Несиелік серіктестіктер қызметі

 

Жоспар  
 

Кіріспе....................................................................................................................3

І Бөлім. Несие жүйесі 

1.1. Несие жүйесі  туралы ұғым...........................................................................4

1.2.Несие жүйесінің  дамуы ................................................................................ 6 
 

ІІ Бөлім. Несиелік  серіктестіктер  қызметі

2.1. Несиелік   серіктестік....................................................................................8 

2.2 Қаржылық  компаниялар ..............................................................................9

2.3Ломбардтар  және  олардың  қызметтері......................................................10

Қорытынды..........................................................................................................11

Қолданылған әдебиеттер ...................................................................................12

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

      Несие – ақшамен сауда-саттық негізінде несиелік операцияларды орындауға бағытталған кәсіпкерлік қызметтің ерекше бір саласы дегенді білдіреді. Ол арқылы кәсіпорындардың, ұйымдардың және халықтың ақшалай есеп айырысулар мен төлемдері жүргізіледі, ол уақытша бос ақшалай қаражаттарды, халықтың жинақтары мен табыстарын жұмылдырады және белсенді түрде жұмыс жасайтын капиталға айналдырады, сондай-ақ көптеген түрлі несиелік, сақтандыру, делдалдық, инвестициялық, сенім, кеңес. Коммерциялық несие – бұл жеткізушінің сатып алушыға ұсынған тауары немесе көрсетілген қызметі үшін төлемді кейінге қалдыруы. Несиенің осы формасының объектісі ретінде тауарлық капитал қызмет атқарады. Коммерциялық несиенің ерекшелігі мынада: қарыз капиталы өнеркәсіптік капиталмен біріккен, ал оның мақсаты - тауарларды өткізуді жылдамдату. Халықаралық несие – валюталық және тауарлық ресурстарды қайтарылымдылық және пайыздар төлеу шарттарымен беру бойынша байланысты халықаралық экономикалық қатынастар сферасындағы қарыз капиатының қозғалыс форомасы. кредиторлар және қарыз алушылар ретінде банктер, жеке тұлғалар, кәсіпорындар, мемлекеттік мекемелер, сонымен қатар халықаралық және аймақтық ұйымдар Несиелік серіктестіктердің жарғылық капиталы пай қосу және міндетті кіру жарнасын төлеу жолымен қалыптасады. Мұндағы қосқан үлестер меншіктен шығып қалған жағдайда қайтарылмайды. Несиелік серіктестіктің мүшелеріне кооперативтер, жалгерлік кәсіпорындар, банктер, шағын және орта бизнес, жеке тұлғалар кіреді. Несиелік серіктестіктің бір түріне ауыл шаруашылығы несиелік қоғамдары жатады. Оның құрылтайшысы: Орталық банк, коммерциялық және мамандандырылған банктер, үкімет құрылымдары, жеке және заңды тұлғалар бола алады. Олардың басты қызметі – ауыл шаруашылығына несие – есеп айырысу қызметін көрсету; шаруашылық заттарын, мал, тұқым, тыңайтқыш сатып алу шығындарын және өзге де жұмыстарды несиелеу. Олар негізгі екі типте болуы мүмкін: 1) қысқа мерзімді тұтыну несиесін беру мақсатында кәсіби немесе аумақтық белгілеріне қарай жеке тұлғалар тобымен ұйымдастырылған; 2) еркімен қосылған дербес несиелі серіктестік түрінде, мысалы, ссуда жинақ серіктестіктері. Несиелік одақтардың капиталдары олардың мүшелерінің қосатын үлесінен және пайларды төлеу, сондай-ақ займдарды шығару жолымен қалыптасады. Негізгі операцияларына мыналар жатады: салымдарды тарту және займдарды шығару; өзінің мүшелеріне қамтамасыз етілген ссудалар беру, вексельдерді есепке алу; сауда-делдалдық және комиссиондық операциялар2007 жылы барабар ақша – кредит саясатын жүргізу қаржы нарығында тұрақтылықты қамтамасыз етті, сонымен қатар елде жоғары экономикалық өсуді сақтауға белгілі бір дәрежеде ықпалын тигізді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.1Несие жүйесінің түсінігі, ролі мен маңызы және оның құрылымы      

