Аудиторлық қызметпен айналысу үшін лизензия беру тәртібі

Жоғарыда айтылғандардан аудиторлық қызметпен айналысуға қойылатын негізгі талаптардың бірі — аудитордың білім алуы екендігін көреміз.

Аудитор алуға  таісті білімінің негізгі элементтері  төмеңдегілер болып табылады:

• негізгі (базалық) білім;
• жұмыс тәжірибесі;
• арнайы кәсіптік білім.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. Шетелдерде аудитті ұйымдастыру

 

4. Нарықты қатынастағы шет елдердегі аудиттің даму жолы.

Аудит жұмысы, нарықты қатынас  жүйесінде дамыған елдерде жедел  дамыды. Мысалы, Ұлыбритания, Франция  елдерінде аудит міндетті түрде  жүргізілетін болды. Оның құқылығын  қамтамасыз ету үшін ол елдерде бірінші  болып аудит заңы қабылдаңды. Ал АҚШ-та аудит қызметі Британия үлгісінде  іс жүзінде қолданыла бастады. 1896 жылы АҚШ-та аудит заңы қабылдаңды. Қазіргі кезде, нарықты қатынас  жүйесінде дамыған елдерде түгелдей заңдастырылған инфраструктуралық  құрылымы бар қоғамдық аудит институттары бар. Ол елдердің барлығында ерекше мамандандырылған бухгалтер-аудитор ұжымдары, қоғамдары  бар. Мысалы, Ұлыбритания елінде (1880 ж.) мәртебелі бухгалтерлер институты, АҚШ-та дипломды бухгалтерлер институты (1887 ж.), Германияда - аудиторлар институты (1932 ж.) және аудитор Палатасы, Францияда  сол жылы бухгалтер-сарапшы Палатасы және сенімді бухгалтерлер ұжымы, есеп комиссарлары қоғамы құрылған.

Дамыған елдерде дербес аудитор  қызметі ерекше орын алатын сырттай  бақылау, тексеру больш саналады. Шет елдердегі аудит жұмысының  мазмұн-мағынасын, ұйымдастыру принциптерін, бақылау-тексерудегі қойылатын талаптарын аудиторларды бекіту, тағы басқа да ерекшеліктерін қарастыратын болсақ, негізінде олардың арасында бірлестік бірдей талап қоюшылық бар екені анық. Сол себептен аудит қызметі халықаралық деңгейде даму алып бірлескен фирма ашу қажеттігіне алып келді.

Аудит қызметінің жедел даму әсерінен шет елдерде ірі халықаралық  ондаған аудитор фирмалары ашылып, олар барлық Еуропа елдерін қамтитын, аудиторлық қызмет көрсететін мекемелерге  айнадды. Қазіргі кезде дүние  жүзінің барлық елдеріне аудит қызметін көрсететін алты аудитор фирмасы  бар.

Қазіргі кезде, барлық дүние  жүзі елдерінің экономикасының арасындағы байланыс ерекше тығыз байланыста даму жолына көшуіне байланысты, бухгалтерлік есептің мағынасының көтерілуіне  сәйкес халықаралық қоғамдар құрылды. Себебі, барлық елдер арасыңдағы экономикалық байланыс сол елдердегі есеп жүйесінің бір салада болуын, барлық жерде бір жолмеі дамуын талап етеді. Соның нәтижесінде халықаралық бухгалтерлік есеп және аудит стандарты шығарылуда.

Ол бухгалтерлік қоғамдар мынадай:

1.    Бухгалтерлік  стадарттар   дайындайтын   халықаралық комитет (1973 ж.), оның  құрамына жүз бухгалтерлік қоғамнан 7 елдің өкілі қатысады.

2.  Халықаралық бухгалтерлік  федерациясы (1977 ж.). Оның мақсаты,  біріншіден, бухгалтер мамандарының  біліктілігін көтеру, стандарттарды  жетілдіру, даму жолын анықтау.  Екіншіден, аудит және есеп  туралы халықаралық нормативтік  құжаттарды дайындау.

3. Дүние жүзілік мемлекеттер  талабына сәйкес құрылған, өкіметаралық бухгалтерлік есеп және есеп стандарты туралы құрылған – экспорт жұмысшылар тобы (1979 ж.). Бұл қоғамға дуние жүзінің барлық  елдері мүше.  Бұл қоғам жыл  сайын өткізетін  өзінің  сессиясында  қаржы  мәліметі  жағдайындағы бухгалтерлік   есеп   проблемасын   қарастырып,   талдау-зерттеу жасап,  бухгалтераралык әлеуметтік, экономикалық факторлардың әсерін талдайды. Халықаралық деңгейде бухгалтерлік есеп процесін үйымдастыру мәселелерін, халықаралық бухгалтерлік термин сөздіктерін құрастырады.

