Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу аудиті

 

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Экономика және бизнес жоғары мектебі

Есеп және Аудит кафедрасы

 

 

 

 

 

 

 

Курстық  жұмыс

 

Тақырыбы: Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу аудиті

Орындаған:____________________

_______________________________

 

Тексерген:_____________________

_______________________________________

Алматы, 2011

 

Жоспары:

 

 

 

Кіріспе

 

1. Кредиторлық берешек аудитінің мазмұны 
2. Ағымдағы міндеттемелердің аудиті.
3. Аудиторлық тексеруді жоспарлау және тәуекелділік..
4. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айрысу аудиті.

 

Қорытынды

       Пайдаланған  әдебиеттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Қазақстан бүгінде әлеуметтік - экономикалық жаңару мен саяси  демократияландырудың жаңа кезеңінде. Еліміз тәуелсіздік алған жылдардан  бері, мемлекетіміз әлеуметтік бағытқа  үлкен мән беріп келеді, себебі біз нарықтық әлеуметтік бағытты  таңдадық. Бірақ елімізде жүргізіліп отырған әлеуметтік саясат, әрине  мемлекеттің қаржылық мүмкіндігіне, экономикалық дамуға байланысты.

Мемлекеттің әлеуметтік саясаты  сол елдің бастан кешіріп отырған  экономикалық даму кезеңінен, сол мемлекеттің  ұстанып отырған экономикалық саясатынан және тағы да басқа факторлардан тәуелді  болады. Соңғы жылдардағы экономикамыздың  қарқында өсуі, ЖІӨ еселеп жоғарлауы  әлеуметтік салаға құйылатын қаржының көлемін ұлғайтты.

Бұның бәрі түптеп келгенде халықтың әлеуметтік жағдайын жақсартуға бағытталған мемлекетіміздің сындарлы саясатына байланысты.  
Әлеуметтік-саяси шаралардың мақсаты нарықтық еркіндік принципінің әлеуметтік өтеу принципімен  және әр адамның лайықты өмір сүруге ажырамас құқығының үйлесімімен қамтамасыз  етілуі қажет, ал бұл міндеттерді шешуге және халықтың әлеуметтік әлсіз қабатына адамға лайықты өмір сүру деңгейін қамтамасыз етуге бағытталған мемлекеттік шаралардың жиынтығы оның әлеуметтік саясатын анықтайды.

Қазақстан Республикасы үшін, Қазақстан халқының әрбір азаматтары үшін алдағы даму жолымызды байыптайтын  ұзақ мерзімді «Қазақстан - 2030» стратегиялық бағдарламасының маңызы, мәні өте  терең.

Барлық қазақстандықтардың өсіп - өркендеуі, ел экономикасының өсуі, еліміздің қауіпсіздігі және әл –  ауқатының артуы – деп аталатын Қазақстан халқына Жолдауында болашақта  жүзеге асырылуға тиіс ұзақ мерзімді «7» басымдылық аталды. «Біздің елімізбен  айтқан перспективаларға қол жеткізуі үшін мынадай ұзақ мерзімді жеті басымдықты іске асыруы қажет» деп ерекше атап кетті.

«Қазақстан - 2030» - дан кейін  қамтылған мәселелері мен қабылданған  шешімдерінің және жоспарлау мерзімінің ұзақтығы жағынан үлкен екінші құжат  – ол Қазақстан Республикасы Президентінің 2001 жылғы 4 желтоқсандағы № 735 Жарлығымен бекітілген «Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары». Бұл құжатта Қазақстанның 2010 жылға дейінгі даму моделі анықталды.

Оның мақсаты – ұзақ мерзімді тұрғыда бәсекеге қабілетті  экономиканың негізін қалау делінді. Экономика саласындағы даму моделінде:

• халықтың тұрмыс – тіршілігін жақсарту;
• кедейшілікті жою;
• халықты жұмыспен қамтамасыз ету;
• мемлекетті экономикалық өрлеу «локомотивіне» айналдыру;
• мемлекеттің қатысуымен жүйе түзетін ірі компанияларды құру және оларды аймақтық және мүмкіншілігінше, әлемдік деңгейге шығару.

