Қазақстанның экологиялық ұйымдары елімізде АЭС құрылысы жобаларына мораторий енгізуге шақыруда

 

 

Қазақстанның экологиялық ұйымдары елімізде АЭС құрылысы жобаларына мораторий енгізуге шақыруда

АСТАНА. 4 қазан. ҚазАқпарат - Қазақстанның экологиялық ұйымдары елімізде АЭС құрылысы жобаларына мораторий енгізуге шақыруда. 

Бұл туралы бүгін елордада өтіп жатқан «Фукусима апатынан кейінгі жыл: Қазақстан үшін қазіргі қауіптер және болашақ энергиясы» тақырыбындағы дөңгелек үстел барысында Әлеуметтік-экологиялық қорының басшысы Қайша Атаханова айтты.

«Экологиялық тәуекелдерді бағалай отырып, Каспий теңізінің солтүстік акваториясының сейсмикалығы мұнай өндіруге байланысты өсе түсетіндігін ескеру қажет әрі қазірдің өзінде сарапшылар жер сілкінісі қуатын 7-9 балл деңгейінде бағалап отыр. Бұған қоса Каспий тұйық су қоймасы. Сондықтан да судың сәл ғана радиоактивті залалдануы трансшекаралық су бассейінде халықаралық апатқа бастайды», - деді ол.

Мәселен, оның атап өтуінше, Жапонияның үкіметтік комиссиясы сарапшыларының алдын ала мәліметтері бойынша Фукусима-1-дегі 6 реактордың 4-еуін бөлшектеуге 12 млрд. доллар қаржы қажет әрі оған 30 жыл уақыт кетеді.

«Біз өз ұстанымымыздың дұрыстығына нық сенімдіміз және атом энергиясын пайдаланудың мақсаттылығы мәселесіне қатысты стратегиялық құжаттарды Қазақстан Үкіметінің қайта қарауын үндейміз әрі Қазақстанда АЭС құрылысы жобаларына  мораторий енгізуге шақырамыз», - деді Қ.Атаханова.

“Жасыл ғаламшар үшін” экологиялық қоғамдық ұйымы құрылды

 

Көкектің 26-сы күні Алматыда “Жасыл ғаламшар үшін” экологиялық бірлестігінің өкілдері өздерінің көкектің 20-сы күні ҚР Әділет министрлігінде қоғамдық ұйым болып тіркелгендігі туралы мәлімдеді. Аталған экологиялық қоғамдық ұйымның төрағасы Мұсағали Дуамбеков мырзаның айтуынша, жаңадан құрылып отырған қоғамдық ұйымның басты мақсаты – Қазақстан қол қойған халықаралық дәрежедегі конвенцияларды мемлекет деңгейінде іске асыру, Қазақстандағы экологиялық жағдайды сауықтыру үшін жұмыс істеу. Сондықтан біздің алға қойған мақсатымыз – сол құжаттарды мемлекеттік деңгейде жүзеге асыру. Ол үшін алдымызға төмендегідей міндеттерді қойып отырмыз,-деді.  
 
 
 
-Бірінші, экономиканы экологияландыру. Бұл біздің мүмкіндігінше өндірісте табиғи ресурстарды аз пайдаланатын болсақ, экономиканы экологияландырғанымыз. Екінші, заңды экологияландыру. Қоршаған ортаға байланысты 11 заң бар. Бірақ олар бір-біріне қарама-қайшы. Сол заңдардың барлығын топтастыру керек. Экологиялық кодекс жасауымыз керек. Үшінші, үкіметті экологияландыру. Бізде барлық министрліктер қоршаған ортаға қатысты. Негізгі қызметтері қатысты болмағанымен табиғатты пайдалану мәселелеріне күрделі өзгерістер енгізіп отырады. Сондықтан барлық министрліктер экологияға ат салысып отыруы керек.  
 
 
 
Мұсағали Дуамбеков мырза осы міндеттерін жүзеге асыру үшін Қазақстандағы барлық экологиялық ұйымдар мен қозғалыстардың басын біріктіріп күзге дейін жасылдардың партиясын құруды көздеп, қол жинап жатқандықтарын айтты.  
 
