Қазіргі кездегі ауылдық елді мекендердегі экологиялық мәселелер

     Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Фармацевтикалық Академиясы

 

 

       

 

           «Гигиена-1, дене шынықтыру және валеология кафедрасы»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тақырып: Қазіргі кездегі ауылдық елді мекендердегі

экологиялық мәселелер

 

 

 

 

 

 

 

 

Орындаған:Кадирова С

Тобы:101 МІК

Қабылдады:Балабаева Э

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                           Шымкент 2014

                     Жоспар:

I.Кіріспе

II.Негізгі бөлім

1.Ауылдық елді мекендердің урбанизациясы 
2.Ауылдың экологиялық жағдайын анықтайтын факторлар 
3 Ауылдың қоршаған орта нысандарының ластану көздері

4. Ауылдық жерлердегі қоршаған орта жағдайларын оңтайландыру (оптимизация) жөніндегі шаралар

III.Қорытынды

IV.Пайдаланылған әдебиеттар

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

I.Кіріспе

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

II.Негізгі бөлім

1.Ауылдық елді мекендердің  урбанизациясы

Урбанизация (лат. urbs - қала, urbanus - қалалық) еңбек бөлінісінің   қоғамдық және аумақтық тұрғыдан тарихи қалыптасуынан пайда болып, әлемнің әртүрлі елдері мен өңірлерінің өзіндік ерекшеліктеріне сәйкес дамитын әлеуметтік-экономикалық, демографиялық, географиялық секілді көп жақты қырлары бар күрделі құбылыс. Көне латын тіліндегі мағынасы "қалалық" деген ұғымды білдіреді. Яғни, ең қысқаша айтар болсақ, урбанизация, бұл – қала тіршілігі мен тұрмысы жәнемәдениетінің үстемдікке ие болуы.

 Қазақ халқының 44,5 пайызы, Еуропа халқының 7 пайызы ауылдарда  тұрады деген сөз қайдан шыққан? Рас, еуропалықтардың ауылда тұратын  сол 7 пайызының iрi қалаларда келiстi үйлерi және 500 гектардан жерлерi бар  екендiгiн неге ескермеймiз? Еуропа  халқы тығыз орналасқан, әрқайсысында 60-70 млн. халық тұрады. Ауылда тұрады деген 7 пайызының өзi 15-20 млн. адамды құрайды. Бейресми мәлiметтер бойынша елiмiздiң кейбiр шекаралық аймақтарында бала саны толмауы себебiнен жалпы бiлiм беретiн мектептер жабылып қалудың алдында тұрған көрiнедi. 
Саясатта әлеуметтiк жауапкершiлiк деген ұғым бар. Үкiмет халық, мемлекет алдындағы жауапкершiлiктi әлi комплекстi түрде жүргiзген емес. Урбанизация саясатына (қалаға келген отбасына) нақты қолдау көрсету мәселесi Үкiметте тәуелсiздiк алғалы 16 жылда бiрде-бiр рет талқыланған емес. Қалаға келген ауыл адамдарына баспана алу немесе пәтер жалдап тұру үшiн мемлекеттiк әлеуметтiк көмек беру туралы да мәселе көтерiлмедi. Үкiмет халықты қалаға шоғырландыру, мобилизациялау жолдарын дер кезiнде қолға алмады. «Ауыл жылы» деп жарияланған үш жылда ауыл мұқтажына бөлiнген 50 миллиард теңгенiң шығу жолы болса да, «қонған» жерi байқала қоймады. Осыған орай көршiмiз Ресейде қолға алынып отырған бiр iргелi iстi мысал ретiнде айта кетсек.

