Жекешелендіру мен мемлекетсіздендіру

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жоспары:

 

І.Кіріспе 

 

ІІ.Негізгі бөлім

              

               1. Жекешелендіру түрлері

               2. Мемлекетсіздендіру

 

ІІІ.Қорытынды

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Меншік - меншік объектілерінің, қатыстылығы жөніндегі адамдар арасындағы зерттеу және сегменттеу қатынастар. Меншік нысаны меншік объектілерінің кімге тиесілі екендігін көрсетеді. Меншіктің заңдық мазмұны меншік иелерінің қоғамдық өндірісте әр түрлі еңбек өнімдерін иелену құқықтары арқылы анықталады.

   Меншік қүқығы - белгілі бір тұлғаларға материалдық және материалдық емес игіліктердің тиістілігін бекітетін және осы құқықтарды қорғайтын заң нормаларының жиынтығы. Не, қалай және кім үшін өндіру - зерттеу және сегменттеудің іргелі сұрақтарын шешу шаруашылық жүргізіп жатқан субъектілердің өндіріс құралдарына меншік құқығына тәуелді.

  Қазіргі  қазақстандық заңнамаға сәйкес  меншік иесі (өз қалауы бойынша) меншік объектісін иеленеді, пайдаланады және билік етеді. Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінде келесі категорияларға түсінік беріледі:

   Иелену - мүлікті іс жүзінде иелену мүмкіндігінің заң жүзінде қамтамасыз етілуі.

   Пайдалану - мүліктен оның пайдалы қасиеттерін алудың, сондай-ақ одан пайда табудың заң жүзінде қамтамасыз етілуі.

   Билік ету -  мүліктің тағдырын айқындаудың заңмен қамтамасыз етілуі.

   Қазақстан  Республикасы Азаматтық кодексі меншіктің жеке, мемлекеттік және аралас нысандарының қүқықтық ауқымын анықтайды. Әлемдік тәжірибеде және батыс ғылымында мемлекеттік болып табылмайтын барлық меншік "жеке" деп танылады. "Жеке" жеке-дара және топтық (аралас меншік) бола алады. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Нарықты зерттеу және сегменттеудің қалыптасуы меншік қатынастарын өзгертудің заңды қажеттілігін туындатты. Бұл мемлекетсіздендіру және жекешелендіру арқылы жүзеге асырылады.

   Мемлекетсіздендіру-мемлекеттік кәсіпорындарды тікелей шаруашылық жүргізуші субъектілерге шаруашылық жүргізу және сәйкес өкілеттіктерді беру арқылы түрлендіру.

  Жекешелендіру-заңды және жеке тұлғалардың мемлекеттен мемлекеттік меншік объектілерін, сондай-ақ мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың өзгертілуі арқылы құрылған акционерлік қоғамдардың акциялар үлесін алуы.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 сурет.

 

 

 

 

Жекешелендіру түрлері:

1. Шағын - жүмысшылар саны 200 адамға дейінгі объектілерді жекешелендіру.

2.Жаппай(купондық) -жұмысшылар саны 200 адамнан асатын орта кәсіпорындарды жекешелендіру.

3.Жеке жоба  бойынша -ірі (5000 адамнан астам) және стратегиялық маңызды мемлекеттік меншік объектілерін жекешелендіру.

  Жекшелендіру кезеңдері:

1 кезең-1991-1992 жылдар. Негізгі мақсаты-мемлекеттік  меншікті басқа нысандарға айналдыру,  азаматтардың мемлекеттік кәсіпорындардың  мүліктерін сатып алу.

2 кезең-1993-1995 жылдар. Негізгі мақсаты-нарықты  зерттеу және сегменттеуға көшуге  жағдай жасау.

3 кезең-1996-1998 жж. Негізгі мақсаты-жекешелендіру  үрдісін аяқтап зерттеу және  сегменттеуда жеке сектордың  басымдылығына жету.

 

 

Өтпелі кезенде нарықтық экономикаға ету меімлекет үшін киын мәселелерді

Бұрынғы кейбір социалистік  елдерде мемлекеттік меншік басқа меншік түрлерінің

Осылардың барлығы бәсекелестік нарықтық ортаны құру үшін мемлекеттік  меншікті

Өтпелі экономика кезіңдегі  мемлекеттік қатынастарды баскдша  қүрудың халықаралық тәжірибесі

Экономикалық әдебиеттерде мына екі терминді: «мемлекеттен алу» мен «жекеншелеңдіруді»

Ал «жекешелендіру»  термині мемлекеттік меншіктің  жеке меншікке өтуін білдіреді.

Жекешелендірудің мақсаты:

өтпелілік максатты алға тартып, жеке меншік топтарын кұру;

мемлекеттік кәсіпорын  мүліктерін жеке адам мен коммерциялық

құрылымдарға мемлекеттік  бюджетгі толтыру үшін сату.

