Банктiк несиенiң формалары мен түрлерi. Несие қамтамасыздығы

Банк үшін тұрлаулы кепілзаттың  ең қолайлы объектісінетауарлық  және тауарлы көлік құжаттары, сондай – ақ, құнды қағаздар жатады.Біріншіден, оларды кепілзат беруші ссуданы банктің (кепілзат ұстаушы) өзі тікелей қамтамсыз етуі үшін береді, әрі – беріден соң оларды сақтауға аса көп шығын кетпейді.Екіншіден, олардың өтімділігі жоғары, борышқор өзінің ссуда бойынша міндеттемесін орындамаған жағдайда олардың өтімділігі банк үшін маңызы жоғары болады.Соңғы жылдары кепілзаттың бұл түрі тиісінше дамып келеді.

Құқық кепілзаты – Қазақстанда мүлікті кепілге салудың жаңа формасы және бұл заң тұрғысынанәлі толық зерделенбеген форма . Мүлікті иелену және пайдалану құқығын , интеллектуалдық меншік объектілеріне (өнеркәсіп жобаларындағы, тауарлық белгідегі, ноу – хаудағы, патенттегі авторлық құқық) құқықты ссуданы қамтамасыз етуші ретінде банкке берілгенін растайтын құжаттар кепілге салынғанмүлік ретінде жүре алады. 

Кепілге салынған мүлікті  со қалпында сақтаудан басқа кепілзатты ұстаушыға (банкке) өзге де қосымша  міндеттер жүктеледі. Мәселен, кепілзат ұстаушы, егер бұл келісімшартта  қарастырылған болса, кепілзат берушінің мүддесі үшін кепілге салынған мүлікті пайдаланғаны жөнінде оған (кепілзат берушіге) есеп береді, кепілзат берушіге өзінің кепілзатпен қамтамасыз етілген міндеттемесін орындағаннан кейін мүлікті дереу қайтаруы тиіс.

Кепілге салынған мүлік  қай тарапта қалса да, оны кепілзат беруші немесе кепілзат ұстаушы өрттен, селден және өзге де стихиялық  апаттардан, сондай – ақ, кепілзат берушінің шаруашылық  қызметін тоқтатуға актілерді жасауға, шешім шығаруға құзіретті мемлекеттік органдардың әрекетінен әрі талан – тараждан толық құнында сақтандыруға міндетті. Ал, мұндай оқиғалар орындалған жағдайда банк сақтандырылған сомадан өзінің талаптарын қанағаттандыруға құқылы болады. кез келген жағдайда кепілге салынған мүлік (кепілзат түріне қарамастан) кепілзат берушінің есебінен сақтандырылады.

Қарызгер бір ғана мүлікті бір мезгілде бірнеше  несие беруші үшін кепілге сала алады. Бұл арада заң мынаған сүйенеді: біріншіден, кепілге салынған мүліктің құны  кепілзатпен қамтамасыз етілген  міндеттеме сомасынан көп жоғары болуы мүмкін; екіншіден, әр түрлі несие берушілердің алдында орындалуы тиісті міндеттеменің мерзімдері бірдей бола бермейді, сол себепті де, міндеттемені тізбектілікпен біртіндеп орындауға болады. Банк несие беруші ретінде мүлікті кепілге ала отырып, оның (мүліктің) кепілге салынғанын немесе салынбағанын анықтап алуы керек. Бұл банк талабын қанағаттандырудың кезегін белгілеуге және осыған орай клиентті несиелеу жөніндегі мәселені шешуге мүмкіндік береді. Кепілзат ұстаушы кепілзат кітабын міндетті тәртіпте жүргізуі тиіс. Бұл кітапқа кепілзаттың формасы мен түрі, кепілге салынған мүлік, оның құны және кепілзатпен қамтамасыз етілген міндеттеменің көлемі туралы мәліметтер жазылады.

Кепілзат туралы келісімшарт  заңды құжат болып табылады. Ол кепілзатпен қамтамасыз етілетін міндеттемеден бөлек жасалады.