 
 
-Шет елде жасылдардың партиясы демократиялық партия, либералдық партиядан кейінгі үшінші орында тұратын партия. Ол партиялардың өздерінің белгілі бір саяси бағыттары бар. Бізде осыған келіп қалдық. Қоғамдық ұйымдар мен қозғалыстардың басын біріктіріп жасылдардың партиясын құрсақ па деген ойымыз бар.  
 
Осы орайда, басқа экологиялық ұйымдар бірігіп жасылдар партиясын құруға қалай қарайды? “Табиғат” экологиялық одағының жетекшісі Мэлс Елеусізов мырзаның пікірінше, Қазақстанға экологиялық сипаттағы партия керек. Бірақ “Жасыл ғаламшар үшін” экологиялық қоғамдық ұйымының экологиялық қоғамдық ұйымдар мен қозғалыстарды біріктіріп партия құрамыз дегені бекер сөз.  
 
 
 
-Партияға қоғамдық қозғалыстар кірмейді. Партияға жеке азаматтар кіреді. Жалпы сондай күш болмаса істің бәрі бекер. Парламентте экологтар көп болмаса біз ештеңе де істей алмаймыз. Ал эколог-маман Асылхан Артықбаев мырза болса, “Жасыл ғаламшар үшін” экологиялық қоғамдық ұйымы өкілдерінің партия құру туралы ойларын құптайтындығын айтады.  
 
 
 
-Экологтардың басын біріктірмесе Қазақстанның жағдайы дұрысталмайды.  
 
 
 
Эколог- ғалым Молдағали Матқанұлы өз ойын былайша білдірді.  
 
 
 
-Қоғамдық ұйым өкілдерінің алдына қойып отырған мақсаты өте көлемді әрі күрделі. Біздің қоғамымызға ауадай қажет. Бізде экологиялық жағдай жылдан-жылға сағат сайын ушығып тұрған уақытта бағдарламаларды іске асырса, қазақстандықтардың алдында үлкен абыройға ие болады,- деп ойлаймын.  
 
 
 
Қатардағы қазақстандық азаматтар экологиялық сипаттағы жасылдардың партиясының құрылуына қалай қарайды?  
 
 
 
-Қарсы емеспін. Экологиялық мәселені шешіп жаста үлкен жетістік емес пе. 
 
 
 
-Қазіргі таңда Қазақстанда партия деген көбейіп жатыр ғой. Менің ойымша құрылып жатқан партия сайлау алдындағы билікке таласу. Жоғарыдан мандат алу. Шенеунік болу басқа алдына қойған мақсаты жоқ. 
 
 
 
-Халыққа септігі тиетін болса құрылғаны дұрыс. Қазір мына Алматыны көгалдандырып, көркейту керек деп ойлаймын. Сондықтан партияның болғаны жөн шығар.  
 
 
 
-Мұндай партиялар бұрыннан бар деп естігенмін. Қазіргі кезде экология өЖоспары:  
 
І. Кіріспе. 
Қарағанды облысы. 
ІІ. Негізгі бөлім. 
1. Жезқазған - Балқаш өңірінің экологиясы; 
2. Алапаттың зардабын аластатайық; 
3. Қалдықтан алынатын өнім мол; 
ІІІ. Қорытынды бөлім.  
1. Өлкеміздің экологиялық орталықтары; 
2. Пайдаланылған әдебиеттер. 
 
Кіріспе. 
Қарағанды облысы – Қазақстандағы экологиялық жағынан ең ластанған, өнеркəсіптік өндіріс орындары көп шоғырланған ірі өнеркəсіп орталығы. Бұл өңірдегі өндіргіш күштердің даму барысы көптеген жылдардан бері экологиялық зардаптар ескерілмей іске асырылды. Соның салдарынан облыстың атмосфералық ауасы бұзылды. Мəселен, тұрақты көздерден атмосфераға тарайтын ластанған заттар жылына бір миллион тоннадан асады. Ал бұл жалпы республикадағы барлық қалдықтардың үштен бірі деген сөз. Негізгі ластаушы көздер Теміртауда «Испат - Кармет» АТАҚ (жылына 361, 5 мың тонна), Жезқазғанда «Қазақмыс» АҚ (жылына 138, 4 мың тонна), Балқашта «Балқашмыс» АҚ (жылына 299, 4 мың тонна, сол сияқты Қарағандыдағы энергетикалық кəсіпорындардың өзі жылына 96, 2 мың тонна ластандыратын қоспа таратады. 
 
