Иммунология

Иммунология (иммунитет және грек. logos – ілім) – организмнің әр түрлі антигендерге (организмге түскен жат текті агенттер) молекулалық, клеткалық және басқа физиологиялық реакцияларын және осыған байланысты организмде пайда болатын өзіндік ерекше және өзіндік емес құбылыстарды зерттейтін медицина және биология ғылымдарының сабақтас саласы. Иммуналогия организмнің қорғаныш қабілетін және онда пайда болатын иммунитетті зерттейді. Иммуналогия медицина, ветеринария, биология, т. б. көптеген ғылым салаларымен тығыз байланысты. Иммуналогияның дамуына 18 ғасырдың аяғында медицина мен биологияда ашылған жаңалықтар үлкен ықпал етті.

Мысалы, 1796 жылы ағылшын дәрігері Э.Дженнер алғаш шешекке қарсы  егуді ұсынып, соның нәтижесінде  организмде иммунитет қалыптасатынын дәлелдеген. 1880 жылы Л.Пастер күйдіргі мен құтыруға қарсы егілетін вакцинаны  тапты. 1887 жылы И.И.Мечников ғылымдағы  үлкен жаңалық – фагоцитоз  процесін ашып, иммунитеттің клеткалық  теориясын ұсынды. 1900 жылы австралиялық ғалым К.Ландштейнер адам қанының  тобы мен резус-факторын ашып, соның  нәтижесінде тіндік бірдей антигендер теориясының негізін салды. Иммуналогияның зерттейтін нысаны – организмнің  иммундық жүйесіне өзіндік немесе өзіндік  емес әсер етіп, оның қызметін күшейтетін немесе әлсірететін жат заттар –  антигендер; иммунды компотентті  органдар (сүйек кемігі, қалқанша без, көк бауыр, лимфа бездері, шырышты  қабаттардың лимфоидты аппараты); клеткалар (лимфоциттер, макрофагтар, фибриобласттар, т. б.) мен олар бөліп  шығаратын молекулалар (иммунды-глобулиндер, медиаторлар, комплементтер, цитокиндер, т. б.) сондай-ақ молекулалардың қатысуымен болатын құбылыстар мен патологиялық жағдайлар (жүре пайда болатын иммунитет, аутоиммунды аурулар, иммундық тапшылықтар, трансплантациялық иммунитет, иммунологиялық төзімділік) болып табылады.

Зерттеу нысанына қарай:

• жалпы (тәжірибелік) Иммуналогия,
• медициналық Иммуналогия,
• ветеринариялық Иммуналогия,
• инфекциялық Иммуналогия,
• клиникалық Иммуналогия,
• радиациялық Иммуналогия,
• онкологиялық Иммуналогия,
• ғарыштық Иммуналогия
• аллергология, иммундық патология, иммундық гематология, эмбриогенез Иммуналогия,
• өсімдіктер Иммуналогиясы сияқты салаларға бөлінеді.

Медициналық иммунологияның жіктелуі

Жалпы                                                              Арнаулы

Молекулалық                                       Иммундыпрофилактика

Жасушалық                                          Аллергология

Иммунитет физиологиясы               Трансплантациялық

Иммундыхимия                                     Репродукция иммунологиясы

Иммунды генетика                           Биотехнология иммунологиясы

Эволюциялық                                        Экологоиялық

                                                                Клиникалық

 

