Кредиттік жүйе бойынша негізгі түсініктер мен анықтамалар

      Кредиттік жүйе бойынша негізгі түсініктер мен анықтамалар

 

Қазіргі таңдағы ғылыми техникалық прогресс пен өркениетті даму дәуіріне бет бұру  кезеңінде жаңа қоғамға лайықты саналы, білімді жеке тұлғаны қалыптастыру бүгінгі қоғамның алдында тұрған негізгі міндет. Сондықтан, қандайда бір мелекеттің білім жүйесінің халықаралық дейгейдегі кредиттік жүйеге өтуінің маңызы ерекше. 
 
        Кредиттік жүйе алғаш рет Америка Құрама Штатында пайда болды. Оның негізін 1870 жылдары Гарвард университетінің Президенті, белгілі Американдық білім қайраткері Чарльз Элиот салып, «кредит–сағат» ұғымын қоғамға енгізген болатын. Бұл жүйе алғашында пәндер көлемі жүйесінің шешуін өлшеуші «кредит-сағат» болып енгізілді. 1892 жылдан бастап «кредиттік-сағаттық» жүйенің екінші кезеңі басталып, осы кезде АҚШ-тың ұлттық білім комитеті университет, колледж, мектеп топтарын жақсарту мақсатында, оқу бағдарламаларын стандарттауда «кредит» ұғымын тек университет пен колледждерде ғана емес, орта мектептерде де, енгізебастады  
 
         Европалық елдердің сынақ бірлігіне көшу мақсаты бұл, алдымен халықаралық «тұнықтық» жетістігі, қазіргі кездегі білім жүйесінің дауы мен дербес елдердің біліктілігін сақтау, көтеру арқылы білім беру саясатында оқу орындарының білім беру облысында да сақталды. 
 
         1999 жылы 19 маусымда жоғары білімнің бірыңғай құрылымын енгізу үшін Болон декларациясы қабылданған болатын. Оған 29 ел қол қойды. Барлық ұлттық жүйелерде, жоғары білім жүйесінің сынақтық бірлігін енгізу үшін European Credit Transfer Sustem (ESTS) немесе басқа, ESTS жүйесімен бірігіп, қайта сынақтауды қамтамасыз ететін, сондай-ақ жинақтаушы қызметін, және де академиялық оқу кепілдігін шет елде тану туралы шешім қабылдану (1999 ж. ESTS 1062 европалық жоғары оқу орындарына енгізілді). 
 
         Осы заманғы болып жатқан интеграциалық құбылыстар қоғам тіршілігінің барлық жағына өз әсерін тигізді. Халықаралық процестермен қатар жүруге ниеттелген мемлекет казіргі кезде қалыптасқан барлық ғылымдандырудың көріністеріне тікелей назар аударды деуге болады. Соңғы 10-15 жылда шетел мемлекеттерінің білім жүйесінде жоғары деңгейдегі қарыштық даму жағдайы жүзеге асып жатқаны бәрімізге белгілі. Әрбір мемлекеттің қоғам өмірінде ғылыми, мәдени, экономикалық, саяси  жүйелеріндегі қалыптасқан ескі көзқарастар түбегейлі өзгеріске ұшырады. 
          Кеңес Одағының ыдырауы және жаңа тәуелсіз мемлекеттердің құрылуы жаңа білім жүйесінің дамуындағы ізденістерге әкелді. Әлемде танылған батыс елдерінің экономикалық, әлеуметтік прогрестері Қазақстан үшін үлкен бағдар болды. Әрине, оқу бітіруші түлектер бәсекелестік қабілеттілігімен білім беру кеңестігінің таңдауында оқушыға дербестік беру, оқытудың деңгейін көтеру, еңбек сұранысына бағдарланған, оқу бағдарламаларының жоспарлауын икемді ғана болуы мүмкін, әлемдік білім беру көрсеткендей казіргі білім талаптарына кредиттік оқыту технологиясы сай келді . 
          Кредиттік оқыту технологиясы оқытудың бағытсыз жүйесі–оқу процесінің ұйымдастыру тәсілін белгілейтін оқушыларға белгіленген шегінің (құрауыш қалауы және оқытудың қосымша түрлері бойынша) білім беру процесінің жеке жоспарлау мүмкіндігі болады. Қатаң жүйеде, белгіленген көлемде, оқыту логикасына сәйкес, белгіленген мерзімде білімдік кәсіптік бағдарлама пәндерін оқушыларға оқытатындығын бағытты оқыту жүйесі жобалайды. 
           Біздің республикамыздың жоғары оқу орындарында кредиттік жүйені енгізуде шетел мемлекеттерінің тәжірибесі мен халықаралық тәжіриебенің маңызы өте зор. Солай болғандықтан, осы технология Қазақстанның жоғары оқу орындарында белсенді жұмыс еткендіктен отандық тәжірибені оқу мәнді болады, одан басқа да аймақтық жоғары оқу орындарының жинақталған тәжіриебесін есепке ала отырып, консультация және әдістемелік көмек көрсету қажет. 
            Қазақстан Республикасында кредиттік оқу жүйесі 19 ғасырдың 90-шы жылдарының ортасынан біртіндеп қалыптаса бастады. Елімізде 2007 жылы 15 тамызда «Білім туралы» жаңа заң қабылданды. Осы заңның 11 бабында  білім жүйесі мәселелерінің бірі болып оқытуда жаңа технологияларды тиімді пайдалану және енгізу, сонымен қатар кредиттік, дистанциялық, ақпараттық-коммуникациялық оқыту кәсіби білімнің қоғамда және еңбек нарығында болып жатқан өзгерістер қажеттілігіне тез үйлесуге мүмкіндік туғызатыны атап көрсетілген. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңын іске асыру мақсатында №66-шы «кредиттік оқыту технологиясы бойынша оқу процесін ұйымдастыру ережесі» әзірленген және бекітілген.

