Банктегі валюталық шоттағы ақша қаражаттары

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ  БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ  МИНИСТРЛІГІ

         АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА  ЖӘНЕ СТАТИСТИКА 

АКАДЕМИЯСЫ 
 
 
 
 
 
 
 
 

" Қаржылық есеп" пәні бойынша  

РЕФЕРАТ

«Банктегі  валюталық шоттағы  ақша қаражаттары»

атты  тақырыбына

5В050800 «учет және аудит» мамандығы 

                    10UA2SK0401 тобының студенті                                                

                      Абулгазиева  Д.К. 

•        Ғылыми жетекшісі:

•       оқытушы                                             Ныйканбаева А. И.                       
 
 
 
 
 
 
 
 


                                       Қарағанды 2011 


     Жоспар:

     І. Кіріспе 


    1. Ақшаның тарихи алғышарттары

          2. Ақша қызметтері

         3. Банктегі шетел валютасында ақша қаражаттарының есебі

   

     Қорытынды

     Пайдаланылған әдебиеттер тізімі. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 


Кіріспе

                                                                                                                                    

      Ақша  бұл тауарлар мен қызметтерді  және басқа да индевиттерді алуға  әрдайым пайдаланылатын активтердің  жиынтығы. Ақшалар кең пайдаланылатындықтан, біз өте бағалы құрал екендігін  сирек ойлаймыз.

      Ақша  кәсіпорын үшін жоспарлау, есеп  және бақылау құралы ретінде, яғни олар шаруашылық әрекеттің  маңызды элементі болып табылады.  Кәсіпорын  олар арқылы сыртқы өмірімен байланысқа түседі,  табыс  табады және есеп    айырысулар жүргізеді. Өиткені кәсіпорынның негізгі  мақсаттарының бірі табыс табу болып  табылады, ол үшін ақша қаражаттарының есебін дұрыс жүргізу қажет. Қаржылық жағдайын бақылаудан тыс өндіріс  көлемін жылдам өсірудің өзі кәсіпорынды  сұраныс жоқ өнімді өндіруді сияқты жылдам банкротқа ұшырау шегіне әкелуі мүмкін.

      Касса және банктік шоттар бойынша операциялар  маңызды орын алады, өйткені бірде-бір  заңды тұлға касса мен есеп айырысу шотынсыз әрекет ете алмайды. Оларсыз кәсіпорын әрекетсіз, берекесіз  болады.

      Кез-келген бухгалтер мен аудитордың міндеті  құрылған ұйымның қалыпты қалыптасуын  қамтамасыз етуінің негізі болып  табылатын  ақшалай  операцияларды  дұрыс және дер мезгілде көрсету  жолымен кәсіпорынның әрекет қабілеттілігінін қамтамасыздандыру болып табылады. Сондықтан ақша қаражаттары есебінің жүргізілуге, олардың сақтығына, ақша қаражаттарынын кіріске алу толықтығын тексеруге, есеп айырысу жағдайын және төлемдердің дер мезгілділігін  бақылауға, кассалық тәртіптің және тағы басқа сақталуына аса көңіл  бөлу қажет. 
 
 
 


           1.Ақшаның тарихи  алғышарттары

 

      Ақша  – бұл тауар өндірісіне тән  тарихи категория. Ақша пайда болғанға дейін табиғи айырбас жүрді. Алғашқы  қауымдастық арасындағы қоғамдық еңбек  сенімінің айырбасы кездейсоқ сипатта  болды. Тауарлық айырбастың дамуы  алғашқы  ірі қоғамдық  еңбек бөлінісімен  байланысты, яғни шаруашылығы және  жер иеленуші  клиенттері арасында.Еңбек  бөлінісінің ірі екінші базасында  – жер иеленудегі саланың бөлінуінен  тауар өндірісі және жеке меншік иелері арасындағы  жиі айырбас. Тауар  айырбасының ұзақ мерзімді даму нәтижесінде  барлық тауарлардан ерекше тауар  ақша бөлінеді. Ақшаның пайда болуы  айырбас кезінде пайда болатын  тауар қайшылықтарымен түсіндіріледі. Тауар бір мезгілде құн ұстанушы және тұтыну құралы  болып табылады, яғни тауар өндірушілердің еңбегін  жүзеге асырады. Осыдан тауардың бірінші  қайшылығы туындайды – адамның  нақты қажеттіліктерін қанағаттандыратын  тұтыну құны және айырбас құны түрінде  айырбас кезінде көрініс табатын  құн арасындағы қайшылық.

      Бірде-бір  тауар тұтыну құнын жеке меншік құны ретінде көрсете алмайды.