Иммуналогияның мақсаты: қалыпты және патологиялық жағдайларда  иммундық жүйе қызметінің жалпы заңдылықтарын, нақты аурулардың (әсіресе, жұқпалы  індеттердің) пайда болуында, дамуында және оны емдеуде иммундық жүйенің  атқаратын рөлін анықтау, диагноз  қою, емдеу және алдын ала сақтану  үшін Иммуналогиялық тәсілдерді қолдану  және оларды жетілдіру. Иммуналогияда  микробиол., серологиялық, аллергиялық, иммундық-хим., иммундық-морфол., иммундық-генетик., иммундық-молек., эксперименттік, т. б. әдістер қолданылады. Иммуналогияның тәжірибелік ғылыми-зертеулік жетістіктерін  қазір медицинада, ветеринария мен  жалпы биология саласында қолданып, жұқпалы ауруларды анықтау, емдеу, алдын алу шараларын жүргізуде  зор табысқа жетіп отыр. Келешекте  Иммуналогия ғылымының жетістіктеріне сүйене отырып, ғасыр індеті – жүре пайда болатын иммундық тапшылық синдромы (СПИД) ауруына қарсы вакцина  жасау; орган алмастырғанда жиі  кездесетін басқа адамның органын  қабылдамаушылықты болдырмау; эндокринді (қант диабеті) және әр түрлі аллергиялық  ауруларды тиімді емдеу әдістерін  табу; ауылы шаруашылығы малдарының жаңа тұқымдарын шығарып, өсімдіктердің жоғары сорттары мен түрлерін анықтау міндеттері қойылып отыр.

 

                                           Иммунитет түрлері:

Түрлік(туа біткен,                                Жүре пайда болған

тұқымқуалаушылық)          Белсенді(табиғи,     Енжарлы

                                                    жасанды)

                                        Гуморолдық                   Жасушалық

                                      Жергілікті                       Жалпы

                                     Стерильді                        Стерильді емес

• Антитоксикалық
• Бактерияға қарсы
• Вирусқа қарсы
• Ісіктерге қарсы
• Трансплантациялық
• Гельминттерге қарсы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Иммунтапшылығыдегенімізне?

 

 

Иммунтапшылығыдегеніміз — адамныңиммундықжүйесініңқызметініңқалыптытұрғыданауытқуысалдарынанпайдаболатынауруларнемесеәртүрлідерттер. Қалыптыкүйдеадамныңиммундықжүйесібіздіқоршағанортаныңзияндыәсерлерінен, соныңішіндеәртүрлімикробтарменвирустарданқорғапқоймайды, соныменқатарағзаныңменшіктітіндерініңбүтіндігіндесақтаудазоррөлатқарады. Иммундықжүйедепотырғанымыз – оғанжауаптыатқарушыбірнешежасушалар, олардытүзушімүшелер – сүйеккемігіменайыршабез. Иммундықжасушаларбірігіпжұмысістегендеғанаиммундыққорғанысқалыптасады. Албұлжүйеніңқалыптықызметібұзылғанжағдайдаадамныңсырттантүсетінмикробтарменвирустарғатөтепберуітөмендеп, жиіаурушаңкеледі. Бұданбасқа, адамағзасыныңжасушаларыөмірбарысындамутацияғаұшырап, қатерліісікжасушаларынаалмасумүмкіншілігібар. Ондайтүзілгенжасушалардысауиммундықжүйедеркезіндежойыпотырады. Алоныңжұмысытапшыланса, қатерліөспелердіңдамуымүмкін. Кейжағдайдаиммундықжүйеөзініңменшіктітіндерінешабуылжасауыдамүмкін, бұлдаиммунитетбұзылысыныңбіртүрі. Иммундықжауаптыңбұзылыстарыныңтағыбіртүрі, бұл — аллергия. Аллергиядегенімізсырттанкелетінбөгдезаттарғаиммундықжүйеніңасасезімталдыжауабы. Бұлжағдайдадаағзаныңжасушаларыныңзақымдануыболып, түрліауруларқалыптасады.

Қандайсебептерденнемесеқан-дайуақыттарда иммунитет төмен-дейді? Оны қалайбайқауғаболады?

