IS-LM моделі

 

IS-LM моделі

 

Жоспар:

1. IS-LM моделіне түсінік.
2. IS қисығына әсер ететін факторлар және оның графиктері.

 

1. IS-LM моделіне түсінік.

IS-LM үлгісі (инвестиция –  қор жинағы, ұнамды өтімділік  – ақша) – жиынтық сұраныс  функциясын анықтау үшін қажетті,  экономикалыұ факторды айқындайтын  тауар – ақша тепе – теңдігінің  үлгісі.  Тауар және ақша нарықтарында  бір мезгілде тепе – теңдік  қалыптасу үшін, қажетті табыс  көлемі Ү пен нарықтық пайыз  мөлшері R –дің тіркемесін табуға  үлгі мүмкіндік береді.Ақша нарығында пайыздық мөлшерлеменің ауытқуы жиынтық шығындар шамасына әсер етеді. IS-LM үлгісін ең алғаш рет Дж. Хикс 1937 жылы ұсынған. А. Хансеннің 1949 жылы шыққан «Монетарлық  теория және қазыналық саясат» атты кітабы арқылы ол көпшілікке мәлім болады, содан кейін ол Хикс-Хансен үлгісі деп аталып кетті. Сондықтан да, IS-LM үлгісі АD –AS  үлгісінің нақтыланған түрі болып табылады.

Инвестициялар пайыз мөлшерлемесінің  теріс функциясы екенін білеміз, демек жиынтық сұраныс теңдеуі  төмендегідей:

AD= C(Y) + I (R)

Ал ұсыныс, Кейнстің айтуынша, мынандай болады:

AS = C(Y) + S(Y)

Тауар нарығындағы тепе - теңдік жағдайы келесі теңдікті орындағанда  ғана орын алады.

I(R) = S(Y)

Берілген теңдеуді Дж.Кейнс  анықтаған, ол тауар нарығындағы  классикалық тепе – теңдік жағдайы  үлгісінен басқаша.

I(R) = S(R)

Төмендегі теңдеу классикалық  үлгідері тауар нарығындағы тепе – теңдік ті көрсетеді. Бұл теңдеулердің айырмашылығы қор жинағы функциясының аргументінде.

IS-LM үлгісінің негізгі  теңдеулері, мұндағы:

1. Y=C +I + G + Xn – негізгі макроэкономикалық тепе теңдік.
2. C = a + b (Y – T) -  тұтыну функциясы.
3. I = e – d * R –инвестиция функциясы.
4. Xn = g – m’ * Y – h * R – таза экспорт функциясы.
5. – ақшаға сұраныс функциясы.

Үлгінің ішкі айнымалылары:

Ү (табыс), С(тұтыну), І (инвестиция), Хn (таза экспорт) R (пайыздық мөлшерлеме).

Үлгінің сыртқы айнымалылары:

G (мемлекеттік шығындар), Ms (ақша ұсынысы), t (салық мөлшерлемесі).

Эмпирикалық коэффиценттер:

(a,b,e,d,g,m’,n,k,h) оң мәндер  және салыстырмалы түрде қарағанда  тұрақты. 

Қысқа мерзім кезеңінде экономика  ресурстардың толық қамтылмаған  жағдайында болады. (Ү≠Ү*), баға деңгейі  Р тұрақты (анықталған), ал пайыз  мөлшерлемесі R және жиынтық табыс Ү өзгермелі. Р = const тұрақты, өйткені барлық айнымалылар атаулы және нақты мәндері сәйкес келеді.

 

2. IS қисығына әсер ететін факторлар және оның графиктері.

IS қисығы тауар нарығындағы тепе – теңдікті көрсетеді.

IS қисығы басқа факторлар тұрақты болған кездегі (G,T) пайыз мөлшерлемесі (R) мен жиынтық табыс (У) арасындағы байланысты көрсетеді.

IS қисығының қарапайым түрі инвестициялар мен қор жинағы функцияларымен тығыз байланысты. IS қисығының бойындағы кез келген нүктеде қор жинағы мен инвестицияның тең екендігі көрінеді.

1(а) –суретте қор жинағы  функциясы бейнеленген. Табыстың (өнім көлемінің) Ү₁ ден Ү₂ ге өсуіне байланысты қор жинағы S₁ ден S₂ ге өседі.

 

Қор нарығы

                                        

                                                                   S

 

    1(а) сурет. Қор жинағы функциясы

 

                                                                                                                  S₂

 

                                                                                                                  S₁                                                                                                     Табыс немесе

                    өнім көлемі

 

                                                                                                                                                                                                               

                                                                                                                                                                                                          Ү₂   Ү ₁   

 

 

  Пайыздық мөлшерлеме                            Пайыздық мөлшерлеме

     R                                                                               R

 

 

 

 

      R₁                                                                                            

    R₂

 

 

 

 

                         І₁ І₂                                                                                                                                                                              Ү

                                  Инвестиция                                                           Ү₂ Ү₁               

 

1(ә) – сурет. Инвестиция функциясы.                    1(б) – сурет. IS қисығы

 

1 (ә) – суретте инвестиция  функциясы бейнеленген, қор жинағының  өсуі пайыз мөлшерлемесін R₁ ден R₂ ге азайтады, ал инвестиция І₁ ден І₂ ге өседі. Бұл жағдайда І₁=S₁, ал І₂=S₂ болады.