   Екі бір-біріне тауар қасиетінің қайшылығы мынада қортындалады, тауарды құн ретінде қолдану кезінде оны тұтынудан бас тарту қажет,  ал тауарды тұтыну құны ретінде қолдану кезінде айырбастауға болмайды.Тауар тұтыну құны ретінде сапасы жағынан бір текті және саны жағынан өлшенбейтін нақты еңбекті көрсетеді. Құн сапасы жағынан бір текті және саны жағынан өлшенбейтін абстракты еңбекті қалыптастырады. Осыдаң тауардың тауар өндірісіне кеткен абстракты және нақты еңбек арасында екінші қайшылық туындайды.

  Еңбектің екі жақты сипаты тауардың үшінші қайшылығын көрсетеді- еңбектің жеке және қоғамдық сипаты арасында. Қоғамдық еңбек бөлінісін тереңдету нәтижесінде жеке тауар өндірушілердің жалпы тәуелділігі дамиды.

      Тауар өндірісі қоғамдық сипатта болады. Негізінде жеке еңбек шығындары  жатқан тауар айырбасы мүмкінсіз  болады, себебі нақты еңбектің біртексіздігі  жұмыс уақытымен өлшеуге болмайды.

      Тауар қайшылығын шешу формасы болып жалпы  эквивалент ролін атқаратын ерекше тауар түріндегі жалпы тауар  массасынан дағдарыстық ерекшелеу  табылады. Ақша құнның эквиваленттік  формасының ерекшелігіне орай тауар  қайшылығын шешеді.

      Құн қатынастарының туындау процесінде алғашқы айырбас құны құнды көрсетудің формасы ретінде пайда болады. Бір тауардың құны оған қарсы жеке тауар баламасында көрінеді. Бұл  құнның қарапайым немесе кездейсоқ  формасы, А тауарының  Х-і В  тауарының  У –не айырбасталғанда. Осы айырбаста А тауары өз құнын  көрсете отырып, оны  В тауарының  тұтыну құнына жатқызады, яғни құнның қатысты формасында болады. Құнның қатысты және эквиваленттік формасы  тауар құнын көрсетудің екі қайшы  жағын құрайды.

      Жалпы эквивалент түрінде ақшаны анықтау  оның мүмкіншілігін сипаттайды, тауарды  қамтылған қоғамдық еңбек шығындарын көрсетеді және соның негізінде  олардың жалпы  айырбастылығын қамтамасыз етеді. Яғни ақша өз құрамы бойынша  тауардың айырбас құнының болмысын көрсетеді. Айырбас құны, ақша, т.б. категориялардың  ішкі бірігуі ақшаны өндірістік қатынастың тарихи анықталған  формасы ретінде  мәнін түсіну негізін құрайды. Ақшалар: біріншіден, жеке өндірушілердің өзара  байланыстарын; екіншіден қоғамдық тұтыну мен жалпы қоғамдық еңбекке  кеткен жеке шығындар қатынасын; үшіншіден, жеке тауардың қоғамда өндірілген барлық тауар массасына қатынасын қамтиды. Ақшалар тауарды өлшемейді, ақшалай  формада көрсетілетін қоғамдағы  қажетті еңбек өлшейді.

      Ақшалар тауар өндірісінің әрбір этапы  үшін сипаты бар өндірістік қатынастарды көрсетеді. Ақшалар капитализмге дейін  бірыңғай айырбас мәмлесінің  тауарды өндіруші – қатысушысының арасында негізделген өндірістік  қатынастарды көрсеткен. Монополистік капитализімге дейінгі жағдайларда тауар өндіруші  мен қоғам арасында,  ал монополистік капитализм кезінде тауар өндіруші мен әлемдік нарық арасында болды.

      Тауар өндірушілердің әлемдік нарыққа  тәуелділігінің күшею шаралары бойынша  еңбекке кеткен жеке шығындарды қоғамның мойындауы тек бұл жағынан  ғана емес, сонымен бірге әлемдік  нарықтағы өсу дәрежесімен де жүзеге асырылады. Тауар өндірісі дамудың  әр түрлі этапында ақшаға деген әр түрлі талаптар  қояды, ол оның эволюциясын  анықтайды.

      Алғашқы қауымдық құрылыс кезеңінде ақша ретінде тұтынудың маңызды заттары  қолданылды, ол айырбас құнын  көрсетудің туындаған табиғи формасын көрсетті. Ақшаның бұрынғы түріне күн сайын  қолданылатын тауарлар жатады, ал айырбас  кезінде жалпы эквивалент ретінде  қызмет  атқарады. Тауарлық ақшалар  арасында  сатылатын(қой, тұз, шай, бидай, күріш және т.б), еңбек жабдықтары (балта, былғарылар, күректер), әшекейлі заттар (сақина, білезіктер, алқалар) ерекшеленеді.