— Адамдаиммунтапшылығыныңекітүрікездеседі. Олартуабіткениммундықжүйеақауларыжәнежүреқалыптасқаниммунтапшылығы. Туабіткениммунтапшылығыгенетикалықақауларғабайланысты, оларбалалардаертежастанбайқалады, туғаншақтасырттантүсетінмикробтарменкүресукүшіболмағандықтан, әртүрліжұқпалыауруларасқынуларменөтеді, дәрі-дәрмектіңкөмегінсіз дер кезіндежазылмайды, ал оларқолданылмаса, тіптіөлімгеәкеледі. Ал жүреқалыптасқаниммунтапшылығыныңсебептеріөтекөп. Жасқа да байланыстыболуымүм-кін. Мысалы, кішкентайбалалардыңиммундықжүйесітолыққалыптасыпүлгермегендіктен, жасөспірімдердегіжыныстыққалыптасуға, әйелдерағ-засыныңгормоналдыөзгерістеріне, жасұлғайғаншақтаайыршабездіңкеріқайтуынабайланысты. Иммундықжүйегеқоршаған орта да әсеретеді. (Вирустар мен бактериялар, түрлі  радиация, химиялықзаттардыңішіндекейбірдәрі-дәрмектертағыбасқалар) Иммунитет тапшылығыеңалдыментынысалумүшелерініңтұмаутәріздесауруларымен, терініңмикробтық, саңырауқұлақтық, вирустықауруларменжиіауыру, дер кезіндежазылмау, асқынуларкезіндебайқалады. Жиіаурушаңдықересекадамдар мен балаларүшінәртүрлі. Ересектердежылына 2-3-тен аса тұмауратукездессе, бұл иммунитет төмендеуініңкөрінісі. Ал балаларересектергеқарағандажиірекауырады, оныңсебебіжоғары-да айтыпөткендей, иммундықжүйетолыққалыптасыпүлгермегендіктен.

Оны қалайнығайтуғаболады?

— Иммундықжүйеқалыптыжұмысістеуүшіндұрыстамақтану, салауаттыөмірсалтынұстану, зияндыәдеттер-денаулақ болу керек. Айтакететінмаңыздыжағдайдұрыстамақтануғақатысты. Олдегеніміз тек қана дер кезіндетамақтаныптұруемес, солтағамныңқұнарлылығы. Тағамдардыңқұнарлылығытабиғитүрлеріндеғанатолықтауболады. Малдыңсүті мен еті, соныңішіндешұбат, қымыз, айран, балықта, жемістер мен  көкөністерденәруыздар мен дәрумендердіңжәнеминералдызаттардыңқажеттікөлемі бар. Осындайтағамдардыараластырыпқолданупайдалы. Ал үнемібіркелкітамақтанукейбірдәрумендер мен минералдызаттаржетіспеушілігінебайланысты, иммундықжүйежұмысыныңтапшылығынаәкелуімүмкін. Соныменқатарденешынықтыру, жұмыс пен демалысретінсақтауөтемаңызды.

Жоғары  сезімталдылық реакциялары

Антиген ағзаға енген кезде  иммунологиялық толеранттылыққа керісінше, патологиялық процестерге ұқсас  сипаты бар, қалыпты жағдайда кездеспейтін гиперсезімталдылық реакция пайда  болады. Пайда болу негізінде табиғи өзгерістер жатқан бұл әдеттен тыс  жауап-аллегия деген атқа ие болады.

Аллергия-микроорганизмдердің антигенмен қайталап кездесуінің нәтижесінде пайда болған қалыптан тыс спецификалық иммундық жауап.

Аллергиялық жауптың пайда  болу механизмінде 3савты анықталған: иммунологиялық,патохимиялық, патофизиологиялық.

Иммунологиялық сатының барысында аллергенге қарсы антигенге сезімтал жасушалар құрылады.

Патохимиялық сатыда аллергиялық жауаптың механзміне негізгі рөл атқаратын қабынудың медиаторлары, биологиялық активті аимндер құрылады.

Патофизиологиялық сатының барысында аллергиялық жауаптың клиникалық көрінісі пайда болады.

 

Иммундық  фагоцтиоз

Иммундық фагацитоз феномені фагоциттердің иммундық комплекстердің құрамына кіретін антигендерді қорытуына  негізделген. Бұл жағдайда антигендер молекула, бүтін жасушалар түрінде болуы мүмкін. Иммундық фагоцитз өтуі үшін иммундыглобулиндер және комплемент бірге не жекелеп қатысуы керек.