1 (б) – суретте IS қисығы бейнеленген, пайыз мөлшерлемесі төмен болған сайын, табыс деңгейі (немесе жиынтық сұраныс) соғұрлым жоғары болады. Егер пайыз мөлшерлемесі жоғары болса, онда табыс деңгейі (немесе жиынтық сұраныс) соғұрлым төмен болады. Жоғарыда тұрақты деп болжанған басқа факторлар IS  не жоғары немесе төмен қозғалтады. Мысалы, егер кез келген пайыз мөлшерлемесінде мемлекеттік шығындар өсетін болса, онда ол жиынтық сұраныстың өсуіне алып келеді. Мұндай жағдай IS қисығын оңға қарай өсіреді.

Керісінше, берілген пайыз  мөлшерлемесінде салық мөлшері  мен қолда бар табыстың төмендеуін күту жиынтық сұранысты төмендетеді, IS қисығы солға қарай созылады.

Жоғарыда айтылған тұжырымды  Кейнс кресінің үлгісін пайдаланып көрсетуге болады.

IS қисығын алгебралық жолмен шешу. (2),(3),(4) теңдеулерді негізгі макроэкономикалық тепе – теңдікке қою арқылы IS қисығын алуға болады. IS қисығының теңдеуін R және Ү арқылы өрнектеуге болады.

 

      R

 

 

IS қисығын қозғалтатын айнымалылар

 

 

 

 

 

Ү

2-сурет. IS қисығының қохғалысына әсер ететін факторлар.

 

R арқылы өрнектелген (салыстырмалы – қатыстық) IS қисығының теңдеуі төмендегідей:

 

 

Мұндағы: Т=Та +t*Y

Ү арқылы өрнектелген IS қисығының теңдеуі төмендегідей:

 

 

 

 коэффиценті Ү осімен қатысты IS қисығының бұрыштық көлбеуін бейнелейді. Бұл коэффицент монетарлық және қазыналық саясаттардың салыстырмалы тиімділігін көрсететін параметр.

 

 

 

 

 Жоспарланған    А   Y=E         А=C(Ү-Т)+

 шығындар              І(R₁) +G+Xn

 

А=C(Ү-Т)+

                        І(R₂) +G+Xn

 

        45⁰

                         Табыс немесе

                  Ү₂    Ү₁    Ү өнім көлемі

3(ә) сурет. Кейнс кресі

 

3(а) сурет. Инвестиция  функциясы   3(б) сурет. IS қисығы.

 

Пайыз мөлшерлемесі     Пайыз мөлшерлемесі

R      R

 

R₂                                                     R₂

R₁                              R₁

Табыс немесе өнім көлемі

   I(R₂)        I(R₁)           I                                            Y₂  Y₁     Y

3сурет. «Кейнс кресі»  арқылы IS қисығын сызу.

Төмендегі шарттар орындалғанда IS қисығы жатық болады:

1. Таза экспорт (n) және инвестицияның сезімталдығы (d) пайыз мөлшерлемесінің динамикасынан жоғары болғанда;
2. Тұтынудың шекті бейімділігі (b) жоғары болғанда;
3. Салық салудың шекті мөлшерлемесі (t) үлкен емес;
4. Импорттаудың шекті бейімділігі (m’) үлкен емес жағдайда.

LM қисығы. LM қисығы ақша нарығындағы тепе – теңдікті көрсетеді. LM қисығының графигі.

А) ақша нарығының                            ә) LM қисығы

 нақты қоры

R                 Ms                                          R

                                                           LM

 

R₂    M’_D     R₂

R₁                                          M_D           R₁

_{M/P   M/P                                                                    Y1 Y2 Y}

4(а) сурет. Ақша нарығы.    4(ә) сурет. LM қисығының                                    Табыс мөлшерінің Ү₁ ден Ү₂ ге       нақты қоры. Неғұрлым табыс           өсуі ақшаға деген сұранысты                     жоғары болған сайын, пайыз

өсіреді, демек пайыз                                   мөлшерлемесіде жоғары болады.

мөлшерлемесін R₁ ден R₂ ге

өсіреді.

LM қисығын алгебралық жолмен шешу. LM қисығының теңдеуін жоғарыда көрсетілген 5 формуланың көмегімен алуға болады.

LM қисығының теңдеуін R және Ү арқылы шешуді төмендегідей өрнектеуге болады:

    (R арқылы)

 

     R (Ү арқылы)

 

 коэффиценті LM қисығының бұрыштық көлбеуін бейнелейді.

Төмендегі шарттар орындалғанда LM қисығы жатық болады, егер:

1. Ақшаға сұраныстың сезімталдығы, нарықтық пайыз мөлшерінің өзгерісінен (һ) жоғары болса;
2. Ақшаға сұраныстың  сезімталдығы (ЖҰӨ) өзгерісіне (k) төмен болса.

Баға деңгейінің төмендеуі (Р) және ақша ұсынысының өсуі (Ms) LM қисығын  оңға қарай жылжытады. Үлгідегі тепе – теңдік IS және LM қисықтарының қиылысында болады.

 

 

 

 

   R

                           LM

 

 

 

 

                               IS

 

 

5 сурет. IS LM қисықтарының тепе тендік жағдайы.

 

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Тілеужанова М.Ә. «Макроэкономика», «Экономика» баспасы» ЖШС, 2008 жыл.
2. Т.Рысқұлов атындағы ҚазЭУ «Макроэкономика», «Экономика» баспасы» ЖШС, 2008 жыл.
3. Мамыров Н.Қ., Тілеужанов М.Ә. «Макроэкономика», «Экономика» баспасы, 2003 жыл.