      Тауарды айырбастау жүйелік сипатта болғанда тауарларды өндірушіде жалпы эквиваленттің  ролін орындау үшін жарамды ақшалай  тауарда қажеттіліктер туындады.Одан басқа, жер иелену мен саланың  дамуында малдар айырбастың негізгі  көзі болмай  қалады, ал сала өндірісінде  металдар маңызды орын алады.

      Ақшаның ролі металға алдымен әртүрлі  кесектер фомасында, ал б.э.д.8-ғасырдан бастап басып шығарылған тиын формасында болды. Капитализмге дейін ақшаның  ролін  мыс, күміс. Кейбір елдерде  ежелде алтын (Ассирия және Египетте) атқарды. Тауар өндірісінің дамуымен алтын және күміс ақшалай тауарға  айналды. Асыл металдардың табиғи қасиеттері жалпы эквивалентке қажетті шарттарға  сәйкес келеді: олар біртектілік, бөліну, нормативтік және сақтау қасиеттерін  иемденді. Олар үлкен құнды кіші көлемде көрсетеді, нәтижесінде  құнның эквивалентті формасы белгілі бір тауардың табиғи формасымен алтынмен, күміспен байланыстырылады,тауар әлемі тауар мен ақшаға бөлінеді. 


          2.Ақша қызметтері 


      Ақша  қызметтерінің дамуы тауар өндірсімен капиталистікке өту тарихи процесін көрсетеді. Имперализм кезінде монополияның әсерінен, капиталистік жалпылау және жоспарлау  әсерінен тауар өндірісінің  құлдырлауы орын алды. Дегенмен оған сай  нарықтық заңдармен өмір сүреді. Осыған орай ақша қызметтерінің арақатысының ерекшелігімен сипаты өзгерді.

      Ақша  теориясының мәселелерімен айналыстың экономистердің көбісі олардың мәні мен атқаратын қызметтерін бөліп  көрсетеді, және адамдар ақша деп  танитын және олардың қызметтерін  атқаратындарының барлығы ақша бола алады деп санайды.

      Ақша  құн өлшемі және баға масштабы  ретінде  ақшаның құн өлшемі қызметі арқылы тауар құны жалпы қоғамдық еңбекте  біртекті өлшем сипатын алады. Сонымен  қатар, тауарлардың ақшаның белгілі  бір сомасына теңестіру тауар  құнының сандық өлшемін береді. Осыдан құн өлшемі қызметінің екі ерекшелігі туындайды: біріншіден, оны толық  бағалар атқарады.

      Тауар құнының сандық өлшемін жүзеге асыру  үшін ақшалардың өзі еңбекпен жасалған, құнмен иемдену қажет. Бірақ, тауар  өлшемін ақша жасамайды, өйткені  құн ретінде барлық тауарлар сапалы, біртекті, абстрактілі қоғамдық еңбекті  өзіне енгізеді.

      Екіншіден, ақшалар оймен елестетілген құн  өлшемі қызметін атқарады. Құн өлшемі тауардың ақшаға айырбасы кезінде пайда  болады. Тауардың құнын өлшеу үшін қолмақол ақшалар болуы шарт емес, өйткені еңбек өнімін ақшаға теңестіру  қоғамдық жүзеге асырушы ретінде  ойда  жүзеге асырылады. Бұның нәтижесі болып тауар құнының ақшалай көрінісі болып табылады. Ол еңбек өнімі мен ақшалай тауарлардың біртекті өлшем ,құн ретінде қатынасын сипаттайды, алтын заттай түрде емес, қоғамдық еңбектің жиынтығы ретінде көрінеді.

      Тауардың  ақшалай түрде көрсетілген құны оның бағасы болып табылады. Толық  құнды айналым ретінде алтынның құны болған жоқ. Алтынның ақшалай құны басқа тауарлардың тұтыну құны ретінде  көрсетіледі.Тауар басқа да кез-келген тауарлармен айырбаста болғандықтан, оның салыстырмалы құны әртүрлі тауарлар да шексіз бірқатар көріністеріне ие болады.

      Алтын айналымнан шыққаннан бастап жағдай өзгерді. Ол несиелік ақшаларға тауар  ретінде сатылады, мұнда ақшалай  тауардың екі жақты тұтыну құны көрінеді. Алтын ақшалай сыйақы сияқты өзінің бағасы жоқ, ол тек қана қоғамдық қажетті  жұмыс уақытын және баға қалыптастыру процесін жүзеге асырады.

