Маржинализмнің пайда болуы

Маржинализмнің  пайда болуы.

 Маржинализмнің  бірінші  және екінші этаптары

Экономика ғылымындағы  неоклассикалық бағыт  ХІХ ғасырдың  үшінші бөлігінде  қалыптасты. Әйтсе  де бұл бағыттың  бастау алуы  оан ертерек  болды.

Нео(жаңа) тіркеуі экономикалық теорияда  маржиналдық  революцияның нәтижесінде  пайда болды. Маржинал  сөзі француз тілінен аударғанда  шекті (қосымша) деген ұғымды  білдіреді. Маржинализм мынадай жағдайлармен сипатталады: 1) экономикалық процестерге  талдау жасауда шекті шамаларды пайдаланумен  (шекті пайдалылық, шекті еңбек өнімділігі); экономикалық құбылыстардың сыртқы көріністерін ғана зерттеумен, олардың бастапқы зерттеулері адамның қажеттіліктерінен басталады; 3) шектеулерді ресурстарды  тиімді пайдалануды  зерттеуді экономика ғылымының пәніне жатқызумен.

Маржинализмнің  қалыптасуы  математик-экономистердің еңбектерімен тығыз байланысты. Олар экономика ғылымындағы математикалық  мектептің алғы шебін құрады, сонымен  қатар шекті шамаларды талаудың алғашқы пионерлері болды. Оларға жататындары:

1. Антуан Курно  (1801-1877) – француз математигі, философ әрі экономист, математика профессоры. 1838 жылы ол «Байлық теориясының  математикалық принциптерін  зерттеу» еңбегін  жариялады.
2. Иоганн Генрих  фон  Тюнен (1783-1850) – неміс помещигі,  негізгі еңбегі «ауыл шаруашылығ мен ұлттық экономикаға қатысты оңашаланған  мемлекет» (1828) деп аталады. Бұл еңбекте ол өндіргіш күштерді орналастыру  теориясы  мен шекті еңбек  өнімділігі  мәселесін зерттеудің негізін салды.
3. Герман Генрих Госсен (1810-1858) – неміс экономисі, білім бойынша заң қызметкері, еңбегі «Қоғамдық айырбас және одан туындайтын қоғамдық сауда тәртібі заңдылықтарының дамуы»  деп аталады (1854).
4. Госсен ілімі – бұл шекті пайдалылық теориясының, субъективті құндылық теориясы жалпы негіздерінің негізгі принциптерінің  математикалық  өңдеулері.

  Госсен  мынадай екі заңды  ойлап шығарды:

а) бірінші заң бойынша белгілі  бір игіліктің  әрбір қосымша  бір бірлігін тұтынудан қанағаттану  шамасы үздіксіз төменддейді, қаныққан жағдайда – нөлге теңеледі.Бұл тұтынылған  игілік бірлігіне қосымша тартылан  қосымша пайдалылық шамасының, яғни шекті пайдалылықтың төмендеу принципі.

ә) екінші заң бойынша, қол жетерлік игіліктердің  шектеулі мөлшеріндегі  қажеттіліктерді  қанағаттандырудың  жоғарғы шегі әрбір игідікті тұтынуды аяқтаған немесе қанағаттану  қарқындылығы теңелген, барлық игіліктер үшін бірдей нүктеде жетеді.

Маржиналдық революция екі кезеңнен өтті:

Бірінші кезең – ХІХ ғасырдың 70-ші жылдры, бұл математик – экономистердің  еңбектерінің негіздерінде  экономика ғылымында  математикалық  мектептің пайда болған кезеңі.

Маржинализмнің  бұл кезеңінің  өкілдеріне жататындары:

1. Уильям Стенли Джевонс (1835-1882) – ағылшынның Манчестер мн Лондондағы  логика, философия, саяси экономия профессоры. Ол экономика  ғылымында математика мектебінің  және шекті пайдалылық теориясының негізін салушылыардың бірі.1871 жылы оның негзгі еңбегі  «Саяси экономия теориясы»  жарық көрді.
2. Карл Менгер (1840-1921) – австриялық, Вена университетінің  профессоры, австрия мектебінің  негізін салушы.
3. Леон Вальрас (1834-1910) – француз экономисі, Швейцарияның Лозанн университетінің  профессоры, лозанн мектебінің негізін салушы.