   Нарықтық  экономикада несие-банк жүйесі маңызды  роль атқарады. Ол арқылы кәсіпорындар, ұйымдар мен халықтың ақшалай есеп айырысулары мен төлемдерінің едәуір көлемі жүргізіледі, сондай-ақ ол уақытша еркін ақша құралдарын, халықтың жинақ ақшалары мен табыстарын белсенді әрекет етуші капиталға айналдырады, көптеген әр алуан несиелік, сақтандыру, делдалдық, инвестициялық сенімділік, кеңес беру және басқа да операцияларды орындайды. Өндіріске қатысты екінші кезекте бола тұра, несие жүйесі оған үнемі және едәуір дәрежеде ықпал етті. Ол ақша жинақтарының масштабын бірнеше есеге кеңейтеді, ақша құралдарының бір саладан екінші салаға құйылуын қамтамасыз етіп, сол арқылы өндіріс тиімділігінің өсуіне ықпал етеді. АҚШ несиелік қатынастардың даму дәрежесі, банктік операциялардың..шаруашылықтың және ,де,, өндірістік және тұтынушылық аясын  қамтуы, несиелік мекемелер жүйесінің әр алуандығы және тармақтылығы, қаржылық капитал топтарының қуаты бойынша әлемнің басқа елдерінен алда келеді.  Американдық несие жүйесінің әрекет ету ауқымы жөнінде төмендегі цифрлар түсінік  бере алады. Несие мекемелері арқылы қолма – қолсыз есеп аудару жолымен жүзеге асырылатын жылдық төлемдік айналымның басым бөлігі 80-жылдардың басына қарай 60-65трлн. Доллар деп бағаланған.Несие жүйесі арқылы американдық шаруашылықта қолданылатын ақша капиталының орташа есеппен ¾ бөлігі өтеді. Несие мекемелері арқылы айналатын ақша қаржыларының орташа жылдық сомасы 1989 жылы 700 млрд. долларды құрады. Несие жүйесі өз қызметін атқарған кезде  несиелік қатынастар туындайды. Несиелеу процесінде өндірістік құнға, яғни ұдайы өндірістің ақша айналымына арналған төлем құралдарының қосымша массасы қалыптасады. Төлем айналымының үлкен ағымы несие жүйесі арқылы өтеді, ол несиелік қатынастардың мазмұнын толықтыра отырып, төлеушілер мен несиелік мекемелер арасында, несиелік мекемелер мен алушылар арасында экономикалық қатынастарды қалыптастырады.Несие жүйесі елдегі ақша айналымын реттейді, заңды және жеке тұлғаларға әр түрлі  қызметтерді көрсетеді, соның нәтижесінде несиелік экономикалық қатынастар туындайды. Несиелік  қатынастардың екі түрлі сипаты бар және шаруашылық субъектілері үшін де, несие жүйесі мекемелері үшін де бірдей дәрежеде қажет болады. Несие  мекемелерінде ақшаны сақтау – несиелік ресурстардың құрылуын, ал оларды экономика мен халықтың қажеттілігі үшін орналастыру – несие беруді білдіреді.Екі жақты қатынастар мыналардың арасында болады: шаруашылық ұйымдары мен несие  жүйесі, несие жүйесі мен халық, мемлекет пен несие жүйесі, несиелік мекемелер арасында, әр түрлі мемлекеттердің несиелік мекемелері арасында.Жоғарыда  анықтағанымыздай, несиелік қатынастар несие экономикалық категориясының әрекет етуі кезінде ақша формасында жүзеге асырылады. Несиелік қатынастардың  сыртқы көрінісін несие формасы сипаттайды. Ол несиелік қатынастардың мәні мен ұйымдастырылуын синтездейді. Несиелік қатынастардың формасы мен мазмұны диалектикалық бірлікте болады. Несиелік қатынастардың формасы олардың мазмұнына сәйкес келіп және олардың дамуын ынталандыруы тиіс. Өндірістік қатынастардың өзгерісі несиелік қатынастар мазмұнының және несие формасының өзгеруіне әкеледі.  Несие екі формада болады: тауарлық және ақшалай. Тауарлық несие коммерциялық несиенің алғашқы негізін қалайды. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің ссуданы бір-біріне беруі кезінде бұл несие ақша формасына өзгереді. Оның мәнісі мынада, яғни алушы субъект несие беруішге алынған тауарлық несиенің дәлелі ретінде вексель, кепілдік қағаздарды немесе басқа құжаттарды жазып береді, несие беруші оларды ақша формасында ссуда алу үшін банкке ұсынады. Бұл жерде несиелік қатынастардың жүргізуші субъектілері ретінде шаруашылық субъектілері және банк саналады. Оның мазмұнындағы өзгерістер салдарынан несиелік қатынастардың тауарлық формасы ақша формасына ұласады. Осылайша, тауар формасы негізінде несиенің, ең алдымен банктік несиенің ақшалай формасы туындайды және дамиды.

