Биологиялық және шаруашылық ерекшеліктері

Адамның ұзак мерзімді мақсаткерлікпен  жүргізген жұмысының нэтижесінде  құс енімдшгі арта тусті (12 айда 280-290 жұмыртқа береді). Сақа банкив өтешінің салмағы 0,9-1,2 кг, ал туғанына 49 күн толған балапан бройлердің салмағы -1,8-1,9 кг.

Жабайы күрке тауық 20-11 айлығыада жұмыртқалай баетайды,одан жылына тек 11-15 жұмыртқа алуға болады, ал үй күрке тауығы 5-6 айлығында жұмыртқалай  бастайды. Жұмыртқа салудын бір орамында 100 және одан да көп жұмыртқадайды,ад жылына 180-200-ге дейін жұмыртқа береді. Күрке тауықтың еркегі 100-120 күндігінде салмағы жағынан сақа жабайы тектестерінен  едәуір асын түседі.

Жабайы үйрек жылына 10-13 рет жұмыртқалайды, ал үй үйректері 150 ден астам жұмыртқа береді. Ата үйрек 45-50 күндігінде 2,5-3,0 кг еалмақ тартады немесе сақа жабайы тектестерінен 2 есе дерлік басым,

Үйрек шаруашылығындағы ғылыми жұмыс негізінен еттік сапасын жақсартуға багытталған, жекелеген жағдайларда жұмыртқа өнімділігін жогарылату мақсаты көзделеді. Өнімділік бағыты жөнінен үйректердің тұқымы және тұқымдық топтары еттік, ет-жұмыртқа және жұмыртқа сияқты үш түрге бөлінеді.

Өнімділік сапасы жағынан  үй қаздары да өздерінің жабайы тектестерінен  едәуір асып түседі. Мысалы, ұрғашы жабайы қаз көктемгі маусымда 6-8 жұмыртқа салса, үй қаздары 40-60 жұмыртқа тауыл, ал ынталандырған  кезде жылына 120-ға дейін жұмыртқа береді. 63-кундік үй қазының балапаны жеделдете семірткен кезде 4 кг-ға жетеді, ал сақа жабайы   қаздың   салмагы   небары   2,5:3,5кг   ғана.   Қаздың   кейбір биологиялық  және шаруашылық ерекшеліктері бар: жайылатын қабілеті, әсіресе жайылымдарда, көбіне көк шөппен азықтану, көіттеген қаздарды қытай және кубань қаздарынан басқаларында (3 жаска дейін) жылдық жұмыртқа өнімінің жоғарылауы (15-20 пайыз); қаздардың оспірім балапандары алғашқы екі ай мезгілінде тез өсу куатына и:е бола отырып, өзінін салмағын 40 есе арттырады. Бірінші айда өсу қуаты 200 пайыз, екінші айда 96 пайыз, ал үшінші айда 17 пайыз. Бұл биологиялық ерекшеліктер бройлер - қаз балапандарын етке 9 апталығына дейін өсіретін қаз шаруашылықтарында пайдаланынады.

Мысыр тауықтарың үй жағдайына  үйреткенде олардың дене салмақтары кебейіп, өнімділігі бірнеше есе  артып, отыру инстинкті әлсіреп, коп гаммалықтан полигаммалыққа ауысты. Мысыр тауықтары қоршаған ортаның - 5- тен + 40° С дейінгі аралық температураларын жақсы көтереді. Тауықтармен салыстырғанда олар ауруға азырақ шалдығады.        Шаруашьмықтардағы мысыр тауықтары жұмыртқаларының ең маңызды ерекшеліктері алыс жерлерге тасымалдауға мүмкіндік беретін олардың қабықтарының қалыңдығы мен мыктылығы. Сақтаудың ең қарапайым жағдайында жұмыртқалардың қасиеттері көп уақытқа дейін сақталады. Мысыр тауықтары мекнендерін қарқынды күтіп-баққанда жылына 200-260 жұмыртқа, ал ең жақсылары 50-54г салмақты 300 және онанда көп жұмыртқалар салады.

Дене бітімі дегеніміз  орғанизмнің жалпы дене қүрылысы, анатомиялық-физиологаялық құрылымының  ерекшеліктеріне байланысты тұқым  куалаушылық жөне сыртқы ортаға әсері.