. Шет елдерде аудит  ерте заманда дамыған. Бухгалтерлік  есеп жүргізуде, экономикалық  талдау жасауда, басшылық жүргізуде  үлкен орын алған. Себебі, кәсіпорында  басшылық жүргізуде, шаруашылықта  бақылау жасауда, оған бірден-бір  негізболатын, бухгалтерлік есеп  және аудит қызметі екеніне  үлкен көңіл бөлінген. Сондықтан  да, шет елдерде ерте кезден  бастап арнайы бухгалтер-сарапшы,  аудитор дайындау өте қажет  жұмыс деп танылған.

Америка Құрама Штатындағы ғалымдар аудиторлық фирмалардың жұмыстарын, атқаратын функциясын зерттеу қорытындысына: «бұл аудит-қызметінің идеясы, мазмұны  мен мағынасына ерекше көңіл бөліп  қарастыруға, талдауға тұрарлық жұмыс, біздің жағдайымыздаоны қолдану, есепті жетілдіру мен өндірісті басқару  ісінде зор әлеуметтік ұйымдастырушылық және экономикалық эффект берер еді»-деп  жазған.

Аудит мамандарын шет елдерде  әр түрлі атайды. Мысалы, АҚШ-та олар қоғам бухалтері, Англияда – ревизор, Францияда – бухалтер-сарапшы  немесе есеп комиссары,  Германияда- шаруашылық  басқарушысы және тағы  басқадай деп де атайды. Айтылуындағы  өзгешеліктеріне  қарамастан  олардың  барлығы  бір ғана мақсатпен жұмыс  істейді. Шаруашылық қызымет жасаушы  субъектілердің бухалтерлік қорытынды  есебін тексеру, оның  ішінде  қаржылық  деңгейін  тексеріп  анықтау  ерекше  орын  алады.  Аудитордың  ең  негізгі  мақсаты  сол  тексеру  нәтижесін  тұжырым жасау арқылы аудиториялық  қорытынды жасау.

Дамыған елдерде ерте кезден бастап аудит жұмысын шаруашылық субъектілеріне қызмет көрсету деп  – атап кеткен. Оған себеп, кәсіпкер өз субъектісі туралы аудиторлық қорытынды  алу үшін келісім-шарт жасау арқылы төлем жасайды, ал өз кезегінде келісім-шарт талабына сәйкес тексеру жасап, аудиторлық қорытынды береді. Аудитор өз кезегінде  әртүрлі қызмет көрсетеді. Мысалы, бухгалтерлік есеп жұмысын ұйымдастыру  туралы, салық мекемесімен есеп айырысу  тәсілдері туралы, банк операцияларын  жүргізу туралы тұжырымдамаға кеңес, тағы басқалай әртүрлі қызмет көрсете  алады.

Аудит жұмысының тағы бір  ерекшелігі ол – шаруашылық субъектілеріне, өндіріс барысына байланысты, өнімді сату барысына, маркетинг мәселелеріне қатысты түсініктемелер, кеңес берумен  шұғылдануда. Олай дейтініміз, ірі аудит  фирмаларыүлкен информатика орталығын  қолданып жұмыс жүргізеді.

Үшіншіден, аудит жұмысын  ақша, құнды қағаз қаржысымен кәсіпкерлік  жасайтындардың яғни, қаржы компанияларының, банкілердің, биржалардың, акция иелерінің  қорытынды бухгалтерлік есеп көрсеткіштерін, ақпарат (отчет) мәліметерін тексеріп өзінің аудиторлық қорытындысын жасауы. Өз кезегінде осы аудитор қорытындысы  ақша, құнды қағаз айналу операцияларын  жүргізетін, делдал кәсіпкерлерге өзара  немесе өндірістік кәсіпкерлер тобымен  жұмыс істеуіне кепілдік береді. Қорыта келгенде, аудитор қорытындысына  сүйене отырып, ақшамен, кәсіпкерлікпен айналысатын кәсіпорындар, кәсіпкер күдіксіз өзара карым-қатынасқа  түседі. Мысалы, банк несие беру үшін шаруашылық субъектілерінің өндірісінің  тиянақты жұмыс жүргізетін қаржылық жағдайының тұрақты екенін аудит  қорытындысы арқылы анықтайды. Сол  сияқты, кез-келген кәсіпорында өзара  қарым-қатынасқа сенімді болу үшін аудитордың қорытындысы болуы қажет.

Осы жоғарыда айтылған аудит  ерекшеліктерін іс жүзінде қолдануүшін  экономикасы жоғары дамыған елдерде, кәсіпорындардың мерзімдік қорытындылары, бухгалтерлік отчеты  тек қана аудиторқорытындысы болған жағдайға ғана басылымға шығады. Кәсіпкерлер сол басылымға шыққан есеп-ақпарат мәліметтерін зерттеп, талдау жасағаннан кейін ғана өзіне  қажет, сенімді кәсіпорындармен  қарым-қатнасқа түседі. Яғни, анық мәлімет  алу үшін мұқтаждығы бухгалтерлік ақпараттардың  дұрыстығын анықтайтын аудит жұмысының  қажеттілігін тудырады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қортынды