Қала маңына орналасқан ГРЭС - 1, N3 ЖЭО және Қаражал ЖЭО - ның күлі мен түтіні бұрқырап мазаны алуда, сол сияқты Ақжал байыту фабрикасының, Қайрақты, Жамбыл, Қарағайлы Ақшатау кеніштерінің қалдықтары да бұрқырап, желге ұшып жатыр. Бұларда қауіптілігі 1 - 3 класты қорғасын, мырыш, берилий, висмут және радионуклидті флотация қалдықтары көп. Тозаңданып аспанға ұшудың салдарынан мұндай заттар маңайын да шаңдатып жібереді. Бұған қоса атмосфералық ауаны автокөліктер де ластандырып, одан шығатын тастанды қалдықтар жылына 110 мың тонна көлемінде зиянды заттар таратса, оның ішінде 200 - ге жуық əртүрлі қоспа бар екендігі анықталғаны баршаға мəлім. 
 
Бүгінгі таңда су ресурстарын қорғап, ұтымды пайдалануда да проблема көп. Облыстың жалпы жылдық су ресурсы 3, 4млрд. текше метрге жуықтайды. Оның жыл сайын 2 - 2, 3 миллиард текше метрі пайдаланылады. Негізгі су көздері Нұра өзені, оның Шерубай - Нұра жəне Соқыр құймалары, Ертіс - Қарағанды каналы, Қаракеңгір жəне Жезді өзендері, Балқаш көлдері болып табылады. Облыс суларының сапалық жағынан жақсаруына кері əсерін тигізіп отырған кəсіпорындар «Испат - Кармет» ААҚ, «Карбид» АҚ, «Қазақмыс» АҚ, «Балқаш» АҚ, «Облсуканал» су - канал шаруашылығы басқармасы, «Қарағандырезинотехника» АҚ, энергетика, көмір өнеркəсібі мен ауыл шаруашылығы кəсіпорындары. 
 
Облыстағы жер ресурстары да қиын жағдайда. 854 мың гектар жер азып - тозған, жел эрозиясына ұшыраған. Оның басты себебінің бірі - жерді қорғайтын орман алқабының қанағаттанғысыз жағдайы. Жер ресурстарын ғана емес, жалпы қоршаған ортаға зиянын тигізетін негізгі ластану көздерінің бірі – кəсіпорындардың өндірістік қызметі процесінде жəне тұрғындардың тұрмыс - тіршілігінде пайда болған қалдықтар. Облыста тұрмыстық қатты қалдықтардың өте көп болуы да біраз проблемалар туғызуда. Сонымен қатар қоршаған орта мен адам денсаулығына ықпал ететін проблеманың бірі – қазылып, кен өндіріліп алынған соң қалып кеткен, жабылмай аузы ашық қалған радиациялық қауіпті кен орындары мен карьерлер мəселесі. Бұлар Шет ауданындағы Ақшатау елді мекені, Ақтоғай ауданындағы тастап кеткен геологиялық қазба орындары (Октябрь, Майтас, Қызыларай, Қызыл, Аномалия - 8, Тасарал). 
 
Республикамыздың басқа облыстары Қарағанды облысындағыдай техногенді ауыртпалықты бастан кешіріп отырған жоқ. Мұнда Сарышаған ракеталық полигоны, Семей ядролық полигоны жəне «Байқоңыр» ғарыш айлағынан ұшатын ракета тасығыштардан бөлініп түсетін бөліктердің құлау ауданы - бəрі бар. 
 
Облыста радиациялық қауіпсіздік мақсатымен кəсіпорындарда өңделген ионды сəуле көздері бар жерлерде қалдықтарды көму проблемасы басты орында. 
Бұл көрсеткіш облыстағы экология жəне табиғат қорғау мəселесіне, экологиялық проблемаларды шешу жолдарына арналған. Онда Балқаш, Теміртау, Қарағандының экологиялық проблемалары туралы қамтылған. Көрсеткіш мазмұны бес бөлім бойынша құрылған, Жезқазған - Балқаш өңірінің экологиясы, Қарағанды облысының радиактивтік қалдықтарымен ластануы, облыстың су көздері, қалдықтарды өндіру проблемасы, өңірдің экологиялық орталықтары. 
 