1.2. Несие жүйесінің  дамуы      

 Қазақстанның экономикасы  Рессейдің экономикасының бір  бөлігі ретінде әр деңгейде  дамып келеді. Қазақстанның шаруашылығы  бір жағынан, Ресейдің және  әлем нарығының тауар айналысына, екінші жағынан, темір жолдарын  салу жұмыстарын жедел қолға  алу тиімділігін қатар қарастыра  отырып, темір жолдарды жүргізу  арқылы Революцияға дейінгі Қазақстанның  көп укладты экономикасында несиенің  әр түрлі формалары дамыған.  Қазақстанның несиелік жүйесі  негізінен Ресей империясының  несиелік жүйесніің бір бөлігі  ретінде: Мемлекеттік банк бөлімшілерінен, акцияонерлік, коммерциялық банктер  филиалдарынан, өзара несие беру  қоғамдарынан, қалалық қоғамдық  банктерінен, ипотекалық несие  банктері немесе ұсақ несие  мекемелерінен және жинақ кассаларынан  тұрды.Ресейдің  мемлекеттік банкі 1860 ж. өз қызметін бастап, барлық несие жүйесіндегі – орталық банк болып саналады және оның айналысқа қағаз ақшаларды шығаруда монополиялық құқығы болды. Ресейдің мемлекеттік банкі барлық акционерлік, коммерциялық банктердің есеп-ссудалық операцияларының үштен бір бөлігіне жуығын, салымдар мен ағымдық шоттардың жартысынан көбін тартып отырған. Мемлекеттік банктің – 6бөлімшесі, акционерлік-коммерциялық банктердің 18 филиалдары, 12- өзара несие беру қоғамдары, 8-қалалық қоғамдық банктер, сол сияқты 345 несиелік және ссудалық серіктестіктер жұмыс істеді. Несиелік мекемелердің санының көбі жағынан Ақмола бірінші орынға ие болды.ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында  ең басты Қазақстандағы банктер – бұл мемлекеттік банктер болды және олар мынадай операцияларды жүзеге асырды. Бастапқыда мемлекеттік банк құрылып, жеке, коммерциялық және басқа банктерді ұлтшылдандыру нәтижесінде мемлекетке тиесілі салалық және аумақтық банктер етіп қайта құрылды. Банктік жүйенің тағы бір басты буындары етіп ретінде мемлекеттік еңбек жинақ – кассалары қызмет етті.1922 жылы несиелік және ссудажинақ  серіктестіктері және олардың  одақтары ұйымдасып, ауылды қалпынаӨнеркәсіп және электр шаруашылығындағы күрделі  құрылысты қаржыландыру банкі 1959 жылы «Құрылыс банкі» болып құрылды. Көптеген  несиелік серіктестіктермен республикалық  ауыл шаруашылық банктері негізінде  құрылған «Ауыл шаруашылық банкі» 1959 жылы қысқарып, оның Сол уақыттан бастап, Мемлекеттік айырысу қызметін көрсетуді тоқтатты. Сөйтіп, КСРО-ның Орталық банкісіне айналды.1990 жылы Қазақстан Республикасы  өз егемендігін жариялағаннан  бастап нарықтық қатынастардың  талаптарына сай келетін меншікті  банк жүйесін құруға бетбұрыс  жасады. 1990 жылы желтоқсан айында қабылданған  «Қаз КРО-дағы банктер және банктік қызмет туралы» алғашқы заң Қазақстандағы банктік реформаны жүргізудің бастапқы кезеңдерін қамтиды.Бұл банктік реформа Ұлттық банктің Банктік реформаның басты нәтижесі – бұл  банктік жүйенің тұрақтылығын сақтап қалу мақсатында халық салымдарын ұжымдық  сақтандыру қоры құрылды.  