      Алтын сұраным мен ұсыным заңына сай  әдеттегі тауарлар сияқты несиелік ақшамен  нақты нарықтық бағамен сатып  алынады. Бұл құн өлшемі ретінде  ақшаның қалыптасуын қиындатады. Теңдік кезіндегі алтын мен тауар  өндірісіне кеткен жұмыс уақытының  қажеттілігі бағалардың белгілі  жиілікте болу үшін жекеше салыстыру  ретінде айырбастың қарапайым формасында жүзеге асырылған. Дамыған ақшалай  қатынас кезінде күш өлшемі қызметі  бағаның масштабы негізінде көрінеді.Осы  процесті сипаттай отырып, К.Маркс алтынның бағасын қалыптастыру процесі баға масштабындағы құн өлшемімен  ауысады деп жазған. Металл ақшалардың (алтын,күміс,мыс) айналымы кезінде  мемлекет заңды түрде ақшалай  бірлікте бекітілген металдың салмақтық  сомының бағасының масштабын  тіркеді .Алғашқыда монеталарды  басып шығара бастағанда, баға масштабы өзінің салмақты маңыздылығынан түсіп  кетті. Алайда тарихи даму процесінде баға масштабы жалпы маңыздылыққа негізделді.

      Бұл монеталардың тозылумен, мемлекеттік  биліктің салмақ құрамын азайтумен, неғұрлым аз құнды металлдан құндырақ металға өтумен (мыстан, күміске, кейін  алтынға) байланысты.Оның нәтижесінде  ресми көлем мен ақша бірлігінің нақты металдық құрамы арасында қайшылық туындады.

      Құн өлшемі мен баға масштабы түріндегі  ақша қызметі арасында мәнді айырмашылықтар бар.

      Құн өлшемі мемлекетке тәуелсіз ақшаның  экономикалық қызметі. Ақша құн өлшемі түрінде қоғамдық құндылық эталон, абстрактілі еңбекті қоғамдық қамту  және барлық тауардың құнын көрсету  болып табылады. Соңында ,бұл қызмет құн заңымен анықталады.

      Баға  масштабы- мемлекет еркіне тәуелді  және құнды емес, тауар бағасын  көрсетуге қызмет ететін ақшаның  техникалық қызметы. Мысалы,40 жыл ішінде ақша масштабы алтынның ресми бағасы негізінде бекітілді.Бұл баға АҚШ  қазынасымен үштік унцияға 35 доллардан  келеді (31,1 грамм).

      Ол  өзгермейтін деңгейде доллардың  девольвациясына 1971 және 1973 жж дейін  сақталды және бастапқыда 38 долларға, кейін 42,22 долларға дейін жоғарылады. Алтынның бекітілген мемлекеттік бағасының  оның құнынан ауытқуына байланысты бағалардың ресми масштабы экономикалық мәнін жоғалтты. Ямайканың валюталық  реформаның (1976-1978) нәтижесінде алтынның ресми бағасы және алтын артықшылықтар  алынып тасталынды.

  Қазіргі  кезде алтынның тауарға тікелей  айырбасы болмайды, бағалар құнның  әрекет етуші заң базасында  алтынның салмақтық сандарында  көрсетілмейді. Алтынды айналымнан  шешілмейтін несиелік ақшалармен  шығару жағдайларды құн өлшемінің  қызметтерінің ерекшелігі операциялар  кезінде алтынның нарықтарында  ақшалай тауар тікелей тауарлық  массаға емес, несие ақшаларына  қарсы тұратындығында болды. 

  Яғни тауар құндылық көріністі тікелей ақшалай тауардың құнында емес, несие ақшаларының салыстырмалы құн арқылы алады.

      Құн өлшемінің қызметі ақшаның басқа  қызметтерімен, ең алдымен, айналым  қызметімен байланысқан. Азия айналым  құралы ретінде.Тауар айналымының  процесі айналым құралы ретінде  ақшаға объективті қажеттілікті тудырады. Бұл құнның ақшалай көрінісі құн  өлшемінің қызметі арқылы тауардың сатылуын білдіретіндігімен шартталған .Баға тауар айналымының процесіндегі тауардың ақшаға нақты айырбасы кезінде  жүзеге асырылады.Т-А-Т. Тауарларды сату процесінде ақша олардың айырбасында  делдал болып , айырбас құралы қызметін атқарады. Мұнда тауар жүйесінің 2айналу түрінен өтеді: 1)тауар ақшаға сатылады, оның құны тауарлық құнынан  ақшалай құнға айналады (Т-А); 2)алынған  ақшаға тауар алынады, яғни құнның ақшалай  түрі тауарлық құнға айналады. (А-Т).