Кредиттік оқыту жүйесі – даралану, білім беру траекториясының білім ауқымын кредиттер түрінде есепке алу іріктелуі және даралану таңдамалылығы негізінде өз бетінше білім алу және білімді шығармашылықпен игеру деңгейін арттыруға бағытталған білім беру жүйесі.

Кредиттік оқыту жүйесін енгізудің мақсаты – ҚР-ның білім берудегі ұлттық жүйесін әлемдік білім беру жүйесіне интеграциялау, халықаралық стандарттарға сай келетін дипломдарды конверциялануын, олардың ебек нарығында талап етілу жағдайларын қалыптастыру

Кредиттік оқыту жүйесінің басты міндеттір:

- білім көлемін сәйкестендіру;

- оқытудың даралануы үшін жағдай туғызу;

- білім алушылардың өздік жұмыстарының тиімділігі мен ролін күшейту болып табылады.

Кредиттік оқыту жүйесіне тән белгілер:

- кредиттік оқыту жүйесі линейлық емес оқыту жүйесі болып табылады. Линейлық емес оқыту жүйесі – білім алушыларға білім үрдісін ретімен жеке жоспарлауға мүмкіндік беретін оқу үрдісін ұйымдастырудың әдісі;

- білім алушылардың және оқытушылардың пән бойынша әрбір еңбек шығынын бағалау үшін кредиттік жүйесін енгізу;

- әрбір пәннің көлемі мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттары мен типтік оқу жоспарлары негізінде іске асырылады;

- білім алушылардың пәндерді таңдау еркіндігі олардың жеке оқу жоспарын қалыптастыруда жұмыс оқу жоспарларына енгізілген пәндерден таңдау; білім алушылардың оқытушыларды таңдаудағы еркіндігі;

- білім алушының  жеке оқу жоспарын қалыптастыруға өзінің тікелей қатысуы; білім беру траекториясын таңдауда білім алушыға қолдау көрсетуші ретінде  оқу үрдісіне эдвайзерлердің тартылуы;

- оқу үрдісін ұйымдастыруда,  оқытушылардың  педагогикалық жүктемелерінің түрлерін анықтау мен есепке алуда университеттің (институттың)  кең өкілеттілігі;

- оқу үрдісін баспа мен электронды түрдегі барлық қажетті оқу және әдістемелік материалдармен қамтамасыз ету;

- әрбір пән бойынша білім алушының оқу жетістіктерін бағалауда модульды-рейтингілік жүйені қолдану.

2005-2006 оқу жылы М.Өтемісов атындағы  БҚМУ-де барлық дайындық бағыты  бойынша кредиттік оқыту жүйесі  енгізілді.

Білім берудің кредиттік оқыту  жүйесін сапалы тарату мақсатында М.Өтемісов атындағы БҚМУ-нің профессор-оқытушылар құрамы мен қызметкерлері тарапынан  үлкен ұйымдастыру жұмыстары  өткізілді.

 

Біріншіден, факультеттер барлық  дайындық  бағыттары бойынша мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарын құрастыру конкурсына қатысты.