Елбасының Қазақстан халқына  арналған жыл сайынғы дәстүрлі Жолдаулары осы маңызды құжаттардың логикалық  жалғасы болып табылады, Жолдаулардың барлығы да әлеуметтік тұрақтылықты сақтау мен ел халқының өмір сүру деңгейін көтеруге бағытталған. Сонымен қатар, елдің болашақ дамуында өзіндік  орны бар бұл Жолдауларда кәсіпорынның әлеуметтік жаңғыруындағы өмір сапасының  стандарттары мен адам капиталының  сапасын арттыруға ерекше мән  берілуі кездейсоқ емес. Қазақстан  әлемнің бәсекеге қабілетті 50 елінің қатарына көрінуді міндеттей отырып, елдің ұлттық экономикасының бәсекеге қабілеттілігінің бір өлшемі – халықтың әлеуметтік жағдайының жоғары көрсеткіші, тіршілік ету деңгейінің жоғары болуы  деп қарастырып, әлеуметтік қоғам  құру стратегиясын айқындап отыр. Әлеуметттік  тұрақтылық – мемлекетіміздің үздіксіз дамуының, кәсіпорынның алаңсыз өсіп өркендеуінің маңызды кепілі. Сонымен, республикамыздың қазіргі кезеңдегі әлеуметтік саясатының ерекшеліктерін атағанда, мемлекеттік бюджет кірістерінің жоғарылауы елдегі ірі әлеуметтік бағдарламаларды өз деңгейінде іске асыруға мүмкіндік беретіні.

Бұл бағдарламада ауылды дамыту, ауылды өркендету, тұрғындарды жұмыспен қамту, кедейлікпен күрес, тұрғын үй құрылысын дамыту сияқты мәселелер  қаралған.

Әлемде орын алып отырған  қаржы нарығындағы дағдарысқа қарамай, біршама даму бағдарламаларды қаржыландыру тоқтатылса да, әлеуметтік бағдарламалардың ешбір кедергісіз жүзеге асырылатынын Елбасыныңың өзі міндеттеуі –  әлеуметтік саясат басты бағыт екенін көрсетеді. Еліміз әлеуметтік саясаттың  қалыптасуы мен дамуында, әлеуметтік саясаттың заңнамалық негізін, негізгі  бағыттарын жасап алды. Негізгі білім, денсаулық, демографиялық жағдай, халықты  әлеуметтік қорғау мен қамсыздандыруға, зейнетақы төлеу, халықты жұмыспен қамту саясаты болып келеді.

Сонымен әлеуметтік саясат қоғамдағы әлеуметтік теңсіздікті  жұмсартуға, әр адамның лайықты өмір сүруге деген құқығын қамтамасыз етуге бағытталған іс-шаралар  жиынтығы. Бұл саясатты жүргізу және әр адамның осы ажырамас құқығының  орындалуы үшін жауапкершілік мемлекетке жүктеледі, бұл мақсаттарда ол сәйкесінше табыстар қайта бөлінуін ұйымдастырады, еңбек нарығы мен еңбек қатынастарын реттеуді жүзеге асырады, әлеуметтік қорғау және әлеуметтік қамтамасыз ету жүйелерін  қалыптастырады және дамытады, осының барлығы әлеуметтік саясаттың негізгі  бағыттарын құрайды.

Әлемдегі рыноктық шаруашылықтың  идеологы Людвиг Эрхард әлеуметтік саладағы жеке бастамаларды ғана ынталандыру  қажеттігін айтады. Әрине, дейді ол, мемлекет қарттар мен мүгедектерге көмектесуі керек. Бірақ еркін экономикалық және қоғамдық құрылыста тәуелсіз өмір сүру үшін адамның өзі өмірдің  қиындығын жеңуге дайын болуы  қажет.

Осы орайда, "Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы” атты Жолдауында Елбасының әлеуметтік саясат саласында "халыққа балық  емес, балықты ұстайтын қармақ беру керек” деген қағидатқа негізделген үлгіні ұсынуы кездейсоқтық емес. "Әлеуметтік қолдау жүйесін нарықтық экономиканың талаптарына сәйкес бағыттау керек”, деді Нұрсұлтан Назарбаев. Осыған орай Елбасы мемлекеттің қоғамымыздағы қолдауға зәру топтарға ғана көмектесу міндетін толық өз мойнына алатынын баса айтты. Басқа жағдайда әлеуметтік көмек беру саясаты "әлеуметтік топтардың қажеттіліктерімен” емес, жұмыс істейтіндердің қатарына енетін кәсіби қабілетті азаматтарды дайындаумен айналысады.