      Тауар өндірушінің тауарды бүгін сатып, тауарды тек 1 жұмадан, 1 күннен, 1 айдан  кейін сатып алуға мүмкіндігі бар. Ол тауарды 1 нарықта сатып, өзіне  қажетті тауарды басқа нарықтан сатып ала алады. Осылайша, ақша айналым  құралы ретінде тікелей айырбастың (Т-Т) жеке, уақытша, кеңістік шекараларынан  өтеді.

      Өзінің  құнын жүзеге асырып, айналымнан кететін  тауарларға қарағанда, айналым құралы ретінде ақша әрқашан айналымда  болып, тауар айырбастау актілеріне үзіліссіз қызмет көрсетеді. Тауар  айналымы- бастапқы,  анықтаушы, ақша айналымы –туынды, сонымен қоса тауар  айналымының үздіксіздігі үшін қажетті  болып табылады. Осыдан, айналым  құралы ретіндегі ақша функциясының 2 ерекшелігі туындайды.

1.оны  идеалды емес, нақты ақша орындайды.

2.бұл  функцияда ақша айналымы кезінде  өтпелі делдал ретінде болғандықтан  ақшалай тауарды металдық және  қағаздық құн белгілеріне ауыстыру  мүмкіндігі туындалады.

      Ақша  құн өлшемі және айналым құралы ретінде  қарама қайшылық бірлігін тудырады.1 функция 2-ін көрсетеді. Металл айналым кезінде, егер айырбас құралы ретінде қызмет етпесе, ақша құн өлшемі функциясын орындамаушы еді.Онда толық металл ақшалар айналым құралы болмаушы еді. Біріншіден, ақшаның құн өлшемі ретінде ақша идеалды. Өйткені, айналым  құралдарының функциясының ішінде өзіндік  құны жоқ ақшалай белгімен ауыстырылады.

      Құн өлшемі қызметі мен айналым құралдарының арасындағы қайшылықты алтын айналымынан  алып тастауы  алтын мен оның қағаз  және несиелік ақшалар арасындағы сыртқы қайшылықтан өседі. Ақша айналым  құралының қызметін атқаратындықтан, оның айналымына қажетті саны шығаратын  тауардың бағасы мен массасымен, яғни тауар бағаларының қосындысымен анықталады.

      Бір ақша бірлгі бірнеше тауарлық келісім-шарттарға  қызмет көрсете алады. Ақшалардың айналымдылығы  өскен сайын, сонша олар айналым  үшін аз қажет.

      Сонымен, айналым үшін қажетті әрекеттегі ақшалардың саны (АС) өткізілген тауарлар бағаларының қосындысы (ТБҚ)  бір  атаулы ақша бірлігінің айналым санына (а) бөлу арқылы анықталады.

                        ТБҚ

                        АС = ────                                                            (1),

                  А

      Ақша  қазына, жинақ және жиынтық қалыптасу  құралы ретінде.Т-А-Т айналымының  екі жеке актіге (Т-А жәнеА-Т) бөлінуі  ақшаларды жинау мүмкіндігі мен  қажеттілігін тудырады. Егер тауар  өндірушінің өзінің тауарын өткізіп, ұзақ уақыт ағымында басқа тауар  сатып алмаса, онда айналымнан жинау  мақсатында алынған ақшалар қазынасы қалыптастыру құралы функциясын орындайды. Жиналған байлық “таза қазына„  түрінде, яғни ақшаларды қарапайым  жинау капиталистікке дейінгі қоғамдық формацияға тән болады. 


  Қазына ерекше сақтандыру қоры ретінде болады. Алтын иеленушілерді бірінші кезекте табиғи бірлігі емес, жалпы абстрактілі байлықты көрсету ретінде алтынның қоғамдық тұтыну құны қызықтырды, өйткені алтынға кез-келген тауар сатып алуға болады. Ақшалар төлем құралы ретінде. Тауар айналымның даму процесінде тауарлық мәміленің ерекше түрі—тауарды алдын –ала төлеусіз сатып алу пайда болады. Тауар өндіруші ақшасыз қажетті тауарды, тек тауарларға төлем кейінге қалдырылған жағдайда ғана, сатып ала алады. Осылайша тауарларды несиеге өткіздің ерекше формасы, яғни төлемді кейінге қалдыру пайда болды. Тауарды алған қарызгер несие берушіге оның орнына белгілі бір мерзімде ақша төлеу туралы жазбаша қарыздық міндеттеме (әдетте вексель) береді. Төлем құралы ретінде ақшалар айналым құралы ретіндегі ақшалардан айырмашылығы бар, олар сатып алу  өткізуді аяқтайды. Нәтижесінде тұтыну құны қозғалысы мен  құнның арасында айырмашылық пайда болды. Сатып алушы тауарды несиеге ала отырып ақша берудің орнына қарыздық міндеттеме жазып береді. Вексель мерзімі жеткен кезде қарызгер ол бойынша төлем құралы функциясын атқаратын ақша төлейді.