Кепілзат туралы келісімшарт  жазбаша формада жасалуы керек. Онда кепілзаттың формасы мен  түрін, кепілзатпен қамтамасыз етілген  міндеттеменің мәнін, оның мөлшері  мен орындалу мерзімін, кепілге салынған мүліктің құрамы мен құнын, кепілзат ұстаушы мен кепілзат берушінің құқықтары мен міндеттерін, кепілзатпен қамтамасыз етілген міндеттеме орындалмаған жағдайда борышқордың мүлкінен өндіріп алудың тәртібін, сондай – ақ кепілзат құқығын тоқтатуды, дау – таласты шешудің тәртібін қарастыратын шарттар көрініс табуы қажет.

Кепілзат туралы келісімшартта, сонымен бірге, екі тараптың атауы  мен орналасқан орындары, кепілге  салынған мүліктің тізімдемесі мен  орналасқан орны көрсетілуі керек. Кепілзат туралы келісімшарт, егер осы аталған  шарттар орындалмайтын болса, жарамсыз деп саналады.

Кейбір келісімшарт  түрлері міндетті түрде нотариалдық  тұрғыдан расталуы керек. Бұл жағдайда кепілзат туралы келісімшарт та нотариалдық  тұрғыдан расталуы керек. Алайда, тараптардың  келісімі бойынша өздері бекіткен кез келген келісімшарт нотариалдық тұрғыдан расталуы мүмкін, осыған орай, негізгі келісімшарттың орындалын қамтамасыз ететін кепілзат туралы келісімшарт та нотариалдық тұрғыдан расталады.

Кепілзатқа берілген мүліктің кейбір түрлері мемлекеттік  тіркеуден міндетті түрде өтуі керек, яғни, тіркелуі қажет. Кепілзат туралы келісімшарт бекітіліп, қажет болған жағдайда нотариалдық тұрғыдан расталғаннан кейін тиісті мемлекеттік органға тіркелуі қажет. Егер мүлік кепілзаты мемлекеттік тіркеуден  өтуі  міндетті болып табылса, онда кепілзат туралы келісімшарт тіркелген сәттен бастап бекітілген болып есептеледі.

Кепілзатты тіркейтін  орган кепілзатты ұстаушы мен  кепілзат берушіге оның тіркелгені туралы куәлікті беруге міндетті.

Кепілге берілу барысында  тіркеуге жатқызылатын мүліктің түрлеріне жер, кәсіпорын, авто көлік ,шағын су кемесі , тұрғын үй, пәтер және т.б. жатады.

Кепілге салынған мүліктің есебінен кепілзат ұстаушы нақты  қанағаттандыру сәтінде анықталатын  өзінің талаптарын (орындалу мерзіміне  байланысты орын алған процентті, залалды және тұрақсыздық айыбын (төлемін), сондай – ақ, кепілзаттың мазмұны бойынша шығынды, кепілзатпен қамтамасыз етілген талаптың жүзеге асуымен байланысты сот шығынын қоса алғанда) толық мөлшерінде қанағаттандыруға құқылы. Несие беруші – кепілзат ұстаушы кепілзатпен қамтамасыз етілген міндеттеме өз мерзімінде орындалмаса кепілге салынған мүліктен (немесе басқадай құндылықтан) оны өндіріп алудың құқығына ие болады. Кепілге салынған мүліктен (немесе басқадай құндылықтан) сот, төрелік сот немесе аралық сот арқылы өндіріп ала алады. Кепілзат ұстаушы (несие беруші) міндеттеменің орындалмағанын немесе дұрыс орындалмағанын дәлелдеуі қажет. Егер сот шешімі банктің (кепілзатты ұстаушының) пайдасына шешілетін болса, оған (банкке) орындау құжатын табыс етеді. Бұл құжаттың негізінде кепілге салынған мүлік (немесе басқадай құндылық) сатылып, одан түскен түсім несие берушінің талабын қанағаттандыруға бағытталады. Егер кепілге салынған мүлікті немесе басқадай құндылықты сатудан түскен түсімнің сомасы несие берушінің талап сомасынан асып түсетін болса, онда айырмашылық кепілзат берушіге қайтарылады, ал, егер кепілге салынған мүлікті сатудан түскен түсімнің несие берушінің талабын толық қанағаттандыра алмайтын болса, онда ол қалған соманы борышқордың басқа мүлкінен немесе басқадай құндылығынан өндіріп алуға құқылы.

Кепілзат&