Фагоциттердің сырт қабығындағы  иммуноглобулиндер мен комплементті танитын рецепторлар фагоциттердің  иммундық комплексі бекітуіне жауапты  болады. Сонымен, фаноциттер антигендерді ағзадан тыс шығаруға және гомеостазды қалпына келтіру прцесіне қатысады.

 

 

 

Аутоиммунды аурулар

Қалыпты жағдайда адам организміне бөтен  дене енген жағдайда иммунды жүйенің  есбінен оған қарсы антидене түзіліп,оны  жойып жіберу арқылы организмді бүлінуден  сақтап отырады.

Ал патология  кезінде мұндай антиденелер организмнің  өз тіндеріне түзіле бастайды.

Аутоиммундық үрдістер

Аутоиммундық  үрдістер – деп оранизмнің өзінің меншік тіндеріне иммундық жауап  қайтаратын және аутоантигендері бар тін жасушаларының бүліністеріне әкеліп соғатын дерттік үрдістерді айтады.

Қалыпты жағдайда организмнің өзінің меншік тіндеріне қарсы иммундық жауап болмайды. Былайша айтқанда, адамның өзінің тіндерінде иммундық шыдамдылық  болады. Егер Т-жасушаларының қатысуымен дамитын иммундық тежелу болмаса, онда аутоиммундық бүліністер дамиды.

Аутоиммундық  үрдістер иммундық кешендердің қатысуымен де дамиды. Мәселен, жүйелі қызыл жегі дертінде аутоантигендер болып ДНК  молекуласы, жасуша аралық заттардың  наруыздары т.с.с денеде кең тараған  молекулалар есептеледі. Сол аутоантигендер аутоантиденелермен өзара байланысып, тіндерге жабысатын, иммундық кешендер құрады. Иммундық кешендердің өзара  әрекеттесулері иммундық жүйе жасушаларын (макрофактарды) әсерлендіреді. Осыдан тін жасушаларына уытты әсер болып, жергілікті қабыну дамиды.

Аутоиммундық дерттер  дамуына әкелетін жағдайларға:

1.Созылмалы вирустар т.б жұқпалар;

Тіндердің антигендеріне ұқсас антигендері  бар жұқпалар қоздырғыштардың организмге енуі;

2.Иммундық  жүйенің маңызды құрылымдары  мен реттеуші молекулаларының  туа біткен немесе жүре пайда  болғанаурулар;

3.Қарттық  кезең;

4.Стресстік  жағдайлар;

Сонымен қатар  иммунды жүйенің толықтай немесе оның компоненттерінің қызметінің бұзылуы  болады. Мысалы, диффузды токсикалық зоб, миастения туындауына

 

Аутоиммунды аурулардың пайда  болу механизмдері:

Иммунды жүйенің жетіспеушілігіне кейбір сыртқы факторлардың әсері,мысалы, инфекция жарақаттар,қатты  күю, стресс;

Иммунды жүйенің функционалды жағдайы тұқым қуалау жолымен де берілетіндіктен,оның қызметі ата – анасының иммундық жағдайымен де анықталуы мүмкін.

Аутоиммунды агрессияның болуы мүшелер мен  тіндерді иммунды жүйенің компоненттерінен қорғап тұратын барьердің бұзылуынан болады.

Аутоиммунды аурулардың тағы бір механизмі ретінде  аллергиялық реакциялар қарастырылады. Оған мысал ретінде гломерулярлы нефритті алуымызға болады.

Аутоиммунды аурулардың эволюциясы

Аурудың типі мен пайда болу механизміне  тікелей байланысты болады. Аутоиммунды  аурулардың көпшілігі созылмалы  түрде өтеді. Олардың жүру барысы асқынулар мен ремиссияның кезектілігімен жүреді.

Аурудың диогностикасы

Бұл негізінен  иммунды факторды анықтауға негізделген. Мұндай арнайы факторлар көптеген иммунды  ауруларда анықталған. Мысалы ревматизмді  анықтауда ревматоидты фактор анықталады.