Білім беруді ақпараттандыру құралдарының сапасына қойылатын талаптар жүйесі

 Білім беруді  ақпараттандыру құралдарының сапасына  
қойылатын талаптар жүйесі

 

Барлық білім берудің электрондық басылымдары мен ресурстары сапалы болу керек. Басылымдар мен ресурстардың өздері  сияқты, оларға қойылатын талаптарды бірнеше белгілер бойынша топтауға болады. Атап айтқанда, барлық талаптарды екі негізгі топқа бөлуге болады: барлық білім беру электрондық басылымдарға шектеусіз қатысты білім беру деңгейіне инвариантты талаптар және жалпы орта, жоғары кәсіби және қосымша білім, сонымен қатар мүмкіншіліктері  шектеулі  адамдарды оқыту ақпараттандыру құралдарына қойылатын арнайы талаптар.

Білім беру жүйесінің қажеттіліктеріне сәйкес, оқу материалын ЭОҚ  көмегімен игеру ғылыми танудың негізгі әдістерін ескере отырып құрылу керек: сараптау, салыстыру, бақылау, абстракциялау, жалпылау, нақтылау, ұқсастық, индукция және дедукция, талдау және синтез, өңдеу және жүйел  талдау.

Виртуалды шындық жүйесін тарату жақын болашақта оқытудың көрнекіліктері  туралы ғана емес, полисенсорлығы да туралы айтуға мүмкіндік береді.

Электрондық оқыту құралдарын пайдалану кезінде оқытудың жүйелігі мен кезектілігін қамтамасыз ету талабы оқушылар оқылып отырған пәндік салада білімдердің белгілі жүйесін кезекті түрде игеру қажеттілігін қамтамасыз етуді, білімдер, ептілік пен дағдылар белгілі жүйеде, логикалық негізделген түрде қалыптасуын қамтамасыз етуді  білдіреді. Ол үшін қажет:

- оқу материалын жүйелі  және құрылыстырылған түрде ұсыну, 
оқу ақпараттың әр бөлігін қалыптастыру және ұсыну кезінде қалыптасатын білімдердің, ептіліктер мен дағдылардың ретроспективаларын, сонымен қатар перспективаларын есепке алу;

- зерттеліп отырған материалдың  пәнаралық байланыстарын есепке  алу;

- оқу материалын және оқытатын әсерлерді  берудің дидактикалық негізделген кезектілігі;

- оқыту логикасымен анықталған кезектілікте білім алу үдерісін ұйымдастыру;

- мысалдарды, мазмұнды сәттерді  құру, тәжірибелік сипаттағы тапсырмаларды, сараптамаларды, түрлі  үдерістер мен құбылыстардың модельдерін ұсыну арқылы электрондық оқыту құралдарын ұсынған ақпаратпен байланысты қамтамасыз ету.

Оқудың интербелсенділігінің талабы дегеніміз, оқу үдерісінде оқушының электрондық оқыту құралдарын екі  тарапты өзара жұмыс жасай алуын білдіреді. Электрондық оқыту құралдары диалогты  және қайта байланысты қамтамасыз ету керек. Диалогты ұйымдастырудың маңызды құрастырушы бөлігі болып электрондық оқыту құралдарын оқушылар мен оқытушылардың  ісіне деген міндетті  теңбе-тең реакциясы табылады. Кері байланыс құралдары бақылауды жүзеге асырады және оқушының  іс-әрекетін реттейді, ары қарай жұмыс бойынша ұсыныстар жасайды, анықтамалық және түсіндіретін ақпаратқа деген тұрақты қол жеткізуді жүзеге асырады. Оқу жұмысының қорытындылары бойынша қателер диагностикасы кезінде кері байланыс құралдары білім деңгейін жоғарлату жөнінде нұсқаулармен бірге жұмыс талдауының қорытындыларын да береді.

Интербелсенділікті және кері  байланысты нақтырақ қарастыру керек, өйткені интербелсенділік және кері  байланыстың болуы көптеген электрондық оқыту құралдарынан ерекше айырмашылығы болып табылады.

"Оқытушы - ЭОҚ- оқушы" үштігінде кері  байланысты екі  негізгі  түрге бөлуге болады: сыртқы және ішкі.

Ішкі  кері  байланыс электрондық оқыту құралдарын оқушыға ол жаттығуларды орындау кезіндегі  істер не жауап ретінде түсетін ақпаратты білдіреді. Осындай байланыс оқу әрекетін оқушы өз  түзету үшін арналған.  Ішк  кері  байланыс оқушыға оқу әрекетінің табыстылығы немесе қателіктігі  қорытынды жасауға мүмкіндік  береді. Ол оқушыны рефлексияға оятады, ары қарай  істерге деген ынта болып табылады, оқу әрекетінің қорытындыларын бағалауға және реттестіруге көмектеседі.