Әлемдік экономикалық тәжірибе жүргізілетін реформалардың табысты  болуы тиімді әлеуметтік саясат ұстанғанда ғана мүмкін болатынын көрсетіп берді. Қоғамдағы бойда тұмшаланған  белсенділік пен жаңа мүмкіндіктердің  ашылуына сол ғана күшті серпін беретіні сөзсіз. Нарықтық экономика адамдардың өз мүмкіншіліктерін толық пайдалануға  жетеліп, шаруашылық пен еңбек белсенділігін  арттырып, ғылыми-техникалық ілгерілеуді  тездетеді. Өзін-өзі реттеу механизмінің өзіне тән қасиеті – барлық экономикалық субъектілердің әрекеттерін  үйлестірумен қамтамасыз етіп, еңбек, материалдық және қаржы қорларын халық шаруашылығында орынды пайдалануды  қарастырады. Нарықтық қатынасқа негізделген  экономикалық жүйеге көшу әлемдік шаруашылықта Қазақстанның мемлекет аралық экономикалық одақ құрылымына кіру арқылы, жұртшылықтың қажетін қамтамасыз ететін өндірістің өсуімен қоса, оның экономикада әлеуметтік бағытын да көрсетіп береді.

Қазақстандық бухгалтерлік есептің ХҚЕС көшуіне байланысты қазіргі шаруашылық жағдайында бухгалтерлік есеп басқару шешімдерін қабылдауда маңызды орын алады.

Қазіргі кезде, жабдықтаушылар мен мердігерлер, сатып алушылармен  тапсырыс берушілермен есептесуге көңіл  бөлінеді. Бұл жағдай үнемі шаруашылық құралдардың айналымы түрлі есептеулердің  үзіліссіз жанарып тұруына ықпал  етеді.

Ең таралған есептеу түрі - жабдықтаушылармен шикізатқа, материалдарға, тауарлар және де т.б. құнды заттарға есеп айырысу түрі болып табылады.

Жоғарыда айтылғандардың барлығы  «Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу аудиті»  курстық жұмысымның тақырыбын таңдауға себепші болды. Курстық жұмыстың мақсаты – жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысуды және аудиттің қазіргі тәжірибесін зерделеу. Бұл жұмыста көзделген келесі мақсаттарды шешу қажеттілігі:

-  жабдықтаушылар мен  мердігерлермен есеп айырысу  түрін және мәнін ашу; 

     -  жабдықтаушылар мен мердігерлермен есеп айырысудың синтетикалық есептің ерекшеліктерін көрсету;

- жабдықтаушылар мен мердігерлермен  есеп айырысудың аудитінің ерекшелігін көрсету.

 

 

 

1 Кредиторлық берешек аудитінің мазмұны

 

Кредиторлық берешек –  кәсіпорынның басқа заңды немесе жеке тұлғаларға міндеттемелері.

Пайда болу сипатына қарай  кредиторлық берешек қалыпты және ақталмаған болып бөлінеді.

Қалыпты кредиторлық берешек  пен кәсіпорынның бизнес-жоспарын орындау  барысына, сондай-ақ есеп айрысудың  іс жүзіндегі формалармен байланысты.

Бұларға төлеу мерзімі  келмеген акцептелген есеп-қисап  құжаттары бойынша жабдықтаушыларға берешек және бюджетке төлемдері  өтіп кеткен берешек және т.б.

Ақталмаған кредиторлық  берешек болып бюджетпен есеп айрысу бойынша – қаржы органдарына, еңбекті өтеу бойынша – кәсіпорын  қызметкерлеріне, мерзімінде төленбеген есеп-қисап құжаттары бойынша  – жабдықтаушыларға және т.б. мерзімі  өткен берешектер саналады.