      Төлем құралы функциясын әдетте толық емес, бірақ нақты (қолма қол) ақшалар  орындайды. Ақшамен төлем құралы функциясы орындай отырып, ақша айналымының  заңы толық көрінісін береді. Егер тауарлар несиеге сатылса, онда бұндай тауарлық мәмілелерге қолма қол  ақшалардың қажеті жоқ және бұл айналымға  ақша қаражаттарынаң қажеттілігін төмендетеді. Алайда төлем мерзімі жақындаған сайын қарыздарды өтеу үшін айналымға  ақшалардың қасиеттілігі жоғарылайды.

  Дүниежүзілік ақшалардың маңызы. Тауар өндірісінің кеңеюі ,шаруашылық байланыстары  интернациолизациялау, еңбектің халықаралық мамандандырылуының  тереңдеуі, дүниежүзілік нарықты және дүниежүзілік капиталистік шаруашылықты құру ақшаның осы функциясының қалыптасуымен дамуы объективті алғы шарты болып табылады. Ақша  дүниежүзілік нарықта тиынның ұлттық формасын тастап, асыл металдардың кесектері түрінде болды және салмағы бойынша қабылданды. Дүниежүзілік ақшалардың функциясы ақшаның алдыңғы барлық функцияларында, және оларды синтездей отырып, тарихи және логикалық түрде негізделеді. Дүниежүзілік ақшалар халықаралық қарыздың міндеттемелері өтеу, халықаралық баланстар бойынша есеп айырысу үшін халықаралық төлем құралы; шетелден тауарларды қолма қол ақшаларға сатып алуда- халықаралық сатып алу құралы; алтын қоры ретінде резервтік қор құру және алтынның бір елден басқа елге миграция кезінде байлықты қоғамдық материализациялау болып табылады.

      Дүниежүзілік  ақшалардың функционалдық формаларының өзгеруіне қарамастан, алтын бұл  функциясын алтын нарығында операциялар  арқылы әлі де атқарып отыр. Алайда, көптеген оқымыстылардың ойынша экономикада  ақшалар үш айналым құралы, құн  өлшемі және жинақ құралы функцияларын атқарды.Жоғарыда қарастырылған ақша функцияларының жиынтығы арқылы ақшалар  тұтастығында өзінің ролін қоғамда  көрсетеді. 
 


3. Банктегі шетел валютасында ақша қаражаттарының есебі 


      Валюталық шотты ашу үшін банкке келесідей  құжаттар беріледі:

- бекітілген  нысанда өтініш ;

- жарғы  мен құрылтайшылық  келісім-шарттың  (құрылтайшылар саны біреуден  көп болған жағдайда) нотариалды  расталған  көшірмесі; 

- мемлекеттік  тіркеу туралы нотариалды куәландырылған  көшірмесі,

- субьектінің  салықтық  есепке бекітілгені  фактісін куәландыратын салықтық  қызмет органының анықтамасы;

- басшы  мен бас бухгалтер қолдарының; мөрдің оттискісінің карточкасы.

      Банкте  құжаттарда қабылданғаннан кейін бекітілген нысанда бұйрық шығарылып, клиентпен  валюталық шотты ашу туралы келісім-шартқа отырады.

      Клиенттер валюталық операцияларды жасау  үшін банкке валюталық операциялар  туралы ақпараты  бар берілген тәртіпке толтырылған құжаттарын береді.

      Валюталық қаражаттардың синтетикалық есебі 1030 “Ағымдағы банктік шоттағы  ақша қаражаты” бөлімшенің шоттарында жүргізіледі.