ІІ Бөлім. Несиелік  серіктестіктер  қызметі

2.1. Несиелік  серіктестіктер  қызметі

   Экономиканың жекелеген салаларында  қаржы  институттарына несиелік серіктестіктер, ломбардтар, қаржылық компаниялар және т.б. жатады. Олар өз қызметтерін ссудалық және басқа да банктік операцияларды жүргізуге елдің тиісті мемлекеттік органы берген лицензия негізінде жүзеге асырады. Имұндай мемлекеттік өкілетті орган ретінде елдің орталық банкі шығады. Жекелей алғанда, Қазақстанда мұндай орган ҚР Ұлттық банкі болып табылады. Несиелік серіктестіктер төмен пайыздар арқылы жеке тұлғаларына салымдарын тарта алады. Сонымен қатар, олар шағын бизнестің шаруашылық субьектілеріне немесе жеке тұлғаларға қысқа мерзімге үлкен емес сомаларда несие беруге мүмкіндіктері бар.Құрылтайшылық келісімшарт  негізінде жауапкершілігі шектеулі серіктестік формасында құрылған олар өз жарғысына сәйкес қызмет етеді. Несиелік серіктестіктің қатысушыларының саны 3-тен кем болмауы керек, олар оның міндеттемелері бойынша жауап береді және олар енгізген міндетті салымдар мен қосымша жарна құны серіктестіктің қызметімен байланысты зияндар тәуекелін көтереді.Несиелік серіктестік  өз міндеттері бойынша барлық мүлкімен жауап береді және өзінің қатысушыларының  міндеттері бойынша жауап бермейді. Қазақстан Республикасының  Қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды  реттеу және қадағалау жөніндегі  агенттігінің лицензиясы негізінде  жекелеген банктік және басқа  да операцияларды орындайды. Несиелік серіктестіктер мүлкіне меншік құқығы негізінде ие болады, және ол оның қатысушыларының міндетті төлемдері мен қосымша жарналары, олар алған табыстар, сондай-ақ ҚР заңнамасымен тиым салынбаған басқа да көздер есебінен қалыптасады.Несиелік серіктестіктерді мемлекеттік қолдау ауыл шаруашылығы өндірісін несиелеу үшін тиісті жылдың бюджеттерінде қарастырылған сома шегінде республикалық және жергілікті бюджеттердің қаражаттары есебінен жүзеге асырылуы мүмкін. Несиелік серіктестіктің құрылтайшылық құжаттары құрылтайшылық келісімшарт және жарғы болып табылады.

2.2 Қаржылық компаниялар

       Қаржы нарығындағы  үлкен  бөлікті әр түрлі қаржылық компаниялар  алады. Олар коммерциялық банктерден қол  жетерлік және арзан несие ала алмайтын жеке тұлғалар мен кәсіпорындарға қысқа және орта мерзімді, сонымен қатар лизингтік несиелерді беруге негізделеді.Көбіне қаржылық компаниялар  несиелерді жоғары деңгейлі тәуекелмен береді. Бұл ұйымдардың қаражаттары  банктік несиелер есебінен, коммерциялық қағаздарды сатудан, ұзақ және қысқа мерзімді міндеттемелерді эмиссиялау есебінен қалыптастырылады. Олардың капиталының негізгі бөлігі – қарыз қаражаттары. Олардың меншік капиталына деген арақатынасы 10/1. Қаржылық компаниялардың көптеген депозиттік институттардан айырмашылығы – олар ұсақ депозиттерді тартпайды.  Қаржылық компаниялардың ұйымдастырушылық-құқықтық формасы  әр түрлі болуы мүмкін: жеке меншік құқығындағы корпорациялар, ашық акционерлік  қоғамдар, сонымен қатар еншілес  кәсіпорындар, толығымен өндірушілер, коммерциялық банктердің холдингтік компаниялары, өмірді сақтандыру бойынша компаниялар немесе басқа да корпоративті меншік иелері толық ие болатын кәсіпорындар. Факторингтік  компаниялар коммерциялық банктердің холдингтік компанияларының еншілес кәсіпорындарын білдіреді және фактура-шоттарды сатып алу мен дебиторлық қарыздар бойынша төлемдерді жинау арқылы өз клиенттеріне «несие береді».Лизингтік компаниялар машиналарды, жабдықтарды әрі қарай сатып алу мүмкіндігі арқылы жалға берумен айналысады. Яғни, қымбат тұратын жабдықты сатып алуға жеткілікті ақшасы жоқ, шаруашылық жүргізуші субьекті сол жабдықтың меншік иесі болмаса да, оны өз мақсаттарына пайдалана алады және оның құнын амортизацияны есептей отырып, біртіндеп төлей алады.Ипотекалықтар жерді және жылжымайтын мүлікті кепілге қою арқылы кішігірім көлемдегі несиелер береді. Олардың клиенттері тиісті несиелерді банктерден алуға мүмкіндіктері жоқ жеке тұлғалар болып табылады.«Кэптивтік» деп бөлшек сауданың басты қатысушылары мен автокөлік өндірушілерінің бақылауындағы және өздерінің туған фирмаларының өнімдерін сатуды қаржыландыруға көмектесетін қаржылық сауда компаниялары аталады.Инвестициялық компаниялар – бұл қаржылық ресурстарға мұқтаж үкіметтік органдар мен жеке фирмалардың нарыққа қарыздық міндеттемелерінің және акцияларының жаңа шығарылымдарын шығарумен айналысатын фирмалар. Осының бәріне қоса, бұл компаниялар бағалы қағаздарды сатуды аяқтағаннан кейін брокерлер мен дилерлер ретінде қайталамалы нарықты құрады. Бағалы қағаздарды тарату жариялық (андеррайтинг) ұсыныс түрінде немесе жеке тарату түрінде жүргізілуі мүмкін.