«Өлкетану» электрондық каталогқа өлке экологиясы туралы 500 - ден астам жазулар енгізілген. Өлкетану бөлімі өлкенің табиғаты бойынша толық мəтінді құжаттарды құруға кірісті. Кітапхана оқырмандары «Қоршаған ортаны қорғау» атты тақырыптық папканы белсенді пайдаланады. Көрсеткіштің басты мақсаты қалың оқырмандар мен оқушылардың өз өлкесінің əсем табиғатын, қоршаған айналасын қорғауға шақыру, облыс жұртшылығына экологиялық білім мен тəрбие беру жəне əдебиеттермен таныстыру. 
 
Қарағанды облысының экологиялық жағдайы туралы танысу үшін сіздерге Н. В. Гоголь атындағы ОҒƏК өлкетану бөлімінің кітап қоры, өлкетану картотекасы жəне электрондық каталогтың негізінде жасалған осы көрсеткіштің материалдары көп көмек береді. 
Көрсеткішті жоғары оқу орындарының оқытушылары, мұғалімдер, студенттер, оқушылар қосымша құрал ретінде пайдалана алады. 
 
Жезқазған - Балқаш өңірінің экологиясы Жезқазған өңірі кең - байтақ еліміздің дәл орталығында орналасқан және республикамыздың халықаралық маңызы бар түсті металлургия орталығы. Қазақстанның ірі мыс, полиметалл, марганец, сирек және шашыранды металдар өндіретін кен орындары осында. Халық жиі қоныстанған мәдени аймақтар кен өндірісі орталықтарының маңына шоғырланған. 
Жезқазған өңірі - ел ерте қоныстанған аймақ. Тарихи деректер ертедегі металлургия мен суғару жүйелерінің, кесене мен сарайлардың маңын мекендеген тайпалардың шаруашылығы мен мəдениетінің жоғары болғандығын көрсетеді. 
 
Жезқазған территориясының қойнауы пайдалы қазбаларға өте бай. Ол жер көлемінің үлкендігіне, жердің күрделі геологиялық құрылысына байланысты. Өлкенің шикізат қоры ертеден белгілі болған. Біздің жыл санауымыздан 40 - 10 мың жыл бұрын осы өңірде мыс кен орындары игеріле бастаған еді. Қола дәуірінде мыстан басқа қалайы, алтын, күміс балқытылып, өңделген. Оны жергілікті жердің жер, су аттарынан байқауға болады. 

 

те нашар. Оны жөндеу керек.

Жоспары:  
 
І. Кіріспе. 
Қарағанды облысы. 
ІІ. Негізгі бөлім. 
1. Жезқазған - Балқаш өңірінің экологиясы; 
2. Алапаттың зардабын аластатайық; 
3. Қалдықтан алынатын өнім мол; 
ІІІ. Қорытынды бөлім.  
1. Өлкеміздің экологиялық орталықтары; 
2. Пайдаланылған әдебиеттер. 
 
Кіріспе. 
Қарағанды облысы – Қазақстандағы экологиялық жағынан ең ластанған, өнеркəсіптік өндіріс орындары көп шоғырланған ірі өнеркəсіп орталығы. Бұл өңірдегі өндіргіш күштердің даму барысы көптеген жылдардан бері экологиялық зардаптар ескерілмей іске асырылды. Соның салдарынан облыстың атмосфералық ауасы бұзылды. Мəселен, тұрақты көздерден атмосфераға тарайтын ластанған заттар жылына бір миллион тоннадан асады. Ал бұл жалпы республикадағы барлық қалдықтардың үштен бірі деген сөз. Негізгі ластаушы көздер Теміртауда «Испат - Кармет» АТАҚ (жылына 361, 5 мың тонна), Жезқазғанда «Қазақмыс» АҚ (жылына 138, 4 мың тонна), Балқашта «Балқашмыс» АҚ (жылына 299, 4 мың тонна, сол сияқты Қарағандыдағы энергетикалық кəсіпорындардың өзі жылына 96, 2 мың тонна ластандыратын қоспа таратады. 
 