Ішкі  кері  байланыс кеңес беруші  және қорытынды бола алады. Кеңес беру ретінде көмек, түсіндіру, еске түсіру, итермелеу және т.б. болуы мүмкін. Қорытынды кері  байланыс, сондай-ақ, әр түрлі  болуы мүмкін: оқушыға шешілген мысалдың дұрыстығы туралы ақпаратты хабарлаудан бастап дұрыс қорытындыны немесе әрекет әдісін көрсетуге дейін.

Сыртқы кері  байланыстың ақпараты компьютер техниканы және ақпараттандыру құралдарын пайдалана отырып, оқытуды жүргізетін оқытушыға түседі, және онымен оқушының әрекетін, сонымен қатар электрондық оқыту құралдарының жұмыс жасау режимін реттеу үшін пайдаланады. Электрондық оқыту құралдарына қойылатын талаптарды қарастыруды жалғастырайық.Электрондық оқыту құралдары екі  тарапты өзара жұмыс жасау орын алуын білдіреді.

Электрондық оқыту құралдарымен жұмыс жасау кезінде оқушының зияткерлік әлеуетінің дамуын талап ету талабы электрондық оқыту құралдарымен жұмыс кезінде білім беру жүйесінің оқушының ойлау стильдерінің (алгоритмикалық көрнекілік-образдық, теориялық қалыптасуына деген қажеттіліктеріне, күрделі  жағдайда лайықты шешім қабылдау ептілігі  немесе күрделі  жағдайда нұсқалық шешімдерде, ақпаратты өңдеу бойынша дағдыларға (деректерді  өңдеу жүйесін, ақпараттық-іздеу деректердің, дерек көздерді  және т.б. пайдалану негізінде жауап береді.

Электрондық оқыту құралдарында оқу материалын ұсынудың жүйелігі мен құрылымдық-фунционалдық байланыстығының талабы. Осы талапты атауы өзі  туралы айтып отыр.

Бақылайтын-өлшейтін оқулық электрондық оқыту құралдарында тапсырмалардың қалыптастырылғаны мен бірегейлігін қамтамасыз ету талабы. Осы талапқа сәйкес, оқушыға қойылатын талаптар өлшеулер немесе бақылаулар басталғанға дейін толығымен болмау керек, оқушы электрондық оқыту құралдарымен жұмыс жасап отырғанда кездейсоқ пайда болу керек. Осы кезде, түрлі оқышулар алған тапсырмалар түрлі  болу керек, бұл педагогикалық өлшеулердің нақтылығы мен барабарлығын қамтамасыз етудегі  білім беру қажеттіліктеріне сәйкес келеді.

Электрондық оқыту құралдарын пайдалана отырып, оқытудың дидактикалық циклының толықтығын (тұтастығын) және үзіліссіздігін қамтамасыз ету талабы электрондық оқыту құралдары ақпараттық және телеқатынас техникасымен жұмыс жасау сеансының бір сеансы шектерінде дидактикалық циклдың барлық буындарының орындалу мүмкіндігін ұсыну керек дегенді  білдіреді.

Дидактикалық талаптармен әдістемелік талаптар тығыз байланысты. Білім беру электронды басылымдар мен ресурстарға деген әдістемелік талаптар оның ақпараттандырылуына ақпараттық технологиялар құралдарды әзірлеу және пайдалану бағытталған, тиісті  ғылымның мазмұны ерекшеліктер, оның ұғымдық аппараты, оның заңдылықтарын зерттеу әдістерінің ерекшеліктері, ақпаратты өңдеудің қазіргі  заманғы технологияларының мүмкіншіліктеріне бағытталған нақты оқу пәнінің арнайы ерекшеліктерін ескеруді  ұйғарады.

Осыған байланысты білім беру электронды басылымдар мен ресурстар төмендегі  әдістемелік талаптарға сәйкес келу керек:

1. Нақты техникалық жүйелердің  және құрылғылардың көпшілігіне  және олардың жұмыс жасау күрделілігіне  байланысты оқу материалын ұсыну  оқытудың ақпараттандырылған құралының  көмегімен оқушылардың ойлау  қабілеттерінің ұғымдық, образдық  және әрекеттің компоненттерінің  өзара байланыстығы мен өзара  әрекеттігінде құрылу керек.

2. Білім берудің электрондық басылымдары  мен ресурстары оның әр деңгей   абстракцияның белгілі  дисциплина ішіндегі деңгейіне сәйкес келетін көп деңгейлі  иерархиялық құрылым ретінде білім беру саласының ғылыми ұғымдары жүйесінің кескінін қамтамасыз ету керек, сонымен қатар  осы ұғымдардың бір деңгейлік, сонымен қатар деңгей аралық логикалық өзара байланыстарының есеюін қамтамасыз ету керек.

