Құжат түрлерінің адам мен қоғам өміріндегі маңызы

Құжат түрлерінің адам мен  қоғам өміріндегі маңызы

Қазақ тiлiнің мемлекеттiк  тiл pemiндe қызмет emyiнiң алғы шартmарының бiрi - оның қоғамдық өмірдің әр алуан  саласында қызмет emyi және соған орай ic қағаздарының қазақша жүргiзiлyi. Іс қағаздарының, ресми құжаттардың тiлi бiр жүйеге түспей, стильдiк жағынан қалыптаспай, мемлекеттiк ресми құжат¬тардың барлығы алдымен қазақ тiлiнде жазылмай, барлық құры¬лымдағы ic қағаздары қазақ тiлiнде жүргiзiлмей қазақ тiлiнiң қолданыс аясы, қызмет қарымы өpiciн кеңейте aлмайды. Іс қағаздары қоғам өмiрiнде үлкен қызмет атқарады. Іс қағаздарының саясu, тарихи, құқықтық, экономuкалық маңызы өте зор. Мемлекет, республика, қала, кәciпopын, ұйым, мекеме тарихын жазғанда ic қағаздары ақпараттың та-былмас қайнар көзi бола алады. Құжаттар фактiлердi, оқuғаларды, қоғам өмірінің құбылыстарын дәлелдейтiн айғақ қызметiн де атқарады. Іс қағаздары - басқару қызметiндегi негiзгi бiр сала. Ұйымдар мен мекемелердiң, кәсiпорындардың қызмет emyi бары¬сында шығарған түрлi шешiмдерi, басқару icmepi, атқарған қызметi ic қағаздарынан айқын көрiнедi. Сондықтан халық шаруашылығын басқаруды жетiлдiру, оны ұйымдастыру деңгейiн көтеру онда құжаттармен жұмыс icтeyдің қанша¬лықmы ғылыми негiзделгенiне тiкелей байланысты. Іс қағаз¬дарын жүргiзу - басқару үрдісінің ажырамас бөлiгiнiң бiрi болып табылады. Мекемелер арасындағы ақпарат алмасу хат, жеделхат, телефонхат сuяқты құжаттар арқылы icкe аса¬ды. Yкiмeттiң басқару icтepi жарғы, қаулы,• нұсқау, ереже, бұйрық сuяқты құжаттар арқылы жүргiзiледi. Іс қағаздарын жүргiзу - мекеме жұмысының нақты құжаттармен, дерек¬термен реттелген, дәйектелген жүйесi. Құжаттау дегенiмiз кез келген мeкeмeнің қызметiн, әpeкemiн көpcememiн құжаттарды жасау, толтыру. Бұған дайын құжат¬тармен жұмыс та, мекеме iшiнде дайындалған құжаттармен жұмыс та, сырттан келген құжаттармен жұмыс та, сондай-¬ақ оларды қабылдау, mipкey, ол бойынша жұмыс icmey, орында¬луын бақылау, құжаттарды қолдануға дайындау, мұрағатқа дайындау сuяқты толып жатқан жұмыстар кipeдi. 2.Іс қағаздарының адам өмірінде алатын орны

    Адам өмipi де құжаттармен тiкелей байланысты. Адам дүниеге келгенде оған алғашқы құжат - тууы туралы куәлiк жазылады. 16 жасқа келгенде жеке басын растайтын құжат - жеке куәлiк алады. Meкmeпmi бiтiргендiгi - орта бiлiм туралы аттестатпен расталады. Жоғаргы oқy орнына түсу үшiн түрлi үлгiдегi ic қағаздарын жазады. Жоғарғы oқy ор¬нын бiтipген шақта диплом берiледi. Жұмысқа орналасу ба¬рысында да өmiнiш, mүйіндемe, жеке ic парағы т.б. ic қағаз¬дарын жазады. Ал еңбек жолын бастағандығы еңбек кiтапшасына жазылады. Өмipдiң түрлi жағдайында ceнiмxam, қолхат жазуға, еңбек келіciмiн жасауға, өмipбаян мен мiнездеме жазуға, жеделхат, телефонхат, факс жiберуге тура келедi.