Екіншіден, кредиттік оқыту жүйесі бойынша оқу үрдісін ұйымдастыру мен бақылауды іске  асыратын Офис тіркеуші бөлімі құрылды.

Үшіншіден, шаралар жоспарына сәйкес кредиттік оқыту технологиясына өту бойынша төмендегілер орындалды:

- М.Өтемісов атындағы БҚМУ-де кредиттік оқыту жүйесі бойынша білім беру үрдісін жоспарлау мен ұйымдастырудың негізгі ережелері жүйеленген Ереже жасалды;

- кеңестік семинарлар өткізілді;

- типтік оқу жоспарларына сәйкес мемлекеттік және орыс тілінде жұмыс оқу жоспарлары құрастырылды;

- кредиттік оқыту жүйесі бойынша академиялық күнтізбелер құрастырылды;

- жеке оқу жоспарларына сәйкес дәрістер легі мен академиялық топтар қалыптастырылды;

- академиялық сабақтардың,  оқытушылардың басқаруымен өтетін студенттердің өзіндік жұмыстарының кестелері құрастырылды және бекітілді;

- типографиялық әдіспен оқу-әдістемелік кешендер жасалды және шығарылды;

- жалпыуниверситеттік «Студент» және «Оқытушы»  электронды мәліметтер базасы жасалды.

 

Бакалавриаттағы оқу

Бакалавриаттың білімдік-кәсіби бағдарламасы 4 жылдық оқыту барысында жүзеге асырылады және  40 оқу пәнін қамтиды.

Бакалавриаттың төменгі деңгейі  екі жылдық оқыту барысында жүзеге асырылады  және 68-ден кем емес кредитті қамтиды.

Төменгі деңгейі біткен соң студент  мемлекеттік аралық бақылаудан (МАБ)  табысты өткен соң жоғарғы деңгейге ауыстырылады. Егер ол мемлекеттік аралық аттестаттау қорытындысы бойынша белгіленген өту баллын (GPA) жинамаса, бакалаврдың бірлескен деңгейі және белгіленген үлгідегі сертификат беріледі.

Бакалавриатқа түсу үшін Қазақ/орыс тілі, Қазақстан тарихы, Математика және таңдау бойынша пәнді қамтитын Ұлттық бірыңғай тестті сәтті түрде тапсыру  керек.

Бакалавриаттағы оқуды аяқтаудың  міндетті шарты - студенттің теориялық  оқу бойынша  128-ден кем емес кредитті жинау, оның ішінде 42-60 кредит міндетті компонент және 68-86 кредит таңдау компоненті болып табылады. Оның 6-8 кредиті шет тілін міндетті түрде оқуға бөлінеді.

Жалпы білім пәндері  (жалпы міндетті пәндер циклі - әлеуметтік-гуманитарлық және жаратылыстану-ғылыми пәндер) 32-35 кредитті құрайды.

Жалпы білім пәндерінің қосымша  элективті пәндерін мамандыққа байланысты студент өз бетімен және/немесе эдвайзердің  жетекшілігімен таңдайды.

Бір академиялық кезеңде күндізгі оқу түрінің студенті 12-18- кредитті меңгеруі тиіс.

Мемлекеттік жалпыға міндетті білім  беру стандарттарының барлық талаптарын орындаған және оқудың барлық кезеңінде  міндетті пәндер компоненті мен таңдау пәндерінен кредиттің белгіленген  санын жинаған студент қорытынды  мемлекеттік аттестаттауға жіберіледі.

Бакалавриаттағы қорытынды мемлекеттік  аттестаттау диплом жұмысын қорғау немесе мемлекеттік емтихандарды тапсыру  түрінде өткізіледі.

Диплом жұмысын жазуға 2 - 4 кредит беріледі.

Қорытынды мемлекеттік аттестаттау  қорытындысының нәтижесі бойынша студентке  жоғары білім алу туралы құжат (диплом) пен бакалаврдың академиялық  дәрежесін беру туралы сұрақ шешіледі.

Емтихандарды «А», «А-»,«В+», «В», және  «В-» бағаларына тапсырған, бітіру жұмысынан  «А», «А-» бағаларын жинаған немесе мемлекеттік емтихандарды «А», «А-» бағаларына тапсырған жоғары оқу орнының түлегіне үздік диплом беріледі.

Оқу жоспарына сәйкес оқыған пәндерінің бағаларынан  және кредит санынан тұратын дипломға қосымша академиялық анықтама (Transсript) жазылады.