Мемлекетгік меншікті жекешелендірудің халықаралык практикасы көрсеткендей, жекешелендірудің екі варианты

- «қатаң» вариантты  жекешелендіруді қаркынды жүргізу; 

- «жұмсақ» вариантты  жекешелендіруді ақырындап жүргізу.

Жекешелендіру - мемлекеттік  меншіктің жеке меншікке өзгеру ретінде  өтпелі

Дамыған елдерде жекешелендіру  негізінен жекешелендірудің бір  моделінде жүзеге асты.

АҚШ-да мемлекеттік кәсіпорынды  сату ұзақ мерзімде - 5 жылдын

Венфияда кәсіпорынды олардың жұмыскерлері сатып алды. Онда жұмыскерлердің қаржылары

Чехославакияда шағын  кәсіпорындар аукцион арқылы сатьшса, ірі кәсіпорындар тұрғындар

Ресейдегі жекешелендірудің басты  мақсаты - мемлекеттік мүлікті сатып  алу

Қазақстандағы жекешелендіру процесі Чехословакияда қолданылған моделге ұқсастықпен жүзеге асырылды.

Жекешелендіру екі кезеңмен жүргізілді: бірінші кезеңде тұрғындардан қайтаруды  қажет

Жекешелендірудің бұл тәсілінің  кемшілігі сонда, жекешелендіру  инвестициялық купон иесінін

Жекешелендіру процесі кәсіпорынды жұмыскерлердің сатып алу мүмкіндігін қарастырып, ашық

Бірақ мемлекеттің холдинг типіндегі  акционерлік қоғамға катысуы  айтарлықтай нәтиже

Нарықтық экономикасы дамыған  елдерге қарағанда, ТМД мен Шығыс  Еуропа

«Жұмсақ» жекешелендіру ерекшелігі сол, бұл вариантта мемлекетгік секторды жылдам

Қазақстан тәжірибесі көрсеткендей, холдингтік-акционерлік қоғамды  колдану жекешелендірудің барлық мәселесін

Өтпелі экономикада мемлекетсіздендіру саясаты мен меншікті жекешелендіру  мемлекеттік меншіктің

ұлттық экономикаға шетел инвестициясын  тарту;

мемлекеттік субсидияны тарту есебінен мемлекеттік қарызды қысқарту және жеке

Экономиканы әкімшілдік - әміршілдік басқару жүйесі кезінде мемлекеттік  меншік

а) еңбек адамы сол меншіктің  билеушісі (иегері) жағдайын жоғалтады

ә) өндірісті басқаруда бюрократтану жүріп, экономиканың артықшылығы тапталады.

Шетел тәжірибесі көрсеткендей, мемлекеттік  меншік 30 - 40 %

Меншік құқығы экономиканы мемлекеттен  алу мен жекешелендіру арқылы жүргізіліп,

Ұлттық бағдарламаға сай Қазақстан Республикасында мемлекеттен меншікті алу мен

- бірінші кезең 1991-1992 жылдар;

- екінші кезең 1993-1995 жылдар;

- үшінші кезең 1996-шы жылдан  басталып, 1998-ші жылдың бірінші

Қазақстан Республикасывда  мемлекеттен алу мен жекешелендірудің негізгі мақсаты мынада:

шаруашылық субъектілерінің  тиімді түрі ретінде жеке меншік топтарын қалыптастыру;

бәсекелестік ортаны құрып, өндірісті монополиясыздандыруды  қамтамасыз ету;

шағын және орта бизнесті дамыту;

шет мемлекетті өзіне  тарта білетін, жеке бизнес басымырақ  ұйымдық-шаруашылық

бағалы қағаздар нарығының  субъектісі ретінде инвестициялық 

құрылым жүйесін дамыту және нығайту.

Қазақстан Республикасының  ерекше меншік объектілері жекешелендіруге жатпайды. Олар -

Мемлекеттен меншікті алу - жай емес, кең көлемді процесс.

Мемлекетген алу мен  жекешелендіруге мемлекет меншік объектілері - кәсіпорьш,

Қазақстан Республикасында  мемлекетгік меншік объектілерін мемлекеттен  алу мен жекешелендірудің

а) мемлекетгік кәсіпорын  мүлігін жалға беру;

ә) жалға берілген мемлекеттік  кәсіпорын мүлігін сатып алу;

б) мемлекеттік меншік объектілерін концепсияға беру;

в) мемлекетгік кәсіпорынды  акционерлік қоғам немесе серіктестік  ретінде құру;

г) еңбек ұжымы мүшелерінің мемлекеттік кәсіпорьш мүлігін сатып алуы:

д) мүліктері мемлекеттік  меншікке жатпайтын мемлекеттік  кәсіпорын мүлігін заңды

Бұл құбылыс агроөнеркәсіп  кешенінде былай жүзеге асады:

совхоз бен басқада  ауылшаруашылық кәсіпорындары фермерлік  және шаруа қожалықтары,

ашық және жабық типтегі  акционерлік қоғамды құру;

құс фабрикасы мен  кешендерін, теплицакомбинаты акционерлік, шаруашылық қоғамы немесе

рентабелді емес мемлекеттік  ауылшаруашылығы кәсіпорын мүлігін  занды және жеке

Меншікті мемлекеттен  алу мен меншікті жекешелеңдіру тығыз байланыста болады.