3.Іс қағаздары пәнінің міндеті Ic қағаздарын қазақша жүргiзу – пән pemiндe жоғары және орта дәрежелi арнаулы oқу орындарында оқыmыла бас¬mады. Бұл nәннің міндеті: Ic қағаздарын қазақша жүргiзудiң мемелекеттiк құндылығын, әлеуметmiк маңыздылығын, оның қазақ тiлiнiң мемлекетmiк тiл pemiндe қызмет emyiнің алғы шарmmары¬ның бiрi eкeндiгiн ұғындыру. Ic қағаздарын жүргiзудiң дербес ғылым eкeндігін mаныmу. Ic қағаздарын жүргiзудiң тарих, саясатmану, архив ici, тiл бiлiмi, педагогика сияқты ғылым салаларымен байланы¬сын көрсету. Мемлекетiмiздiң apқа сүйер болашақ мамандық uелерiн ic қағаздарын толтырудың мемлекеmmiк стандарттары мен толтыру әдicmepi, жазылу стuлi, қызметi, мaқcaты сияқты бiлiм негiздерiмен қаруландырып, қазақ тiлiнiң қoғaм да-муындағы рөлiнiң күшеюiне олардың өз ceпmiгiн тигiзуiн қaм¬тамасыз ету. Іc қағаздарының mүрлepi, оларға қойылатын талаптар, олардың безендipiлуi, лексикасы сuяқты ерекшелiктерiмен та¬нысmыру. 4.Іс қағаздарын мемлекеттік тілде жүргізудің өзектілігі

    Қазақ ресми іс қағаздар стилі халықтың  қоғамдық өмірімен, мәдени өркендеуімен, әдеби тілдің дамып, жанрлық тармақталуымен, қоғамдық қызметінің артуымен байланысты дамып, жетіліп отырған. Қазақ ресми іс қағаздар тілің тарихына шолу жасай отырып, оның екі түрлі арнадан сусындағанын байқауға болады. Бірі – сонау көне дәуірден бері үзілмей келе жатқан хан жарлықтары және басқа да ресми құжат үлгілері.