Маржиналдық революцияның екінші кезеңі – ХІХ ғасырдың  90 жылдары кезеңінің өкілдері:

1. Альфред Маршалл (1842-1924) – ағылшын, Кембридж университетенің саяси экономия профессоры, кембридж мектебінің негізін салушы.
2. Джон Бейтс Кларк (1847-1938) – американдық экономист, Колумбия университетінің  профессоры, американдық маржинализмнің  лидері.

Австрия мектебінің өкілдері

Маржинализм теоритиктері, ең алдымен австрия мектебі экономика  ғылымы н зерттеу объектісі  тұрғысында  классикалық  саяси экономикадан  алшақтап  кетті. «Құн» және «тауар»  категорияларын маржиналистер «құндылық» және «экономикалық игілік»  категорияларымен  алмастырды.Құнның еңбектік теориясының  назарында құн категориясы  жатса, австриялық мектеп назарын тұтыну құны, пайдалылық категорияларына  аударды. Сол сияқты  классикалық  мектеп үшін құнның қайнар көзі еңбек болса, маржиналистердің  түсінігінде  игіліктердің құнын жасауға өндірісітң  тең құқылы  үш факторы қатынасады.

Маржинализмдегі орталық орынды шекті  пайдалылық теориясы алады. Бұл теорияның  негізінде  игіліктердің  пайдалылығы  жатыр. Пайдалылық – аса дара ұғым.

Ол игіліктердің мөлшеріне  байланысты. Игіліктердің қоры артқан сайын олардың құндылығы азаяды. Жекелердің қажеттілігінен   олардың мөлшері аз болған жағдайда ғана  игілік құндылыққа ие болады. Міне осындай  құндылықты маржиналистер  экономикалық категорияға жатқызады. Су игілік түрі болғанымен,  барлық жағдайда экономикалық игіліктің  қатарына жатпайды.

Маржинализмнің  австрия мектебінің  қалыптасуы мен дамуы  К.Менгер (1840-1921), Ф.Визер (1851-1926)  және  Е.Бем-Баверк (1851-1919) еңбектерімен тығыз байланысты. Аталған мектептің негізін  салушы К.Менгер болып табылады.

1871 жылым К.Менгер «Саяси экономия  негіздемелері» кітабын басып  шығарды. Адам  қажеттіліктерін  зерттеуді  ол өзіне мақсат  қылып қойды.

К.Менгер сол сияқты экономика ғылымына  «сұраныс бағасы», «ұсыныс бағасы»  ұғымдарын кіргізді.

К.Менгердің  көптеген идеяларын  оның шәкірті Е.Бем-Баверк   жалғастырды. Оның негізгі еңбегі  «шаруашылық  игіліктері  құндылығының негзігі  теориялары» деп аталады  (1886).

Фридрих фон Визер еңбектерінде  австрия мектебінің  концепциялары  толығырақ  баяндалады. Ф.Визер 1914 жылы «Қоғамдық шаруашылық теориясы»  деп аталатын өзінің негзгі еңбегін  жариялады.

Визер сонымен атар  «өндіріс шығындары  заңын» анықтады, кейін  бұл заң  Визер деп аталды.

Австрия мектебіне жақын, бірақ  одан мүлде дербес әрі тәуелсіз түрдегі идеяны  ағылшын ғалымы  Уильям Стенли Джевонс (1835-1882)  дамытты. Оның  «Саяси экономия теориясы» кітабы австрия мектебінің  негізін салушы К.Менгоердің кітабымен  бір уақытта   171 жылы басылып  шықты. «Австриялық»  мектеп өкілдері сияқты  Джевонс та экономика ғылымының мақсатын  адамынң қажеттліктермен   қанағаттануының  ең жоғарғы шегінде деп түсінді.