Кредиторлық берешектерді тексерудің басты міндеттері мыналар:

1. Төлем тәртібін сақтауды тексеру.
2. Есептеуде қолданылатын бағаның, тарифтің және басқа құнды көрсеткіштердің негізділігін тексеру.
3. Кредиторлық берешек сомасының шынайылығын тексеру.
4. Есептеулерді реттеу мен кредиторлық берешекті азайту жөніндегі ұсыныстарды дайындау.

Кредиторлармен есеп айрысу жағдайын бақылауды ұйымдастыру  келісім-шарттық және есептік тәртіптің  нығаюына тапсырылған ассортиментте  және төлемдік тәртіпті сақтау үшін жауапкершілікті  арттыру сапасымен өнімді жеткізу  жөніндегі міндеттемелерді орындауға, кредиторлық берешкті қысқартуға және соған орай шаруашылық жүргізуші  субъектінің қаржылық жағдайын жақсартуға мүмкіндік береді.

Кредиторлық берешектің есепті кезеңнің басы мен аяғындағы жағдайы  баланста мынадай баптардың қалдықтарымен  сипатталады:

1. Төленуге тиісті шоттар мен вексельдер.
2. Алынған аванстар.
3. Салықтар бойынша берешек.
4. Төленуге тиісті дивидедтер.
5. Негізгі компания мен еншілес ұйымдар арасындағы топ ішіндегі операциялар бойынша берешек.
6. Акционерлік қоғамның лауазымды адамдарына берешек.
7. Басқадай кредиторлық берешек.

«Төленуге тиісті шотар мен  вексельдер» бабын тексергенде  аудитор оның қалдығын «Төленетін шоттар»  шотымен салыстыру қажет, ол мыналар  үшін жабдытаушылармен және мердігерлермен есеп айрысу жөніндегі ақпаратты  жинақтап қорытуға арналған:

а) алынған ТМҚ мен айналымнан тыс активтер, орындалған жұмыстар мен тұтынылған қызметтер;

ә) алынған ТМҚ, айналымнан тыс активтер, есеп-қисап құжаттары  әлі түспеген (фактураланбаған жеткізілімдер) жұмытар мен кірістелетін қызметтер;

б) қабылдау кезінде табылған ТМҚ артығы мен айналымынан тыс  активтер;

в) тасымалдау мен т.с.с. бойынша  алынған қызметтер.

   Кредиторлық берешектер - өткен мәмілелердің немесе өткен оқиғалардың нәтижесі.

 

 

 

 Сурет 1. Ағымдағы  кредиторлық берешек құрылымы.

 

Қысқа мерзімді міндеттемелерге мыналар жатады:

• банктердің қысқа мерзімді қарыздары;
• банктен тыс қысқа мерзімді қарыздар;
• мерзімі шегерілген корпоративтік табыс салығы.

Банктердің және банктен  тыс мекемелердің ұзақ мерзімді қарыздары 1 жылдан астам мерзімге, әдетте, жаңа техниканы енгізу шығындарына, өндірісті  кеңейтуге, оны қайта құруға, қымбат бағалы жабдықты алға және басқа мақсатты бағдарламаларға беріледі.

Қарыздарды алу және өтеу бойынша операциялардың арнайы аудитін  өткізу үшін келесі көрсетілген шоттар: 4010 « Ұзақ мерзімді банктік қарыздар», 4020 «Ұзақ мерзімді алынған қарыздар»  және 4000 бөлімшенің «Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер», 4030 «Өзге  ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер» қолданылады. Оларға «Ұзақ мерзімді қарыздар» мен «Қысқа мерзімді қарыздар»  аралық шоттар 1000 бөлімшенің «Банктердегі аккредитивтердегі, чектердегі, карт-шоттардағы және басқа шоттардағы ақша», 4120 «Еншілес(тәуелді) ұйымдарға кредиторлық берешек», 4110 «Жеткізушілер мен мердігерлерге  берілетін ұзақ мерзімді берешек» және басқа шоттармен кореспонденция алынған қарыздар сомалары кредит бойынша, ал дебет бойынша – ақша есебі  жүргізілетін шоттармен корреспонденцияда  өтелген қарыздар осмасы беріледі.