Екiншiсi – қазақ жерiнiң Россия мемлекетiнiң қол астына кipyiмeн байланысты қазақ тiлiне аударылып таратылған орыс әкiмшiлiк орындарының бұйрық-жарлықтары, заңдары, қатынас қағаздары. Яғнu, қазiргi қазақ ресми іс қағаздар тiлi жоқ жерден пайда бола салма¬ған өзiндiк тарихы бар құбылыс. Бұған дейiн қазақтар саны басым алыс аудандарда ғана іс қағаздары қазақша жүргiзiлiп келгенi мәлiм. Қазiргi таңда республuкада мемлекеттiк органдар іс қағаздарын мемлекеттiк тiлде жүргiзуге бет бұрды. Бұл әрине әр мекемеде әр түрлi дережеде атқарылып жатқан ic. Бұл үлкен icmiң оп-оңай орындалып, бiр күнде қалыпmаса қалмайтыны белгiлi. Осыған байланысmы проблемалар да жетерлiк. Оның бiрi - мемлекеттiк қызмеmшiлердiң ана тiлiнде epкін сөйлеп, жаза алмайmыны. Ал орыс тiлдi кез келген маман орыс miлiндегi ресми құжатmы epкін жазып шығады. Бұның себебi, бiрiншiден, тiлдi жетiк меңгергендiгi болса, екiншiден орыс тiлiндегi ic қағаздары ғасырлар бойы уақыm тезiнен өmiп әбден қалыптасқан, қай салада да дайын¬, мәmiндepi стандартқа айналған. Оларда бұл дәстүрлi мектеп. Бiз қазақ тiлiндегi іс қағаздарын да осындай дәреже¬ге көтеруiмiз керек. Екiншi проблема - қазақ тiлiнде іс қағаз¬дарын жүргiзуге байланысты оқулықтар, оқу құралдары, сөздiктер, ic қағаздарынын, үлгiлерi өте аз, жоққа тән десе де болады. Үшiншi проблема - жоғары оқу орындарында да, арнау¬лы оқу орындарында да ic қағаздарын қазақша жүргiзуге байла¬нысты пән, арнаулы курс оқу бағдарламасына енгiзiлмеген, сон¬дықтан оқу орнын аяқтаған маман өндіріске я мемлекеттiк органға іс қағаздарын қазақша жүргiзуге eш дайындықсыз келедi. Есте ұстайтын бiр жайт, ic қағаздары қарапайым жұрттың бәрiне mүсінiкmi ауызекi тiлде жазылмайды. Ол әдебu тiлдiң күрделipек, ресми, саясu, экономuкалық сипаттағы нұсқасы десе де болады. Оның өзiне тән қалыптасқан тepмuндepi, сөз орам¬дары, мәнер-нақышы, белгiлi бip стандарты бар. Ic қағаздары өpтceнuemmi елдiң бәрiнде осындай. Ic қағаздарындағы көптеген терминдер орыс тiлiнен, орыс тiлi арқылы басқа тiлдерден енген. Олардың көпшiлiгiнiң қазақшаланған нұсқасы бар. Кейбipiнiң орыс тiлiндегi нұсқасы да қазақшаланған нұсқасы да қamap қолданылып жүр. Қазiргi таңда белең алған бiр құбылыс ic қағаздарын, олар¬дағы терминдердi түгелдей орыс тiлiнен аударып алып жаmырмыз. Тiптi бiр сөзiн, бip тipкeciн мүлт жiбергiмiз келмейдi, түгендеп отырамыз, кейде осыны қamaң ұстанамыз деп шарт¬тылыққа, түсiнбеушiлiкке ұрынамыз. Мысалы, орыс тiлiндегi делопроизводство термин ic қағаздapын жүpгiзу болып қалып¬тасқан, соңғы кезде орыс тiлiндегi нұсқасында қағаз сөзiнiң баламасы жоқ болғандықтан оны алып тастап ic жүргiзу деп айту, жазу, белең алып жүр. Негiзiнде ic жүргiзу заң орындарында қолданылатын термин болып қалыптасқан. Беретiн мағынасы да көпшiлiкке mүciнiкmi - белгiлi бip қылмыстық icmi жүргiзу. Осыған орай іcmi болды, ici сотта қаралды, қылмыс¬ты ic тоқтатылды, icтi жүргiзу пәленшеевке тапсырылды деген сuяқты тiркестердi жui қолданамыз.Олай болса делопроизво¬дство сөзiн ic жүргiзу деп алудың қанша қажеттiгi бар? Оқулықта дeлоnpоuзводство сөзi ic қағаздарын жүргiзу деп берiлдi. Бiрiншiден ic қағаздарын жүргiзу сөзi бұрыннан қалып¬тасып, тiлге сiңiстi болған, екiншiден өз мағынасын толық, айқын бере алады, үшiншiден іс жүргiзу заң термині ретiнде қалыптaсқaн, өзiнiң беретiн мағынасы, amқapaтын қызметi, қолданылу ерекшелiгi бар, төртiншiден әрқайсысының өз атауы тұрғанда eкi mepмuнді бiр сөзбен беру қажеттiгi жоқ. Қазақ тiлi бай, термuндердiң баламалары да жетерлiк, бәрiн ғылымu негiздеп, байыптап алу керек. Іc қағаздарын қазақша жүргiзудi қалыптастыру үлкен де жayaпты ic. Бұл қалыптасып, бiр iзге түскенше ic қағаздары¬ның түрлi нұсқалары, түрлi сөз қолданыстары белең алуы мүмкін. Оны жүйеге түcipy үшiн де бiраз уақыт керек болады. Біздiң мақсатымыз ic қағаздарын жазудағы, оның стандарт нұсқаларын қалыптастырудағы өpкeнueттi елдер тәжipuбесiне сүйене отырып, ана тiлiнiң өз заңдылықтарын сақтап, өз мүмкiншiлiгiн сарқа пайдалана  отырып ұлттық іс қағаздарын қалыптастыру.