Мемлекеттік меншікке жататын  барлық, халық шаруашылық салалары - кәсіпорын,

Жекешелендірудін төмендегідей тәсілін айтуға болады:

а) аукциондық, жекешелеңдірілетін меншікке кім жоғарғы баға ұсынса соған

ә) конкурстық - таңдау сатушының  ойынша, дұрыс жағдай ұсынған

б) кәсіпорын акциясын ересек тұрғындарға беру;

в) купондық тәсіл.

Қазақстан Республикасы 1993 жылы қараша айынан бастап жаппай жекешелендіруге

Жекешелендірілген инвестициялық  купондарды қайтарымсыз үлестіру;

Жекешелендірілген инвестициялық  купонды тек қана

инвестициялық - жекешелендіру  қоры арқылы қолдану мүмкіндігі болды.

Инвестициялық жекешелендіру  қоры азаматтардың жақсы кәсіпорында  жекешелендіруге қатысуына кедергі

Қазақстан Республикасы тұрғындары инвестиция купонын 5 % артығын шоғырландыра

бір аукционда кәсіпорын  акциясыньщ 10 % артығын алу алмайды;

бір ғана жекешелендірілген  объектіге жиналған инвестициялық  купонның 5 %

Қазақстан Республикасындағы  мемлекеттен алу мен меншікті

жекешелендіру меншік құрылымын түпкілікті өзгертті. Жеке

меншіккерлер тобын  қалыптастырды.

Меншіктің юридикалық мағнасы мүліктік қатынастар. Меншік иесіне заңмен белгіленген млік тиесілі  бола алады.

 

Меншіктің экономикалық мазмұны тұтас шаруашылық процесін қамтиды да, товарлар мен қызметтерді өндіру, бөлу, айырбастау және тұтыну қатынастарына араласады.

 

Меншік өндіріс  нәтижесін иемденумен байланысты адамдар  арасындағы объективті қатынастар жүйесі.

 

Меншік иемденуге  қарағанда абстрактілі түсінік  болып табылады. Иемдену затқа  иелік етудің қоғамдық нақты тәсілі.

 

Меншік пен  иемденудің өзіндік ішкі заңдары  бар, олар екеу: біріншісі өз еңбегінің өніміне иелік ету (қарапайым товар өндірісіне тән), екіншісі бөтен адамның еңбегінің өніміне иелік ету (капиталистік товар өндірісіне тән).

 

Тарихи негізгі  меншіктің түрлері жалпы және жеке. Бастапқыда жалпы меншік орын алып, ортақ еңбек ету, нәтижесін ортақ иеменуге мүмкіндік берген. Кейінннен жеке меншік пайда болды да, екіге бөлінді: еңбектік және еңбектік емес. Еңбектік жеке меншік иелері қолөнершілер, шаруалар, т.б. өз еңбегімен өмір сүретіндер (фермерлер, жеке еңбекпен қамтылғандар).

 

Жеке меншіктің  екінші түріне бөгде адам еңбегі есебінен баю тән. Мүліктік теңсіздікке әкеліп  қоғам поляризациясы туындауы мүмкін.

 

Үшінші біриемдену түрі болады, ол аралас меншік; онда қатысушылардың ақшалай жарнасы  немесе басқадай үлесі негізінде құрылған.

 

Мемлекеттік меншік дегеніміз, меншік объектісін басқаруды  және пайдалану шешімдерін мемлекеттік  билік органдары қабылдайтын  қатынастар жүйесі.

 

Коллективтік  меншік дегеніміз, өндіріс құралдары  мен өндіріс нәтижелеріне иелік  ететін коллектив болатын жағдай.

 

Ұлттандыру  – жеке меншіктегі шаруашылық объектілерінің (жер, өнеркәсіп, транспорт т.с.с.) мемлекет иелігіне өту процесі.

 

Жекешелендіру – мемлекеттік немесе муниципалды  меншік объектілерін тегін немесе ақылы  жеке меншікке айналдыру. Жекешелендіру мемлекетсіздендіру деп аталатын кең мағыналы процестің бір бөлігі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Әдибиеттер:

 

1. Блинов А.О. Малое предпринимательство. Организационные и правовые основы деятельности. М. Ось-89. 1998г.
2. Мамыров Н.К. Смагулов Н.Т. Яновская О.А. и др. Основы предпринимательства. Учебное пособие - Алматы 1997г-72с.
3. Зерттеу және сегменттеу предприятия. О.И. Волков. М. Инфра – М 1998г
4. Камаев В.Д. и др. Основы экономики .-М.: 1992.