Қала маңына орналасқан ГРЭС - 1, N3 ЖЭО және Қаражал ЖЭО - ның күлі мен түтіні бұрқырап мазаны алуда, сол сияқты Ақжал байыту фабрикасының, Қайрақты, Жамбыл, Қарағайлы Ақшатау кеніштерінің қалдықтары да бұрқырап, желге ұшып жатыр. Бұларда қауіптілігі 1 - 3 класты қорғасын, мырыш, берилий, висмут және радионуклидті флотация қалдықтары көп. Тозаңданып аспанға ұшудың салдарынан мұндай заттар маңайын да шаңдатып жібереді. Бұған қоса атмосфералық ауаны автокөліктер де ластандырып, одан шығатын тастанды қалдықтар жылына 110 мың тонна көлемінде зиянды заттар таратса, оның ішінде 200 - ге жуық əртүрлі қоспа бар екендігі анықталғаны баршаға мəлім. 
 
Бүгінгі таңда су ресурстарын қорғап, ұтымды пайдалануда да проблема көп. Облыстың жалпы жылдық су ресурсы 3, 4млрд. текше метрге жуықтайды. Оның жыл сайын 2 - 2, 3 миллиард текше метрі пайдаланылады. Негізгі су көздері Нұра өзені, оның Шерубай - Нұра жəне Соқыр құймалары, Ертіс - Қарағанды каналы, Қаракеңгір жəне Жезді өзендері, Балқаш көлдері болып табылады. Облыс суларының сапалық жағынан жақсаруына кері əсерін тигізіп отырған кəсіпорындар «Испат - Кармет» ААҚ, «Карбид» АҚ, «Қазақмыс» АҚ, «Балқаш» АҚ, «Облсуканал» су - канал шаруашылығы басқармасы, «Қарағандырезинотехника» АҚ, энергетика, көмір өнеркəсібі мен ауыл шаруашылығы кəсіпорындары. 
 
Облыстағы жер ресурстары да қиын жағдайда. 854 мың гектар жер азып - тозған, жел эрозиясына ұшыраған. Оның басты себебінің бірі - жерді қорғайтын орман алқабының қанағаттанғысыз жағдайы. Жер ресурстарын ғана емес, жалпы қоршаған ортаға зиянын тигізетін негізгі ластану көздерінің бірі – кəсіпорындардың өндірістік қызметі процесінде жəне тұрғындардың тұрмыс - тіршілігінде пайда болған қалдықтар. Облыста тұрмыстық қатты қалдықтардың өте көп болуы да біраз проблемалар туғызуда. Сонымен қатар қоршаған орта мен адам денсаулығына ықпал ететін проблеманың бірі – қазылып, кен өндіріліп алынған соң қалып кеткен, жабылмай аузы ашық қалған радиациялық қауіпті кен орындары мен карьерлер мəселесі. Бұлар Шет ауданындағы Ақшатау елді мекені, Ақтоғай ауданындағы тастап кеткен геологиялық қазба орындары (Октябрь, Майтас, Қызыларай, Қызыл, Аномалия - 8, Тасарал). 
 
Республикамыздың басқа облыстары Қарағанды облысындағыдай техногенді ауыртпалықты бастан кешіріп отырған жоқ. Мұнда Сарышаған ракеталық полигоны, Семей ядролық полигоны жəне «Байқоңыр» ғарыш айлағынан ұшатын ракета тасығыштардан бөлініп түсетін бөліктердің құлау ауданы - бəрі бар. 
 
Облыста радиациялық қауіпсіздік мақсатымен кəсіпорындарда өңделген ионды сəуле көздері бар жерлерде қалдықтарды көму проблемасы басты орында. 
Бұл көрсеткіш облыстағы экология жəне табиғат қорғау мəселесіне, экологиялық проблемаларды шешу жолдарына арналған. Онда Балқаш, Теміртау, Қарағандының экологиялық проблемалары туралы қамтылған. Көрсеткіш мазмұны бес бөлім бойынша құрылған, Жезқазған - Балқаш өңірінің экологиясы, Қарағанды облысының радиактивтік қалдықтарымен ластануы, облыстың су көздері, қалдықтарды өндіру проблемасы, өңірдің экологиялық орталықтары. 
 
«Өлкетану» электрондық каталогқа өлке экологиясы туралы 500 - ден астам жазулар енгізілген. Өлкетану бөлімі өлкенің табиғаты бойынша толық мəтінді құжаттарды құруға кірісті. Кітапхана оқырмандары «Қоршаған ортаны қорғау» атты тақырыптық папканы белсенді пайдаланады. Көрсеткіштің басты мақсаты қалың оқырмандар мен оқушылардың өз өлкесінің əсем табиғатын, қоршаған айналасын қорғауға шақыру, облыс жұртшылығына экологиялық білім мен тəрбие беру жəне əдебиеттермен таныстыру. 
 
