Биосферадағы заттар айналымы

 

Биосферадағы күкірт айналымының схемасын, төмендегі  түрде бейнелуге болады:

 

 

Азот айналымы. Азот элементтерінің де, өзге элементтер сияқты, айналымы үлкен және кіші циклдерден тұрады.

Келтірілген схема Р.Риклефе  ұсынысы бойынша беріліп отыр. Мұнда ескере кететін жай, бос  күйіндегі азот топырақ өсімдіктер бойына сіңірле алады.

Фосфор айналымы. Фосфор қосылысқа түсуге өте бейім болғандықтан, оның айналымы көптеген факторлар байланысты. Мысалы, кір жуғанда кір жуғыш заттардың құрамындағы фосфордың үлкен бөлігі, сарқынды сулар барысында фосфор тыңайтқыштарының біршама бөлігі жуылып, сарқынды сулармен қоршаған ортаға келіп қосылады.

Фосфордың биогеохимиялық циклының формасынан редуценттердің, формасына органикалық формасын бейорганикалық формасына тотықтырмай  көшіретіндігінде. Нәтижесінде, элеенттің  бір бөлігі терең шөгінде қабаттарына  кетіл қалатындықтан, фосфордың  циклы азоттың циклына қарағанда, кемірек жетілгенболыпесептеледі.

 

Қышқылдықтың  артуы

Иондық түрі	PO43-	HPO42-	H2PO4	H3PO4
Тұздар	Na3PO4	CaHPO4	Na2HPO4
Ерігіштік	Аз ериді	Ерімейді	Жақсы ериді	өте жақсы ериді

Келтірілген мысалдарды талдау, биогеохимиялық циклардың кризистік сәттері- физикалық ортадан, заттарды қамту және ортаға қайтарып бері. Бұл сәттер тотықсыздану және тотығу реакцияларымен байланысты. Химиялық заттарды тотықсыздануы, түптен келгенде, күн сәулесі энергиясының есебінен іске асырылады. Энергия тасымалының әр сатысында орын алатын оның шашырауы- редуценттер деңгейінде аяқталады, олар элементтерді продуценттер қамти алатын күйге дейін тотықтыралы. Бүкіл алмасу қоры деңгейіндегі биогеохимиялық айналымы, әр сатысында, тотығу процесінің тиесілі бір бөлігі жүзеге асырылатын жүйе ретінде қарастыруға болады.

Áèîñôåðàäà ¾íåìi áîëûï ò½ðàäû. Îë òiði îðãàíèçìäåð àðºûëû ðåòòåëåäi. Áèîñôåðà¹à æûëûíà 400 ìèë. ¼í îòòåãi ºîñûëûï ò½ðñà, îòòåãiíi» ì¼ëøåði àçàéìàéäû. Ìûñàëû Ìåíäåëååâòi» ïåðèîäòûº ñèñòåìàñûíäà¹û õèìèÿëûº ýëåìåíòòåðäi» ê¼ïøiëiãi àêòèâòi ò¾ðäå áèîñôåðàäà àéíàëûï æàñàéäû. Àéíàëûì íåãiçiíåí åêi æîëìåí æ¾ðåäi.

1.àóàëûº àéíàëûì-  ì½íäà ýëåìåíòòåðäi» iøiíäåãi å» íåãiçãi ¼çãåðåòiíäåði îòòåãi, ñóòåãi, àçîò, ê¼ìiðòåãi.

2.ñóäà¹û àéíàëûì-  ì½íäà ìèíåðàëäû ýëåìåíòòåð èîí ò¾ðiíäå, áîëìàñà ìîëåêóëà ê¾éiíäå, æåð àñòû, ¼çåí, ê¼ë, òå»iç, ì½õèò ñóëàðûíäà àëìàñàäû.

Áèîñôåðàäà¹û  îðãàíèêàëûº çàòòàðäû»  ò¾çiëóiíäå ê¼ìiðòåãi, îòòåãi, ñóòåãi æ¸íå àçîò àóàäà àéíàëûì æàñàéäû. Á½ë  ãàçäàðäû» àóàäà¹û ì¼ëøåði ¸ð ºèëû. Æàëïû àë¹àíäà 98% ¸ðò¾ðëå ãàçäàð áàð.

Áèîñôåðà ¼òå ê¼ëåìäi áîë¹àíäûºòàí æ¸íå æåðäi» ¸ðò¾ðëi ìèíåðàëäàðäàí º½ðûëóûíà ñ¸éêåñ àéíàëûì äà ¸ðò¾ðëi áîëûï êåëåäi. Áèîñôåðàäà¹û îðãàíèêàëûº îíîðãàíèêàëûº çàòòàðäû»  àéíàëûìû àáèîòèêàëûº (òåìïåðàòóðà, ûë¹àë, ê¾í ñ¸óëåñi) æ¸íå áèîòèêàëûº (áàêòåðèÿëàð, ¼ñiì-ð æàíóàðëàð) ôàêòîðëàðû àðºûëû ¼òiï ¼òûðàäû. Àáèîòèêàëûº æ¸íå áèîòèêàëûº ôàêòîðëàð áið-áiðiìåí òû¹ûç áàéëàíûñòû.