Қазіргі кезде урбанизация мәселесі ауылдық жерлерді де қамтиды. Соңғы онжылдарда шаруашылықтардың іріленуіне байланысты ауылшаруашылық өндірісі бір ортаға шоғырландырылды, бұл бір елді мекендердің ұлғаюына , басқаларының бос қалуына әкеліп соқты. Ауылшаруашылық өндірісінің қайта жарақтандырылуы – кең түрде механикаландырылуы, ірі малшаруашылық кешендерінің салынуы , ауылшаруашылық өнімдерді алғашқы өңдеу және ауылшаруашылық техникаларын жөндеу қуаттарының іске қосылуы (қуатты элеватор, машина – трактор станциялары , сүт зауыттары , дән, көкөніс, жеміс комбинаттары ) міне, осылар бой көтерді. Жеке ауылдық елді мекендерде тұрғындардың шоғырлануы, ауылды жақсы жабдықтау , жоспарлау, құрылыс мәселелерін шешу, сумен қамтамасыз ету, қатты және сұйық қалдықтарды жинау секілді шаралар қоршаған ортаңа залалсыздандыру және пайдалану мәселелерін шешу қажеттігін туғызды, басқаша айтқанда ауылда өмір сүру үлгісі іс жүзінде қалалық өмірге жақындады.

Осылыйша, адамның ауыл табиғатына белсенді араласуы ауылдық жердегі экологиялық жағдайдың өзгеруіне себепкер болды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

II.Негізгі бөлім

2.Ауылдың экологиялық  жағдайын анықтайтын факторлар

Ауылдық жердегі экологиялық жағдай тікелей елді мекендердің дұрыс жобалануы мен құрылысын салу мәселелрімен байланысты.Ең алдымен құрылыстың бір екі қабат болғаны жөн.аймақты сумен қамтамасыз ету және канализациялау ерекшкліктеріне тәуелді.Ауылдық елді мекендердің бас жоспарында,жоспарлану мен қайта жасалынуында экологиялық жағадайын жақсарту мәселелері алдын ала қарастырылуы керек.ңқ пайызын жасыл желектер қоршап жатуы керек арнаулы мақсаттағы (өнеркәсіп секторының санитарлық қорғау аймағын және қар тоқтату жолақтарын көгалдандыру) орындар болу керек.Ауылшаруашылық қажеттіліг өсіп, агробиоценоздар қалыптасты жасанжы бірлестіктер.Ал ол экологиялық компоненттерге өз әсерін тигізуде топырақты химияландыру атмосфералық ауаға химияландыру және су алаптарын тиімсіз пайдаланғаннан сумен қамтамасыз ету және ластану проблемасы.Мал және құс шаруашылығының өркендеуі оның қалдықтары қоршаған ортаны ауылдық жерлердегі аса мол ластауда Мал шаруашылығы мен құс шаруашылығы қалдықтарының анаэробтық ұрдістерінің нітижесңнде 27 газ тәрізді қосылыстар шығады, олардың негізгілері күкіртті сутек, аммиак, көмір қышқыл газы, индол, скатол, меркаптандар.

Олар жануарларға да адамдарға да зиянды әсер етеді.Бас ауыру, жиіркеніш сезімі, жүрек айну, тыныс органдарының функциясы бұзылуы.Химияландыру топырақ ластануына алып келді.Минерал тыңайытқыштар, пестицидтер, гербициттер, инсектицидтер бұлар топырақпен қатар ауаныда ластап адамға улы әсерін тигізеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

II.Негізгі бөлім

3.Ауылдың қоршаған орта нысандарының ластану көздері

Ресми деректерге жүгiнсек, тек қана 2000-02 жылдары елiмiзде 300-ге жуық елдiмекен өзiнен-өзi тарап кеттi. Жергiлiктi әкiмдiктердiң деректерi бойынша, 2004 жылы тұрғын халқы жоқ, бiрақ таратылмаған 136 елдiмекен болған. Жалпы, 7 193 869 тұрғын тұратын 7660 ауылдық елдiмекеннiң 1062-сi – даму әлеуетi жоғары топқа , 5664-i – орташа, 776-сы – әлсiз топқа жатқызылған. 22 ауылдың экологиялық жағдайы өте нашар делiнген. Мәселен, Атырау облысында радиациялық аяның деңгейi жоғары – 2, сапалы ауызсудың жоқтығына байланысты Қызылорда облысында – 14, Оңтүстiк Қазақстан облысында – 1 елдiмекен тiлге тиек етiлген.Ал Ұлттық халық санағының қорытынды деректерiне сүйенсек, республика халқының 46 пайызы ауылдық жерлерде өмiр сүруде. Нақтырақ айтсақ, 7 365 700 азамат елдiмекендерде түтiн түтетiп отыр. Сондай-ақ, Ауыл шаруашылығы министрлiгi өткен жылдың шiлде айында мынадай деректердi ұсынды. “2008 жылы республика бойынша 2004 жылмен салыстырғанда даму әлеуетi жоғары ауылдық елдiмекендердiң саны 1266 бiрлiкке артқан. Ал даму әлеуетi төменi 492 бiрлiкке кемiген. 2009 жылдың 1 қаңтарында республика бойынша 7093 ауылдық елдiмекен бар. Оның iшiнде, 2473-i – жоғары, 4490-ы – орта, 103-i – төменгi даму әлеуетiне жатады. 27 елдiмекенде мүлде тұрғын жоқ”.

