Еңбекақының аналитикалық және синтетикалық есебі

      Еңбекақының аналитикалық және синтетикалық есебі

Шаруашылық субъектілеріндегі жұмысшылар мен қызметкерлерің бәріне және олардың әр қасысына бір айға төленуге тиісті еңьекақының жалпы сомасын табу үшін алғашқы құжаттар бойынша өндірілген өнімдер мен істелінген жұмыстарға және қосымша төлемдер мен қосымша еңбекақыларына қоса төленетін жжалпы соманы анықтап, одан ұсталуға тиісті сомаларды лып тастау керек. Жұмысшылар мен қызметкерлердің табысын, оның ішінде табыстан ұсталатын ұсталымдарды және оларға төленуге тиісті еңбекақы сомаларын жинақтап, қорытындылауға арналған құжатты есеп айырысу төлеу ведомосі деп  атайды. Шаруашылық субъектілерінде бұл ведомосі әрбір цехтар, бөлімшелер бойынша толтырады. Еңбекақы жөнінде есеп айырысу төлеу ведомосі әрбір жұмысшы мен қызметкер бойынша есептелінген еңбекақымен басқа да төлем сомаларын жинақтаушы құжат болып табылады. Бұл ведомоста жұмысшы-қызметкерлердің аты-жөні, табельдік номері, оларға есептелінген негізгі және қосымша еңекақылары мен одан ұсталынатын ұсталымдардың түрлері бойынша сомалары және сол айдың басы мен соңындағы шаруашылық субъектілерінің жұмысшылар мен қызметкерлерге немесе жұмысшылар мен қызметкерлердің субьектілеріне қарыз сомалары көрсетіледі. Жұмысшылар мен қызметкерлер осы есеп айырысу төлеу ведомосы бойынша шаруашылық субъектісінің кассасынан өзіне тиісті еңбекақыны алып, қол қояды. Бұл ведомость бойынша, біріншіден, жұмысшы-қызметкерлермен еңбекақы жайында есеп айырысу жүргізілсе, екіншіден, бұл ведомость еңбекақы бойынша есеп айырысу аналитикалық есебі болып табылады, ал үшіншіден, осы ведомость арқылы жұмысшы-қызметкерлерге алардың еңбегіне қарай еңбекақыларын төлейді. Шаруашылық субъектілерінде жұмысшылар мен қызметкерлердің уақытша еңбекке жарамсыздығы үшін жәрдемақы төлеуге, еңбек демалысына еңбек демалысына еңбекақы төлеуге, тағы да басқа екбекақылларды төлеу үшін, сондай-ақ орташа еңбекақыны есептеу үшін көптеген шаруашылық субъектілерінде әрбір жұмысшылар мен қызметкерлерге дербес шот ашылып жүргізіледі. Бұл шотта жұмысшы- қызметкерлердің аты-жөні, сол шаруашылық субъектісіндегі демалысының ұзақтығы, әрбір айға есептелінген еңбекақылар мен жәрдемақылары және олардан ұсталынатын ұсталымдар түрлері бойынша көрсетіледі. Бұл құжаттармен қатар шаруашылық субъектілерінде әрбір жұмысшы мен қызметкерге есеп айырысу қағаздар да топтастырылуы мүмкін. Есеп айырысу қағаздарында да жоғарыда аталған ведомостағы барлық мәліметтер көрсетіліп ,әр жұмысшыға бөлек толтырылып, олардың қолдарына беріледі. Кейбір шаруашылық субъектілерінде жазуларды қайталап жаза бермеу үшін есеп айырыу – төлеу  ведомосі мен дербес шоттың орнына есеп айырысу ведомосі ғана толтырылып жүргізіледі. Бұл есеп айырысу ведомосі журнал түрінде жасалынып, негізгі және қосымша беттерден тұрады. Негізгі бетінде жұмысшылр мен қызметкерлерге есептелінген негізгі және қосымша еңбекақылары мен жәрдемақыларының сомасы жәене олардың ұсталатын ұсталымдары есептеуге кректі мәліметтері көрсетіледі. Ведомостің қосымша беттерінің саны бұл журналдың қандай мерзімге (айға, тоқсанға, жарты жылға, жыға) ашылғандығына байланысты болады. Бұл ведомостің  титулдық бетінде жұмысшы-қызметкерлерге төленген және депотенттелген еңбекақы сомалыры жазылады. Ведомості толтыру барысында оның ең соңғы бетінде жиынтық сомалары жазылады. Бұл жоғарыда аталған құжаттарды толтырғанда жазылған сомалардың алдымен жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы есептегенде толтырылатын алғашқы құжаттарда көрсетілген сомаларына көресету сәйкестігін тексеру қажет. Сонымен қатар ведомостерде, дербес шоттарда және есеп айырысу қағаздарында көрсетілген адамдардың аты-жөні сол шрауашылық субъектілерінде қызмет атқарушылардың тізімдері құрамының есебіне сәйкестігі тексеріледі. Бұл ведомость бойынша жұмысшылр мен қызметкерлерге есептелінген еңбекақы сомалардың одан ұсталатын ұсталымдарды және қолдарына берілуге тиісті сомалардың дұрыстығын анықтау үшін ведомостің тік және көлденең жақтарының жиынтық сомалары арифметикалық жолмен тексерілуі тиіс. Шаруашылқ субъектьілерінде жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақы бойынша есеп айырысу есебі 681-«Жұмысшылармен еңбекақы бойынша есеп айырысу»-деп аталатын синтекалық, пассивті шоттарда жүргізіледі. Бұл шот бойынша деректемелер мен ақапараттар үлгілі түрі №10 және №10-1 журнал-ордерлерінде көрсетіледі. Жұмысшылар мен қызметкерлерге жұмыс істелген, қызмет атқарылғандары және өнім өндіргендері үшін есептеліп төленетін еңбекақы өндіріс шығындарының бір элементі ретінде еңбекті пайдалану бағытына қарай шығындарды есептейтін белгілі бір шотқа, оның ішінде тиісті өндірістік өнімге апарылуы керек. Сонымен қатар бұл тауарлы еңбек қоры жайлы тиісті органдарға есеп берілуі қажет. Соныдықтан да рапорттар мен өнімдерді өнідіру ведомостары , табельдер және тағы да басқа алғашқы құжаттар негізінде әр цех бөлімше бойынша есептелінген еңбекақы, олардың түрлері және қызметкерлердің категориялары бойынша топталынады. Бұл топтау журнал-ордерлерінің үлгілі түрі №3 және №4 өңдеу кестелерінде жүргізіледі, ол кестенің сол жағында дебеттелінетін шоттар нөмерлері, ал оң жағында жұмысшылар қызметкерлерінің мамандық дәрежелеріне сәйкес оларға есептелінген еңбекақы сомалары түрлері бойынша бөлініп жазылады. Шаруашылық субъектілерінде жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелінетін еңбекақы сомасын бөлу, тарату ведомосінің негізнде шығындар есептелінетін шоттарға былайша жазылады:                                                                           Дебет: 811-«Тауарларды (жұмысшыларды) сату бойынша шығындар», 821-«Жалпы әкімшілік шығындар», 902-«Негізгі өндірістегі жұмысшылардың еңбекақысы», 922-«Көмекші өндірістегі жұмысшылардың еңбекақысы», 942-«Әлеуметтік саладағы жұмысшылардың еңбекақысы» және 952-«Ақтауды жөндеу саласындағы жұмысшылардыңң еңбекақысы» шоттарының тиісті.