Қарағанды облысының экологиялық жағдайы туралы танысу үшін сіздерге Н. В. Гоголь атындағы ОҒƏК өлкетану бөлімінің кітап қоры, өлкетану картотекасы жəне электрондық каталогтың негізінде жасалған осы көрсеткіштің материалдары көп көмек береді. 
Көрсеткішті жоғары оқу орындарының оқытушылары, мұғалімдер, студенттер, оқушылар қосымша құрал ретінде пайдалана алады. 
 
Жезқазған - Балқаш өңірінің экологиясы Жезқазған өңірі кең - байтақ еліміздің дәл орталығында орналасқан және республикамыздың халықаралық маңызы бар түсті металлургия орталығы. Қазақстанның ірі мыс, полиметалл, марганец, сирек және шашыранды металдар өндіретін кен орындары осында. Халық жиі қоныстанған мәдени аймақтар кен өндірісі орталықтарының маңына шоғырланған. 
Жезқазған өңірі - ел ерте қоныстанған аймақ. Тарихи деректер ертедегі металлургия мен суғару жүйелерінің, кесене мен сарайлардың маңын мекендеген тайпалардың шаруашылығы мен мəдениетінің жоғары болғандығын көрсетеді. 
 
Жезқазған территориясының қойнауы пайдалы қазбаларға өте бай. Ол жер көлемінің үлкендігіне, жердің күрделі геологиялық құрылысына байланысты. Өлкенің шикізат қоры ертеден белгілі болған. Біздің жыл санауымыздан 40 - 10 мың жыл бұрын осы өңірде мыс кен орындары игеріле бастаған еді. Қола дәуірінде мыстан басқа қалайы, алтын, күміс балқытылып, өңделген. Оны жергілікті жердің жер, су аттарынан байқауға болады. 
Жасыл ел

"Жасыл ел" жастар  еңбек жасақтары 2005 жылы Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан экономикалық, әлеуметтiк және саяси жедел жаңару жолында" атты Қазақстан халқына арнаған дәстүрлі Жолдауы негізінде құрылған көшбасшы жастар ұйымы. "Жасыл ел" мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру бағытында аталмыш Жолдау негізінде 2005 жылы 18 ақпанда «Жасыл ел» жастар еңбек жасақтарының Республикалық штабы өз жұмысын бастады. Штабтың негізгі мақсаты - жастардың көмегімен елмізді көгалдандыру, абаттандыру, сол арқылы студенттер мен жұмыссыз жастарды еңбекпен қамтып, жас ұрпақ арасында патриоттық және экологиялық тәрбиені насихаттау. Республика бойынша 16 аймақтық филиалдар (14 облыс және Астана, Алматы қалалары) құрылып, 2005-2012 жылдар ішінде 152 000 астам жастар жұмыспен қамтылып, 77 000 га жер игерілді, 51 000 000 астам көкжелек отырғызылды.

Экология мҽселесі - бүгінгі  таңдағы адамзат ҿркениетінің аса  ауқымды 

мҽселелерінің бірі болып  отыр. Қоршаған ортаны қорғау мҽселесі жаһандық ҿзекті

мҽселелерге кіріп, қазіргі  халықаралық қатынастарда белгілі  орын алады. Экологиялық 

мҽселелердің сипаты кҿлеміне қарай ҽр түрлі болса да, кҿбі нағыз халықаралық деңгейге

иеленеді. Ендеше ҽлемдік  қауымдастықтың ҽрекеттерінің бірігуі, халықаралық 

ынтымақтастықтың кеңеюі ҿте қажет. Сондықтан экологиялық  ынтымақтастықта 

халықаралық үкіметаралық жҽне үкіметтік емес ұйымдардың рҿлі ҿте  мағыналы, ал

кейбірде қоршаған ортаның  нақты мҽселелерінің шешілуінде мемлекеттер мен 

салыстырғанда осы институттардың ықпалы кҿбірек екенін байқауға болады. Халықаралық 

ұйым дербес зияткерлік, техникалық, қаржы кҿздері бар, жҽне мемлекеттерден саяси 

тҽуелсіздігі бар тұрақты  құрылым болғаннан кейін, экологиялық  ынтымақтасу кезінде 

пайда болатын мҽселелерді  ең тиімді шеше алатын құрал болып  есептеледі. Осы 

жағдаймен байланысты ҿткен  ғасырдың 60 жж. аяқ кезінде құрылтайшы құжаттары оны 

қарастырмаса да, экологиялық  мҽселелер ірі халықаралық ұйымдардың күн тҽртібіне 

енгізіле бастайды. Мҽселен, қазіргі таңда экологиялық мҽселелер  келесі беделді 

БҰҰ-ның арнайы мекемелерінің  қызметі бірнеше бағыттар бойынша  жүргізіледі.