1030 бөлімше  шоттарының типтік корреспонденциясы

№	Шаруашылық  операциялар мазмұны	Шоттар  корреспонденциясы
		Дебет	Кредит
1	2	3	4
1	Валюталық шотқа  өткізілген өнім, орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет үшін қарыздардың түсуі.	1030	1210,2110
2	Вексель бойынша қарыз өтелді.	1030	1280, 2180
3	Есептелген  пайыздар бойынша қарыздың түсуі.	1030	3380 4160
4	Аванстың қолданылған  сомасын қайтару.	1030	1610, 2910
5	Жолдағы ақша қаражатын  алу.	1030	1020
6	Аккредетивтің пайдаланылмаған қалдығын, чек кітапшаларындағы қалдықтың түсуі.	1030	1061, 1062
7	Банктегі арнайы шоттардан шетел валютасының түсуі.	1030	1063
8	Ел ішіндегі валюталық шотқа шетелдегі валютаның  шотынан қолма-қол ақшаның түсуі.	1030	1063
9	Жарғылық капиталға құрылтайшының салымы ретінде валютасының түсуі.	1030	5020
10	Шетел валютасында  несие алу	1030	3010,3020,  4010, 4020
11	Шетел валютасында  алынған аванс.	1030	3510, 4410
12	Валюталық шотқа  қателесіп жазған сома.	1030	3540
13	Валюталық шоттан қателесіп есептен шығарылған сома.	1280	1030
14	Оң курстық айырмашылықтың болуы.	1030	6250
15	Келесі кезеңдерге шетел валютасында жал төлемін  төлеу.	1620, 2920	1030
16	Шетел валютасында  тауарлы материалды қорларды жабдықтау жұмыстарда орындау, қызметтерді көрсетуге берілген аванс.	1610, 2910	1030
17	Аккредетивке  аударылған шетел валютасы.	1061	1030
18	Чек кітапшаларын беруде шетел валютасын депоненттеу.	1062	1030
19	Кассаға шетел  валютасының келіп түсуі.	1010	1030
20	Несие бойынша  қарызды алу.	3010, 3020,  4010, 4020	1030
21	Шетел валютасында  жабдықтаушылардың қарызын өтеу.	3310	1030
22	Шетел валютасында  ағымдағы жал бойыша қарызды өтеу.	3390	1030
23	Теріс курстық  айырмашылықтың болуы	7430	1030

 

Курстық айырмашылықты валютаның ресми  және нарықтық курстың курсының сәйкессіздігінен пайда болатын курстық ауытқудың  саласынан айыра білу қажет. Курстық  ауытқулардан алынған табыстар мен  шығындар негізгі емес қызметтен  басқа да табыстар мен шығындар шоттарында ,яғни 6280 “Негізгі емес қызметтен басқа  да табыстар” және 7470 “ Негізгі емес қызметтен басқа да шығындар” шоттарында жүргізіледі. Валюталарды сатып алу және сату айналымдарының сомалары үлкен болғанда курстық ауытқудан алынған сомалар жиынтық жылдық  табыс мөлшеріне мәнді әсер етуі мүмкін.

      ЖШС “Тұтынушы„ қолма-қол валюталардың келіп түсуін (түсім қолданылған  есеп беруге тиісті сомалардың қалдығы  және т.б.) кіріс кассалық ордермен рәсімдейді. Кіріс кассалық ордердің негізгі  реквизиттері: кәсіпорын атауы, операцияның  мазмұны, корреспондецияланатын шоттарды көрсету, шетел валютасында және ұлттық валютада теңгеде сомаларды  көрсету, сонымен қатар бақылаушы, орындаушы және кассирдің қолдарының бар болуы.

      Банк  мөрімен және кассир, бақылаушы мен  орындаушының қолдарымен расталған  кіріс касалық ордердің көшірмесі  шығыс кассалық ордерді жазу үшін негіз болып табылады.

      Қолма -қол валютаны беру тапсырмамен (шығыс  кассалық ордер) рәсімделеді. Банкпен  куәландырылған тапсырманың (шығыс  кассалық ордердің) көшірмесі кіріс  кассалық ордерді жазу үшін негіз  болып табылады. Тапсырманың негізгі  реквизиттері:  негіздеме, шетел  валютасының сомасын сөзбен және ұлттық валютада  кімге, қайда кім үшін, алушының жеке куәлігінің мәләметтері, корреспонденцияланатын шоттар, бақылаушы және кассирдің қолдары. Тапсырмаға (шығыс кассалық ордер) кәсіпорын басшысы мен оның орынбасары қол қояды.

      Аталған және басқа да құжаттардың негізінде  банк валюталық шот бойынша дербес шотқа жазулар жүргізеді және оның көшірмесі кәсіпорынға беріледі. Көшірменің мәліметтері  валюталық  шот бойынша машинограммалар  мен жинақ ведомосін құру үшін негіз болып табылады. Валюталық  шот бойынша аналитикалық есеп жүргізілмейді, оның орнына шетелдік және теңгелік эквивалентте, яғни екі валюталарда жасалған операциялар  көрсетілетін банк көшірмесі қолданылады. Бірақ кейбір банктер өзінің клиенттеріне тек шетел валютасында ғана көшірмелер береді. Бұл жағдайда бухгалтер өзі  әр операцияны валютада ғана емес, сонымен  бірге операциялар жасалған күнге  Ұлттық Банк курсы бойынша теңгеде  де көрсетуі тиіс.