Кредит: 681-«Жұмысшылармен еңбекақы бойынша есеп айрысу» шоты.          811-шоттың дебетіне маркетинг бөлімінің басқа да тауарларды сатумен айнасысатын жұмысшы-қызметкерлердің еңбекақысы жазылады.                        821- шоттың дебетіне шаруашылық субъектілерінің әкімшілік басқару қызметкерлердің еңбекақысы жазылады.                                                                         902- шоттың дебетіне негізгі өндірісте жұмыс істейтін жұмысшы-қызметкерлердің мерзімді және кесімді еңбекақылары жазылады. Кесімді еңбекақы алғашқы құжаттар негізінде өндіріліп шығрылған өнімдердің өзіндік құнына тікелей қосыла, мерзімді еңбекақы шығындары барлық өндірілген өнімдерге пропорционалды бөліп, қосылады.3350- шоттың дебетіне цехтың әкімшілік басқару және басқа да жұмысшылардың еңбекақысы жазылады.Шаруашылық субъектілерінде жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелінген еңбекақыларын салықтар мен ұсталымдар, жарналар есептелгенде 681-шот дебеттелініп, 634-«Бюджетпен басқадай есеп айырысу», 651- «Мүлікті және жеке басты сақтандыру бойынша есеп айырысу», 653- «Әлеуметтік сақтандыру және зейнетақымен қамтамасыз ету қорымен есеп айырысу» және тағы да басқа жағдайларда 681-шотдебеттелініп, 1010-«Кассадағы ақша қаражаттары», 687- «Басқадай алашақ борыштардың басқалары» немесе тағы да басқа шоттарының тиістілері кредиттелінеді.