Мҽселен, МАГАТЭ адам жҽне қоршаған ортаны қорғау жҿніндегі кең бағдарламаны жүзеге

асырады. Оның ішінде радиоактивті шикізат пайдаланатын кҽсіпорындарға бақылау жасау,

атом ҿнеркҽсібіндегі  апаттар кезіндегі жҽрдем кҿрсету  жҽне де басқа шаралар 

ұйымдастырылады. Халықаралық  еңбек ұйымының бағдарламаларының  бір бағыты - еңбек 

жҽне қоршаған ортаның  жағдайларын жақсартуда халықаралық  жүйенің кҿрсеткіштерін

белгілеу болып табылады. БҰҰ азық-түлік жҽне ауылшаруашылық ұйымында шҿлейіт 

аудандардың қоршаған ортасын  басқару жҿніндегі азық-түлік  ҿнімінің сапасы бойынша 

нормаларды белгілеу бағдарламасы жүзеге асырылуда. Дүниежүзілік денсаулық  сақтау ұйымы 

адамның денсаулығына қоршаған ортаның ҽсерін зерттейтін бағдарламаны іске асырады.

Оның негізгі мақсаты  түрлі орталардың ластануы деңгейлерін  реттеу, су кҿздерінің

санитарлық жағдайын бағалау. Халықаралық теңіз ұйымы кемелерден теңіздің ластануын 

бақылап, судағы халықаралық  қауіпсіздікті нығайтуға тырысады.

 

Дүниежүзілік метеорологиялық  ұйымның қызметінің барлық бағыттары  тікелей 

қоршаған ортаны қорғау мҽселесімен  байланысты. Ауа-райы бойынша дүниежүзілік

қызмет, дүниежүзілік климат бағдарламасы, жаһандық климаттың ҿзгеруінің адам

 

38 денсаулығына ҽсер етуі  жҽне керісінше адамзат қызметінің  климаттың ҿзгеруіне ықпалы 

жҽне басқа да мҽселелер  осы ұйымның жұмысы.

 

БҰҰ басқаруымен 1997 ж. Киото  хаттамасы қабылданды ( негізгі мақсаты 2008-

2012 жж. 1990 жылмен салыстырғанда  СО2 газдардың пайдалануын 5%-ға  азайту). Бұл 

хаттама ЮНЕП жҽне Дүниежүзілік метеорологиялық ұйым бірге құрған климат ҿзгеруі 

жҿніндегі БҰҰ-ның 1992 ж. Риода  бекітілген Конвенциясына қосымша  келісім болып 

табылады. Экологиялық мҽселенің  ҿзектілігін ескере отырып, Қазақстан  ұсыныс жасап,

Астана қаласында БҰҰ-ның  ҽлеуметтік қорғау жҽне экология министрлерінің алтыншы 

Конференциясын (2010ж.) жҽне Жалпыеуропалық «Еуропа үшін қоршаған орта» жетінші 

Конференциясын 2011 ж. 21-23 қыркүйекте ҿткізді [4]. Қазақстан БҰҰ-ның жҽне оның

мамандандырылған мекемелерінің  мүмкіндіктерін Арал теңізінің тартылуы, Семей сынақ 

алаңының радиоактивті ластануы, ауыз-су кҿздерінің ластануы секілді  техногендік жҽне

экологиялық апаттардың экономикалық жҽне гуманитарлық салдарларын азайтуға

мақсатты түрде пайдалануды  кҿздейді. Осы тұрғыда жеке назарды  Мыңжылдық даму

мақсаттары мен орнықты  даму ұстанымдарын жүзеге асырудағы  Қазақстанның белсенді

қатысуына аудару керек[5].

