Басқарудың ұйымдастыру құрылымы

Басқарудың ұйымдастыру  құрылымы – бір-бірмен белгелі қарым-қатынаста  және тәуелділікте болатын және коммуникациялық  каналдармен қосылған, басқарудың дербес буындарының (бөлімшелерінің және қызметтерінің) реттелген жиынтығы. 
 
Құрылымда келесіні бөліп айтуға болады: 
 
1) жалпы басқару буындары (дирекция); 
 
2) сызықтық басқару буындары (негізгі қызметтің бөлімшелерін басқару органдары); 
 
3) функционалдық басқару буындары (жоспарлау бөлімі және т.б.). 
 
Бір деңгейдің буындардың жиынтығы басқарушылық сатыны құрайды. 
 
Басқарудың ұйымдастырушы құрылымымен байланысты негізгі түсініктер: 
 
1) элементтер (буындар); 
 
2) деңгейлер; 
 
3) байланыстар; 
 
4) өкілеттіліктер. 
 
Басқарудың ұйымдастырушы құрылымына қойылатын талаптар: 
 
- басқарудың ұйымдастырушы құрылымы ұйымның мақсаты мен міндетін көрсетуі керек, өндіріске және оның қажеттіліктеріне тәуелді болу керек;  
 
- жұмыстың шығармашылық сипатын және нормалды жүктемені, сонымен қатар мамандандыруды қамтамасыз ететін, басқару органдарына және жеке жұмысшыларының арасында еңбекті максималды бөлуді қарастырады; 
 
- ұйымдастыру құрылымды құруды лауазымдарды анықтамасымен, әр жұмысшының жауапкершілігімен және олар арасындағы вертикалдық және горизонталдық байланыстар жүйелерін құруды басқару органдарымен байланыстыру қажет;  
 
- бір жағынан, функциялар мен міндеттер арасындағы, екінші жағынан, лауазымдар мен жауапкершілік араларында, сәйкестікті қамтамасыз ету;  
 
- орталықтандыру, орталықсыздандыру деңгейін шешуге, лауазымдар мен жауапкершілікті бөлу, басшылар мен менеджерлердің басқару масштабтарына және дербестігіне әсер етеін, басқарудың ұйымдастырушы құрылымы ұйымның әлеуметтік-мәдени ортасында адекватно болуы керек.  
 
Басқарушы құрылымды келесілер анықтайды: 
 
1) ұйымның өзінің масштабтары; 
 
2) оның жүзеге асыратын қызметтердің әр түрлігі; 
 
3) басқару нормасы; 
 
4) технологиялық факторлары; 
 
5) экономикалық факторлар; 
 
6) адами факторлар; 
 
7) жаратылыстанушы. 
 
Тиімді басқарушы құрылымдарға келесілер тән: 
 
- басқару объектісіне қатысты; 
 
- жүйелілік, құрылымдық буындардың олардың мамандануына және орындалатын функцияларын шектеудің бірлігі. 
 
- қозғалулық; 
 
- жаңа шарттарға бейімділік; 
 
- тұрақтылық; 
 
- басқару сатыларының аз сандығы; 
 
- басқарылушы нормаларын оптимизациялау; 
 
- өздік бақылау зоналарын кеңейту; 
 
- шешім қабылдауда орталықтандыру және орталықсыздандырудың рационалды қатынасы; 
 
- өзінің қажеттіліктеріне емес, ал тұтынушының қызығушылықтарының жұмыс бағытын қамтамасыз ету; 
 
- заң шекарасындағы қызмет. 
 
Басқару құрылымдарының түрлері. Басқарудың қазіргі заманғы теориясында ұйымды басқарудың екі түрі бөлінеді: 
 
- бюрократиялық (механикалық); 
 
- органикалық (бейімділіктік) 

 
 
Бюрократиялық басқару түріне келесілер  жатады: 
 
- сызықтық; 
 
- сызықтық-функционалдық; 
 
- дивизионалдық құрылымдар; 
 
Органикалық түрге жататындар: 
 
- жобалық; 
 
- матрицалық; 
 
- бағдарламалық - бағыттық; 
 
- бригадалық. 
 
 
15-тақырып. Менеджменттегі мотивация 
 
Мотивация – жеке мақсатта немесе ұйымның мақсаттарына жету үшін өзін және басқаларды ынталандыру үрдісі.  
 
Мотивацияның түрлері: 
 
1) экономикалық; 
 
2) кәсіби; 
 
3) биліктік; 
 
4) ойлық; 
 
5) шаруашылық (дербестікке ұмтылу); 
 
6) шығармашылық (креативтік), жаңасын іздеу. 
 
Ынталандыру – ұйымның пайдасына стимулдарды қолдану үрдісі. 
 
Функциялары: 
 
1) экономикалық – өндірістің тиімділігін арттыруға жағдай жасайды; 
 
2) өнегелі – моральдық-психологиялық климатына әсер етеді; 
 
3 әлеуметтік – жұмысшылардың кірістері мен шығыстарын құрады. 
 
Принциптері: 
 
1) кешендігі – бүкіл стимулдардың түрлерінің оптималдық қатынасы; 
 
2) индивидуалдық жол 
 
3) түсініктігі 
 
4) елеулілілгі; 
 
5) нәтиже мен сый ақының арасындағы минималдық ерекшелік. 
 
Стимулдандыру әкімшіліқ-құқықтық әдістерді алмастырмайды, ал тек оларды толықтырады. Оның мақсаты жұмысқа ояту емес, ал тек оларды стандартты тапсырмада қаралған ға дейін көбірек және жақсырақ жасауға мәжбүр етеді. 
 
Стимулдардың түрлері: 
 
- экономикалық: 
 
- экономикалық емес. 
 
Экономикалық стимулдар адамдар оларға қойылатын талаптарды орындау нәтижесінде алатын қосымша пайдамен байланысты болады.  
 
Экономикалық стимулдар тура және жанама болады. Тура: ақшалай кіріс, еңбек ақы, қосымша, пайданы бөлу және т.б. Жанама: тураларды алуға жеңлдетеді – қосымша қаражат табуға көмектесетін бос уақыт. 
 
Экономикалық еместер ұйымдастырушылық және моральдық-психологиялық болып бөлінеді.. 
 
Ұйымдастырушылық: 
 
1) жұмысшыларды фирманың жұмысына қатыуға қарастыру; 
 
2) жаңа білімдер мен дағдыларды алу (перспектива); 
 
3) еңбекті байытуға стимулдандыру, адамдарға мазмұнды, маңызды, қызықты, әлеуметтік-маңызды жұмысты әкелу.  
 
Моральдық-психологиялық: 
 
1) адамдар берілген жұмысқа қатысқаны үшін кәсіби мақтаныщш сезіну үшін, оның нәтижелілігне жауапкершілік сезіне үшін шарттарды құру;  
 
2) «иілгіш жеңілдіктер» жүйесін құру; 
 
3) психологиялық қолдаулар; 
 
4) кешендік әлеуметтік бағдарламаларды құру.