Экологиялық пирамида

Экологиялық пирамида 

Экологиялық пирамида – экожүйедегі продуценттер, консументтер (бірінші және екінші реттік) және редуценттер арасындағы олардың массасымен өрнектелген арақатынас. Нәтижесінде, бір трофикалық деңгейден екіншісіне өткен сайын биомасса, сандық құрамы және энергия қоры азайып отыратыны анықталған. Бүл заңдылықты кезінде эколог Ч. Элтон зерттеп өзінің есімімен "Элтон пирамидасы" деп атаған.Экологиялық пирамиданың негізгі 3 типі бар:

1. Сандық пирамида - организмдердің  жеке сандық көрсеткішін айқындайды.

2. Биомасса пирамидасы - жалпы құрғақ салмақты, немесе "өнімділікті" анықтайды.

3. Энергия пирамидасы - энергия ағымының қуатын немесе жылу энергиясын анықтайды.

 
Сандық пирамида тропикалық (қоректік) деңгей бойынша организмдердің санын көрсетеді. Осьтардың саны продуценттерден консументтердің әр деңгейіне өткен сайын азая береді. Мысалы, 1 га шалғындықта I деңгейде 9 млн-ға жақын өсімдіктер өседі; II деңгейде - 700 мың өсімдіктермен қоректенетін жәндіктер; III деңгейде - 350 мың жыртқыш жәндіктер мен өрмекшілер; IVдеңгейде: КонсументтерIII КонсументтерII КонсументтерI Продуценттер 
Биомасса пирамидасы - тропикалық деңгейлері бойынша экожүйедегі барлық организмдердің биомассасының ара салмағын көрсетеді. Жер беті экожүйелерінде I деңгейдегі консументтерге қарағанда продуценттер салмағы көп, ал II деңгейдегі консументтерге қарағанда I деңгейдегі консументтердің салмағы артық және т.с.с. Су экожүйелерінде пирамида төңкерілген түрде болады. Өйткені трофикалық деңгейлердің өсуімен қорлардың биомассасы да артады.  
Энергия пирамидасы- экожүйенің әрбір тропикалық деңгейіндегі немесе осы деңгейлер арқылы ететін энергия мелшерін көрсететін биомасса пирамидасының бір түрі. Алайда энергия пирамидасы ешқашан "төңкерілген" пирамида күйінде болмайды. Өйткені, келесі тропикалық деңгей өзі арқылы алдыңғы деңгейдің сіңірген энергиясының тек бір бөлігін ғана өткізуі мүмкін.

Гомеостаз - биологиялық жүйелердi қабiлеттiлiк - организм, популяция және экожүйе - өзгерiс қарсы тұрсын және тепе-теңдiк сақталыну. Экожүйелердi кибернетикалық табиғаттан шыға - керi байланыс гомеостатикалық тетiк -. Мысалы, дене ыстығының салқын қанды жануар өзгерiстерiнде үнемi жаса нормадан ауытқу туралы керi байланыс, асырайтын деректер сигнал беретiн мию арнаулы орталықты реттейдi, ал орталықтан жаса сигнал бер нормаға қызу қайтушы. Мысалы, ұқсас тетiк механикалық жүйелердегi термостат сервомеханизм деп атал пеш басқарады.

Экожүйелердi басқару үшiн реттеу өздiгiнен реттейтiн жүйе сырттан талап етiлмейдi -. Басқаратын тетiктердi қамтамасыз етiлген көппен экосистема деңгейiндегi өздiгiнен ретте гомеостаз. Бiрiсi - субсистема «жыртқыш». Шартты түрде ерекшеленген кибернетикалық басқару блоктерiнiң арасындағы арқылы оң жүзеге асады және терiс байланыстар.

Мысалы, оң керi байланыс «ауытқуды күшейтедi» артады — өзара iс-әрекет (+ ) оң және жүйеде (- ) терiс керi байланыстармен «жыртқыш»; - гомеостати туралы ұсыну - шегiнделерi ауытқу шақыратын шарт салыстырмалы тұрақтылық қарамастан қосталар едi ческий жондары садақаның популяциясын тым. Мысалы, терiс керi байланыс «ауытқуды азаяды» жыртқыштарды популяция санның көбеюi садақа популяцияның өсу есебiнен шектеледi. Мысалы, егер жүйе бұл болса, онда адам басқа факторларды араласпа жыртқышты құртты ), онда өздiгiнен реттелудiң нәтижесi гомеостатикалық жондар суреттелгенiнде - терiс байланыстарды облыс емес, жүйенi бұзылысында жүйенiң өлiмiне мүмкiн әкелетiн керi оң байланыстар басым болғанында.

Ең тұрақты iрi экожүйелер және ең тұрлаулысы - биосфераның, ал ең тұрақсыз балаусадай экожүйелер. Это объясняется тем, что в больших экосистемах создается саморегулирующий гомеостаз за счет взаимодействия круговоротов веществ и потоков энергии (Ю. Одум, 1975).