 

2012 жылдың 20 маусымында Бразилияның  Рио-де-Жанейро қаласында БҰҰ  орнықты 

даму жҿніндегі «Рио+20»  Конференциясы кезінде негізгі  екі тақырып талқыланды: «жасыл

экономикаға» ҿту мен  орнықты дамудың институционалдық негіздері. Қорытынды құжаттың

негізіне Астананың бастамасы  жатқызылды. 2010 жылдың қазанында Азия жҽне Тынық 

мұхит елдерінің қоршаған ортаны қорғау министрлерінің 6-конференциясында Қазақстан 

«Жасыл кҿпір» серіктестік  бағдарламасын ҽзірлеген. 2011 жылдың қыркүйегінде «Жасыл

кҿпір» бастамасы жҽне серіктестік бағдарламасы Жалпыеуропалық «Еуропа үшін қоршаған

орта» жетінші министрлер конференциясында қолдау тапты. «Жасыл кҿпір» бағдарламасы

барлық мүдделі тараптардың  инвестицияларға, инновациялар мен  технологияларға 

қолжетімділігін кеңейту  үшін «жасыл» жобаларды қарапайым, практикалық жҽне тиімді

шаралармен қолдауға арналып  ҽзірленген. Бағдарлама қатысушы елдердің экономикалық

даму деңгейіне қарамастан, олардың тең құқықтығын ғана қарастырып қоймай, сонымен қатар 

бизнестің, халықаралық, үкіметтік  емес жҽне ғылыми ұйымдардың қатысуын кҿздейді [5].

 

Жалпы, осы жаһандық мҽселе аймақтық халықаралық ұйымдардың қызметінде де

мағыналы орын алады. Мҽселен, ТМД шеңберінде 30 жуық келісімдер бекітілді. ТМД 

жарғысына сҽйкес экологиялық  ынтымақтастық ұйымның мақсаттарының  бірі болып 

табылады. Алғашқы келісім - 1992 ж. ақпан айында экология жҽне қоршаған ортаны

қорғау саласында ҿзара  қатынастар жҿніндегі келісім. 1999 ж. қаңтарында экологиялық 

мониторинг саласындағы  ынтымақтастық жҿніндегі келісім  жҽне басқа да арнайы

құжаттар қабылданды.

 

Еуропалық халықаралық ұйымдар  ҿте тығыз экологиялық ынтымақтастықты 

жүргізеді. Мҽселен, ЕҚЫҰ-да экологиялық ынтымақтастық осы  ұйымда бекітілген

қауіпсіздік тұжырымдамасының мағыналы бҿлігі болып табылады. Еуропалық  Одақта 70

жж. бастап негізгі мақсаттарының  бірі Ортақ экологиялық саясатты қалыптастырумен 

байланысты. 1987 ж. Бірыңгай Еуропалық  актінің баптарының ішінде, үшінші бабы

 

қоршаған ортаның қорғау мҽселесіне арналған. 1973ж., 1977ж., 1983 ж., 1987 ж., 1993

 

жылына сҽйкес Еуропалық  Одақ экология саласында «Қимылдардың бағдарламалары» 

атты бес бағдарлама бекітілді. Мҽселен, ерекше атайтын болсақ, Еуропалық  су саясатының

шеңберінде экологиялық  қауіпсіздік пен тұрақты су пайдалану  саласындағы 2000 жылы 30

маусымда Брюссельде Еуропалық  Парламент жҽне Еуропалық Одақ Кеңесі Еуропалық 

Одақ іс-ҽрекеттерін орнату жҿнінде нұсқау қабылдады. Еуропалық  су доктринасының 

мақсаты: ішкі, трансшекаралық, жер асты жҽне жер үсті суларының  қорғауындағы

құқықтық шеңберді орнату. Ондағы құқықтық нормалар су ресурстар  сапасының 

нашарлауын алдын алуына, су жүйесінің жағдайын жақсартып, қорғау, тұрақты су

пайдалануды дамыту, су тасқыны  мен құрғақшылықтың зардаптарын  қысқарту.

 

39 Еуропалық су нұсқауының  қабылдануы, Еуропалық су заңын  жаңартатын жҽне су 

ресурстарын басқаруда жаңа тҽсіл орната алатын үлкен саяси  жетістік еді. Су саясаты 

саласындағы нұсқау: су сапасының  нашарлауын алдын алу үшін жҽне су экожүйесінің