өнім тауарды шығын сұранысты қамтамасыз ету халықты жұмыспен қамтамасыздандыру. Осы шаралар арқасында белгілі бір мерзімде жұмыссыздықты қарастырып және оның саның қысқартып жалпы экон. жол беріледі. Жұмыссыздықтын уақытына және тұрақты түрлері бар. Уақытша жұмыссыздық дегеніміз өндіріс орны тоқтап қалған уақытша тоқтап қалғанда оның жұмысы уақытша демалысқа шығады. Осынын негізінде жұмыссыздық пайда болады. Ал тұрақты жұмыссыздық ол осы жерде жұмыс істейтін адам қоғам жұмысының болмауы тек үн жұмыстарымен айналысады.

 

Аралас экон. жүйесі және оның басты ережелері

Экон. жүйесінің түрлерінің бірі аралас экон. жүйесі. А.э. басты ерекшеліктері ол экон. жүйеде жоспарлар экон. элементтері нарықты экон. элементтерімен қатар қалыптасады және қандайда болмасын әлеуметтік экон. негізінде дамыйды. А.э.ж. басты негізі жартылай мемл. жартылай жүйке меншік жүйесі болып келеді. А.э.ж. нұсқасы мех. негізінде тұрақты капиталдың оның ішінде ең бірінші инвестиция процесс арқылы немесе өндіргіш күштері толық пайдалану арқылы халық шаруа. дамытуда экон. денгейі тұрақты өсуде күрделі тұрғыда пайдалану әлеуметтік сапада құру өндірістерді іске қосу арқылы экон. өркендейді. А.э.ж. сипаттама қатарына басты мәселе экон. нұсқаны құрудағы кезенің мазмұны болып келеді. Э.н. құрғаннан оның шынайы күнделікті өмірде экон. даму денгейін салыстырмалы түрде айналуы жалпы экон. кіріс және шығыс денгейі есептен шығару тенестіру болып келеді. Экон. есептеу э.н. құрастырып іске асыруды есептеу түзетіп жанартып күнделікті өмір ағынымен байланыстырады. Ол м.м. жауап береді:

-Қабылдаған шешім бойынша

-Э.н. бойынша

-өндірістік шаруа. мекемелер бойынша

-ондағы еңбек өнімділігі жалпы табыс бойынша

-шығындар бойынша

-таза пайда қарастырылады

Осындай мәселелерді шешу үшін э.н. тұрақты экон. талдау есептеу тұжырымдау және шешім қабылдау қажет жаңа заманда әлем еңбегіндегі э.ж., э.т. тұрғысында қарағанда оның жалпы ел экон. денгейінде көрсеткіштер жүйесі болады осыған байланысты жұмысшыларды және оларды жанұя өмір сүру үшін қажетті.

Өндірісте ө.ө. аталған капитал еңбек процессінде жұмысшыны өзінің күші құны мөлшерінің артық қосымша өндіру қабілетті ретінде туындайды.