Теңіз, мұхит сулары құрамында  орташа алғанда 35 г/кг еріген зат болатын  табиғи ерітінді. Бұл көрсеткіш тұздылық деп аталады. А, промиллемен өрнектеледі.Судың температурасы да, басқа газдардың да суда ерігіштігі төмендейді.

Топырақ- континеттер беттеріндегі биосфераның күрделі компонентті  топырақ жабыны.

Топырақтану ғылымының негізін  салушы В.В.Докучаев (1846-1903) топырақ: а) грунт, б) климат, в) өсімдіктер мен жануарлар, г) елдің тарихи жасы, д) рельев жағдайы сияқты фаткрлардың тіршілік іс әрекетінің нәтижесінде түзілген жеке табиғи – тарихи құрылым деп анықтама берді.

 

Жер қойнауының химимялық құрамы (А.Б.Ронов және

А.А Ярошевский бойынша, % )

 

Компонент	Континеттік қабат	Мұхит қабаты	Орташа жер қабаты
SiO2	57.23	48.17	55.24
TiO2	0.71	1.40	0.86
Al2O3	14.46	14.90	14.55
Fe2O3	2.36	2.64	2.42
FeO	5.41	7.37	5.86
MnO	4.77	7.42	5.37
CaO	6.698	12.19	8.12
Na2O	2.40	2.58	2.44
K2O	1.98	0.33	1.61
P2O5	0.16	0.22	0.17
Copr	0.08	0.05	0.07
CO2	1.48	1.37	1.44
SO3	0.12	-	0.09
Snup	0.08	0.05	0.08
Cl	0.03	0.02	0.03
F	0.03	0.02	0.03
H2O	1.57	1.05	1.46

 

Топырақтарда биорганикалық заттардың  ыдырау процесі жүріп отырады. Ондағы органикалық заттарды екіге бөлуге болады, олар: өсімдіктер, жануарлар, микроорганизмдердің ыдырамаған не жартылау ыдыраған қалдықтары және топырақтың қарашірігі.

Өсімдік қоректі жануарлар қорек  ретінде қабылдаған өсімдіктеріндегі жинақталған энергияны сіңіреді. Олар тіршілік процесі нәтижесінде энергияның біраз бөлігін тыныс алу процесі жұмсайды. Бұдан әрі энергия жыртқыштардың қоректенуі кезінде келесі қоректік сатылады одан ары қарай жұмсалады. Осылай, жасыл өсімдіктерде жинақталған энергия қоры қоректік байланыстардың күрделі тармақтары арқылы әрбір трофикалық сатыда зат алмасу мен тыныс алу процесі нәтижесінде біртіндеп жұмсала береді. Ең соңында, редуценттер- сарофагтар мен бактериялар өлі жануарлар мен өсімдіктер қалдықтарының энергиясын пайдаланады. Осы кезенде энергия қорының ең көп мөлшері жұмсалады. Бұл кезде органикалық массаның айырылуы екі бағытта жүреді. 1) көмірсулардың минералданып, СО₂, NH₃ суға дейін ыдырауы; 2) топырақта микроорганизмдер әсерінен қарашірік түзілуі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Қоршаған табиғи ортаны қорғау бағытында, білім беру мәселесінің  өзектілігі күннен күнге артып келеді. Оның себебі- эколог мамандары дайындау қарқынының ғылыми- негізделген қажеттілікпен  салыстырғанда тым кенже қалып  қоюы.

Экология ғылымының  негізгі мақсаты- биосферадағы тепе- теңдікті сақтау, оның бұзылу себептерін болжау және алдын алу. Осы курстық жұмыста биосферадағы заттар айналымының  төрт түрі көрсетілген. Ол: көміртегі айналымы ,күкірт айналымы, азот айналымы, фосфор айналымы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланған әдебиет.

 

1. А.Ж.Ақбасова. Г.Ә.Экология. жоғары оқу орындарына арналған оқу құралы.
2. А.Баешов. Экология негіздері. Түркістан, Яссауи университеті, 2000.
3. А.К.Бродский. Жалпы экологиялық қысқаша курсы.
4. Г.С.Оспанова. Г.Т.Бозшатаева. Экология.
5. Ғ.Сағымбаев. Экология негіздері. Алматы, 1995