      ЖШС “Тұтынушы„ жоғарыда аталған құжаттардан  басқа банк төлеушілерден шетел валютасында ақша қаражаттарының  келіп түсуі туралы хабарлайтын және резидент еместерден келіп түсуін растауды сұрайтын хабарлама қағаз келеді. 
 
 
 
 
 
 
 
 


ҚОРЫТЫНДЫ 


         Ақшалар тарихи экономикалық  категория болып табылады ,оларсыз  тауар айналымының процесі мүмкін  емес.Ақша қаражаттары төлемінің  негізгі құралы болып табылады, сондықтан олардың ролі мен  маңызы ,мәнін түсіну қажеттілігі  пайда болады. Ақшалардың мәні  олардың қажеттілігі пайда болады.

         Нарықтық экономика жағдайында  бухгалтерлік есеп ақша қаражаттарын  дұрыс пайдалана білу кәсіпорынға  ақшалай табыс әкеледі деген  принципінен шығу керек, сондықтан  бос ақшаларды табыс алу үшін  уақытты салуды әрдайым жүзеге  асыру қажет.

         Кәсіпорынның барлық бос ақшалары  банк мекемелерінде есеп айырысу  шоттарында сақталынады. Есеп  айырысу шоттарында ақшаларды  сақтаудың маңызы зор, өйткені  мемлекет бос ақшаларды ұлттық  экономиканың қажеттіліктерін қанағаттардыруға  салуды, оларды айналысқа қосымша  шығарусыз жүзеге асырады. Сонымен  қатар ақшалар ұрланудан сақталады,  олардың дұрыс пайдалануы бақыланады, кәсіпорындар арасындағы есеп  айырысулар жеңілдейді және тездетіледі.

        Касса есеп айырысу және валюталық  шоттар бойынша операциялар маңызды  болып табылады, өйткені бірде  бір заңды тұлға кассасыз және  есеп айырысу шотынсыз жүзеге  аса алмайды. Оларсыз кәсіпорын  әрекетсіз берекесіз болады.

       Зерттеу нәтижесі бойынша келесідей  қорытындылар жасауға болады:

       ЖШС “Тұтынушы„ ақша қаражаттары  есебі берілген тәртіпте құрылған. ЖШС “Тұтынушы„ есеп Халықаралық  бухгалтерлік есеп стандарттарына, бухгалтерлік есеп шоттарының   жоспарына, сонымен қатар кәсіпорында қабылданған есеп саясатына сәйкес жүргізіледі.

        Ақша қаражаттарының есебі үшін  «1 с Бухгалтерия » компьютерлік  бағдарламасы қолданылады.

       Ақша қаражаттарының есебі 1- бөлімінің  1010 кіші бөлімінің шоттарында  жүргізіледі. Ақша қаражаттарының қозғалысы кіріс және шығыс кассалық ордерлерімен рәсімделеді.  Кассир 2-3 күнде бір рет кассалық   есеп беруін жасайды. Кассалық кітапқа бау өткізілген, нөмірленген және мөрмен бекітілген. Барлық құжаттарда кәсіпорын басшысы  мен бас бухгалтердің қолы бар. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 


ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 


   1. Ел Президентінің Қазақстан халқына  «Қазақстан 2030 Жолдауы; 

   2. 2008 жылдың 6 ақпандағы Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың "Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру - мемлекеттік саясаттың басты мақсаты" атты Қазақстан халқына жолдауы.

   3. Президенттің  Қазақстан халқына «Бәсекелік қабілеттігі бар халыққа, бәсекеге қабілеттігі бар экономикаға, бәсекеге қабілеттігі бар ұлтқа» жолдауы. Астана, 18 наурыз 2004 ж.

   4. Президенттің Қазақстан халқына Қазақстан жеделдетілген экономика, әлеуметтік және саяси жұмылдыру жолында» жолдауы. 19.02.05 ж.

   5. «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» заң күші бар ҚР Президентінің Жарлығына өзгерістер мен қосымшалар енгізу туралы Қазақстан Республикасы заңы. Астана, 2002 ж 24 маусым №329 – 11 3КР.

   6. 2008 жылдың 1 қаңтарында бекітілген типтік шоттар жоспары.

   7. Бухгалтерлік есеп стандарттары. Алматы: «Юрист», 2004 ж.

   8. Халықаралық қаржылық есеп стандарттары

Радостовец  В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп.өндіріліп және толтырылып 3-ші рет басылды- Алматы:Қазақстан аудит орталығы-2002. -626б

9. Жакупова О.М. Бухгалтерлік есеп принциптері . Оқулық құралы Қ-2003
10. Попова Л.А. Жұматов М.Қ. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп Қарму – 2007ж
11. Назарова В.Л. Бухгалтерлік іскерлік корреспонденция  Алматы-2002ж