2000-09 жылдарда Қазақстандағы елдiмекендердiң  саны қаншаға кемiген сонда? Барлап  қарап, есепшотқа салдық. Алғашқы екi жылда “өзiнен-өзi тарап кеткен” 300 ауылға бағдарламаның орындалу барысында кемiген және 567 елдiмекендi қостық. Тоғыз жылда нақ 867 ауылдың орны ойсырап қалды.Неге кезiнде айрандай ұйып тiршiлiк етiп отырған ел ашыған сүттей iрiп кеттi? Жұрт неге үдере көшуде? Халықтың ауылда өмiр сүруге неге құлқы, құлшынысы жоқ? Осы сауалдарға да жауап iздедiк.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

II.Негізгі бөлім

4. Ауылдық жерлердегі  қоршаған орта жағдайларын оңтайландыру

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

III.Қорытынды

Қазiргi уақытта ауылдарға қалаға тән тiршiлiк пен тұрмысты қалыптастырмай, халықты ауылдық жерлерде ұстап қалудың ешбiр қисыны қалмады. Осыдан төрт-бес жыл бұрын мемлекет басшысы болашақта ауылда халықтың жиырма пайызы қалатындығын айтқан болатын. Бүгiнгi ауылдан үлкен қалаларға көшiп жатқан халықтың қозғалысы осыны дәлелдеуде. Қазақстан жағдайындағы қазiргi урбанизация жұмыссыздықтан туған амалсыздық шарасы болып отыр. Қазiр елiмiзде 86 iрiлi-ұсақты қала, 200 қала тектес кенттер бар. Олардың даму ерекшелiктерi де әртектi. Кезiнде әлеуметтiк-экономикалық жағдайы күйзелiске түскен 33 қазақ ауданын Қазақстан дағдарысының көрсеткiшi, моделi ретiнде айтып келсек, ендi оған ауыр күйзелiске түскен ауылдарды да қосып айтатын болдық. Жалпы, жаңа қатынастарға негiзделген индустриалды қоғам құру дәуiрiнде урбанизация процесiн ешкiм тоқтата алмайды. Ол - уақыт талабы. Сондықтан ауылдан ағылған жастарға арзанқол баспаналар соғылып, ол баспаналарды жастарға несиеге берудiң оңтайлы жолдарын қарастыру қажет.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

IV.Пайдаланылған әдебиеттар

1. ↑ География: Дүниежүзіне жалпы шолу. ТМД елдері. Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық/ Ө. Бейсенова, К. Каймулдинова, С. Әбілмөжінова, т.б. — Өңд., толықт. 2-бас. — Алматы
2. Колумбаева С.Ж., Білдебаева Р.М. Жалпы экология. Алматы, «Қазақ университеті»,      2006.
3. Бигалиев А.Б., Халилов М.Ф., Шарипова М.А. Основы общей экологии Алматы, «Қазақ университеті», 2007.
4. Жамалбеков Е.Ү., Білдебаева Р.М. Жалпы топырақтану жəне топырақ географиясы мен экологиясы. Алматы, Қазақ университеті, 2000.
5. Акимова Т.А., Хаскин В.В.. Экология. Человек-экономика-биота-среда., М., «ЮНИТИ», 2007.