2.3.Ломбардтар және олардың қызметі

     Ломбард дегеніміз  – қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі өкілетті органның және ҚР Ұлттық банкінің тиісті лицензиясы болған кезде ұлттық валютадағы банктік және басқа да операциялардың түрлерімен айналысуға құқығы бар, банк болып табылмайтын, заңды  тұлғаны,   коммерциялық ұйымды білдіреді. Ломбард мынадай операциялармен айналыса алады:

• ломбардтық операциялар: депозитке салынған, жеңіл сатылатын бағалы қағаздарды және басқа да жылжитын мүлікті кепілге алу арқылы қысқа мерзімді несие беру;
• лизингтік қызмет;
• бағалы металдары мен тастары бар әшекей бұйымдарды сатып алу, кепілге қабылдау, есепке алу, сақтау және сату;
• сейфтік операциялар: сейфтік жәшіктерді, шкафтарды және бөлмелерді кепілге қоюмен қоса, құжаттық түрде шығарылатын бағалы қағаздарды, клиенттердің құжаттары мен құндылықтарын сақтау бойынша қызметтер.

Ломбардтық, лизингтік  операцияларды, бағалы металдары мен  асыл тастары бар әшекей бұйымдарды сатып алу, кепілге қабылдау, есепке алу, сақтау және сату бойынша операцияларды  жүргізуге арналған лицензия ҚР Қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі агенттігімен беріледі.Сейфтік операцияларды  жүргізуге арналған лицензияны белгіленген  формада және тек Агенттіктің  лицензиясы болған кезде ғана ҚР Ұлттық банк береді.

 

Қорытынды

     Біз дамыған нарықтық экономикасы бар елдердің қазіргі кездегі несие жүйесін сипаттаушы кейбір маңызды мәселелерге ғана тоқталдық. Өз экономикасын нарықтық жолға қайта құрушы Қазақстан үшін әлемдік банк жүйесінің қазіргі кездегі даму тенденциялары үлкен қызығушылық туғызады, өйткені нарықтық экономикаға өту өзіндік нарықтық несие жүйесін құруды талап етеді. Республикамыз үшін шетел тәжірибесін меңгерген тиімді болады, өйткені экономика нарыққа өтудің ең басында тұр, ал Батыс болса мұнда бұрыннан қызмет етуде, бірақ осы тәжірибеден барлық жағымды жайттарды алған дұрыс болады, өйткені ол өтпелі кезең жағайында өз  Қазіргі кезде нарықтық қатынастарды  реттейтін заңдары әсерінен кәсіпорынға  олардың ұйымдастыру – құқықтық  нысандарына тәуелсіз, кешенді несие – есептік және кассалық қызмет көрсететін мемлекеттік, коммерциялық банктердің тармақталған жүйесі қалыптасуда. Банктер несиелеу процесінде, нарық  қатынастарының  қалыптасуына,қоғамдық  өндірістің тиімділігін көтеруге, Қазақстан Республикасы егеменді мемлекеттің экономикасы мен қаржыларын нығайтуға, айналымында ақша массасының негізсіз өсуін шектеуге, инфляция процестерін бағдарламауға және ұлттық валютаның міндетті.Банктер қарыздарды өндірістің  тиімділігін, оның ғылыми техникалық деңгейін көтеруге, өнімнің жаңа жоғары тиімді түрлерін шығаруға ынталандыруға, тұрғындарға әр түрлі қызмет көрсетуге, тауарларды халық үшін және экспортқа өндіруге байланысты мақсаттар мен шаралар үшін беріледі.Банк несиелерді қайтарымдылық, жеделдік, тиімділік принциптерін қатаң сақтау, несиелдерді мақсатты пайдалану және заңда қарастырылған және екі жақпен келісілген жағдайда коммерциялық негіз де береді.