Экологияның қазіргі құрылымы

Экологияның қазіргі қҧрылымы.

Негізгі түсініктер – Экологияның алғашқы бөлінуі Брюссель конгресі. Реймерс

бойынша экологияның жіктелуі (1994).Аутэкология, демэкология, синэкология

1910 жылы Брюссельде III ботаникалық конгрессте ӛсімдіктер экологиясы особьтар

экологиясы (аутэкология) және бірлестіктер (синэкология) болып бӛлініп, бҧл жануарлар

экологиясына да таралды.

Аутэкология – «аут» грек сӛзінен аударғанда жеке дара немесе биология тілінде

особь деген мағынаны білдіреді. Сондықтан аутэкология особьтардың қоршаған ортамен

байланысын зерттейтін бағыт. Басқаша, аутэкология - жеке организмдер (особь)

арасындағы қарым-қатынастарды оның табиғи ортасымен байланыстыра отырып

зерттеулер жҥргізеді.

Синэкология – «син» грек сӛзінен аударғанда бірлестіктер немесе топтар деген мағынаны

білдіреді. Сондықтан синэкология бірлестіктердың бір бірімен және қоршаған ортамен

байланысын зерттейтін бағыт. Басқаша, синэкология - бірлестіктер экологиясы ретінде

әр тҥрге жататын органи змдер жиынтығын біртҧтас организмдер деңгейінде зерттейді.

Қазіргі экологияның бағыттарын біз ресей ғалымы Реймерс ҧсынған (1994 жылы)

жіктеме бойынша карастырамыз.Ф ҚазҦПУ 0703-12-09 Білім алушыларға арналған пәннің оқу-әдістемелік кешені 10

Реймерске сәйкес бірінші бағытымыз – динамикалық экология – тірі

организмдердің байланысын, зандылықтарын динамикалық-эволюциялық тҧрғыда

зерттейді. Екінші – талдамалық (аналитикалық) экология – тірі организмдердің

байланысын, зандылықтарын талдамалық тҧрғыдан зерттейді Бҧл екі бағыт барлық

ғылымдарда міндетті тҥрде болады. Ал келесі бағыттар нақтылы экологияның бағыттары.

Ҥшінші бағытымыз – жалпы экология немесе кейбір әдебиеттерде оны

биоэкология деп те айтады. Осы бағыт 2 критерий бойынша бірнеше бағытшаларға

бӛлінеді. Биотикалық жҥйе деңгейі бойынша (1 критерий) 3 бағытша бар, олар алдында

айтылған : 1) аутэкология, 2) синэкология және Реймерс бойынша тағы 3) демэкология –

«дем» грек сӛзінен аударғанда популяция деген мағынаны білдіреді. Сондықтан

демэкология популяциялардың бір бірімен және қоршаған ортамен байланысын

зерттейтін бағытша. Басқаша, демэкология-бір тҥрге жататын организмдер (особь) тобын,

яғни популяцияларды оның табиғи ортасымен байланыстыра отырып зерттеулер

жҥргізеді. Тӛртінші бағытымыз – геоэкология экологиялық жҥйелерді биосфералық

деңгейде қарастырады. Қҧрлық пен дҥниежҥзілік мҧхиттардағы экожҥйелер, ондағы

қарым-қатынастар мен байланыстар, географиялық ландшафттар бойынша экожҥйелердің

қҧрылымы, бірлестіктері, тҧрақтылығы, кеңістік пен уақытқа қатысты ӛзгеруі, экожҥйелер

ӛнімділігі, агро және антропогендік экожҥйелер, олардың практикалық маңызы туралы

зерттеулер жиынтығы. Бесінші бағытымыз – қолданбалы экология. Ӛндірісте, ауыл-

шаруашылықта қандай сала дами бастайды, экологияда да сондай бағытша пайда болады.

Олар ӛндірістік, технологиялық, ауыл-шаруашылық, медициналық, химиялық,

инженерлік, геохимиялық т.б..

Алтыншы бағытымыз – әлеуметтік экология - экологиялық мәдениет, этика,

моральды парасаттандыру, адамдардың экологиялық қҧқын қорғау және этноэкологиялық

проблемаларды жан-жақты зерттейді. Бҧл бағыт соңғы онжылжықтарда пайда болған.

Бірақ оған қарамастан ҥш бағытшасы бар: қоғам экологиясы, жеке тҧлға және

этноэкология.

Жетінші бағытымыз – адам экологиясы. Адам экологиясы - ауыл, село, қала

тҧрғындарымен дҥние жҥзі халықтарының сандық және халықаралық қарым-

қатынастарын ҥйлестіру, кӛпшілікке ҥздіксіз экологиялық білім, тәрбие беру. Қазіргі

таңда бҧл бағытта ҥш бағытшаны қарастыруға болады: урбоэкология – қала экологиясы,

демография – дҥниежҥзілік халықтың саны, аркология – сәулет экологиясы.