Барлың ұрпақтар орғанизмінің құрылымы және функциялық ерекшеліктеріне, негізгі сыртқы орта жағдайына әсер ететін азықтандыру, күтіп-бағу және табиғи-климат факторлары болып табылады.

Мықты дене бітімді құстарға (қаздардың біршама нәсілдері  мен тауықтардың төбелескіш носілдері) дене бітімдері мықты, сүйектері  жақсы дамыған, аздаған майлы  бұлшық еттері бар құстар жатады. Бұл  түрлердің кеудесі мен түмсығы  қатты дамыған, тығыз қауырсынданған. Мықты дене бітімді құстар төменгі жұмыртқалағыштығымен, жаңадан өндіру сапасымен және кеш пісіп-жетілуімен ерекшеленеді.

Тығыз дене бітімді құстарға көбіне жұмыртқа бағьпъгадағы құстар: тауықтардың летторн және ақ орыс, үйректердің үнділік жүйрік чәсілді_; қаздардын кубань нәсілді, қытайлық т.б. жатады. Тығыз дене Ытімді құстар салмақтары онша ауыр емес, жіңішке сүйекті, Қауырсындары   денесіне   жабысып   тұрады,   бұлшық   еттері   жақсы дамыған, олар сыртқы тітіркендіргіштерді тез сезінеді, қызу қанды келеді. Бұл түрдің құстары қаркынды зат алмасумен, жылдам есуімен, жоғары жұмыртқалағыштығымеы және жақсы өнімділік сапаларымен ерекшеленеді.

Борпылдақ дене бітімді құстар ірі, тірі салмағы ете ауыр келеді. Олардың қауырсындануы жүмсак, өспірім  құстардың өсу энергиясы мен  қауырсындануы акырын, бұлшык еттері әлсіз, тері астындағы қабат жақсы  дамыған, сылбыр темпераментті, сыргқы ортаның тітіркендіргіштерін жай  сезінеді. Көбіне олардың кайта өндіру қасиеттері жоғары емес, өнімділіктері  қанағаттандырарлықтай. Тауықтардың  бұл еттік тұқымдарына - брама, кохинхин,лангшан, сондай-ақ қаздардың кейбір тұқымдары  - тулұз және басқалары, үйректердің эйльсбюри, руан тұқымдары жатады.

Нәзік пошым - сәндік тұқымды құсқа тон, әдетте оның денесі кішкентай келеді. Мұндай құстың сүйектері мен бұлшық еттері нашар жетіледі,сирактары жіңішке келеді. Қимыл-қозғалысы жөнінен холериқке жатады, сыртқы қоздырғышқа тым сергек келеді. Оның өнімі аз, азықтандыру мен кутім жағдайларын талап етеді.

Пошымның аталған түрлері  тұқымдар ушін тұрақты болыа табылмайды.Тұқымы бір құстар пошымы жағынан бір-біріне ұқсас немесе өзіндік ауытқуы  мүмкін.Мұның өзі кейбір белгілердің  тұрақсыз болуына,кейбір белгілерін мирас  етуіне байланысты.

Ет — жұмыртқа бағытындағы  тұқымдн тауықтар пошымы бойынша  тығыз және іркілдек пошымның аралық жағдайында болады.Бұндай аралық пошымға  қаздардың арзамастық, горькийлік, ірі қоңыр және басқадай тұқымдары, үйректердің қоңыр, укранндық ақ, пекиндік және басқадай тұқымдарының пошымы сәйкес келеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер.

 

1. А.Б. Таңатаров, Ш.Ә.Әлпейісов, С.Т.Дабжанова: «Құс шаруашылығы». Алматы 2005
2. Б. Мұқанов, М.Шаймарданқызы: «Құстардың шығу тегі». Алматы 2001.
3. Р. Сәтімбекұлы: «Құстар туралы мағлұмат». //Жалын. Алматы 2002.
4. В. Абакумов «Үй құсын өсіру».Алматы 2000 – 7б.
5. Махамбетов Нұрсағат Әбжанұлы «Құс шаруашылығы». Алматы 2006 – 46.