3. Білім берудің электрондық басылымдары  мен ресурстары алгоритмдік және  эвристикалық әрекеттерді  жүзеге асыру үшін жеткілікті  игеру деңгейде оқушылар білімінің дисциплина  ішіндегі абстракция деңгейін кезеңді түрде жоғарлату үшін оқушыға түрлі  бақыланатын жаттығу әрекеттер мүмкіншілігін ұсыну тиіс.

Оқытуды ақпараттандырудың құралдарын әзірлеу және пайдалануға қойылатын дидактикалық талаптарды ескере отырып, оқулық электрондық басылымдар мен ресурстарды құру сапасына және пайдалану тиімділігіне әсер ететін бір қатар психологиялық талаптар анықталып отыр. Төменде көрсетілген психологиялық талаптар психологиялық-педагогикалық зерттеулердің талдауынан шығып отыр және талаптар қатарына жатады.

1. Білім берудің электрондық басылымында  немесе ресурсында оқу материалын  ұсыну тек вербалдық-логикалық  емес, сонымен қатар когнитивтік  үдерісінің сенсорлық-перцептивтік  және ұсыну деңгейлеріне сәйкес  келуі тиіс. Оқытуды ақпараттандыру  құралы келесі  танымдық психологиялық үрділердің ерекшеліктерін ескере отырып, құрылуы керек:

• қабылдау (көбінесе, көзбен көру, сонымен қатар есту, сезу), 
  назарды аулау (оның тұрақтылығы, шоғырлануы, бір нәрседен екіншіге аудару, бөлісуі және назары);
• ойлау қабілеті  (теориялық ұғымдық, теориялық образдық, тәжірибелік көрнекілік-образдық, тәжірибелік - әрекеттік);
• есте сақтау (бір сәттік, қысқа мерзімдік, жедел, ұзақ мерзімді , қысқа мерзімдік есте сақтауда ақпаратты алмастыру) елестету.

 

      2. Білім берудің  электрондық басылымдары мен  ресурстарын мазмұнды толтыру  нақты жас контингентінің тезаурусына  және лингвистикалық композициясына  және оқушылар дайындығына бағытталуы  тиіс. Басқа сөзбен айтқанда, оқытудың  ақпараттандыру құралдары оқушының  білім жүйесін ескере отырып  және оның тілін біле отырып  құрастырылу керек. Оқу материалын  талқылау оқушылардың нақты жастағы  контингентіне түсінікті болу  керек, бірақ өте қарапайым болмау  керек, өйткені  бұл назардың төмендеуіне апарады.

3. Оқытуды ақпараттандыру құралдарын  құру және пайдалану оқушылардың  образдық, сонымен қатар логикалық  ойлау қабілетіне бағытталуы  керек.

Техника-технологиялықтарға талаптардың көптеген санын жатқызуға болады. Осы нұсқаулық аясында негізгі  техникалық және технологиялық талаптардың санына келесі  талаптарды жатқызуға болады:

1. Нақты білім беру саласында пайдаланып отырған оқулық электрондық басылымдар мен ресурстардың жұмыс жасауының әдептілігі; 
        2. Оқулық электрондық басылымдар мен ресурстардың телеқатынас салаларында (атап айтқанда, Интернет желісінде) жұмыс жасауының әдептілігі;

3. Локальдық (компакт-дисклерде, басқа  сыртқы ақпаратты жеткіз-ушілерде) және желістік режимде жұмыс  жасауы;

4.   Мультимедиа және телеқатынас технологияларын көбінше

пайдалануы;

5.   Сенімділігі  мен тұрақты жұмыс қабілеті;

6. Гетерогенділігі  (түрлі  компьютерлік және басқа оларға ұқсас құралдарда тұрақты жұмысы);

7.   Кемшіліктерге деген ұстамдылығы;

8.   Пайдаланушылардың заңсыз әрекеттерінен  қорғаудың болуы;

9.   Ресурстарды тиімді  және дәлелді  пайдалануы;

10. Тестілеу;

11. Қарапайымдылығы, сенімділігі  және инсталяция және деинсталяция

12. Толықтығы.

Түрлі білім берудің электрондық басылымдары мен ресурстарыyf қатысты, оларды тарату технологиясына байланысты, арнайы технологиялық талаптар пайдалануы мүмкін. Жергілікті оқулық электрондық басылымдар мен ресурстарға қойылатын технологиялық талаптар:

• түрлі  электрондық жеткізушілерді  пайдалану мүмкіншілігін қамтамасыз ету;
• электрондық және қағаз жеткізушілерді  үйлестіру мүмкіндігін қамтамасыз ету;
• желілік оқулық электрондық басылымдар мен ресурстарға қойылатын технологиялық талаптар:
• жергілікті және желілік режимдерде жұмыс жасау мүмкіншілігін қамтамасыз ету;
• "клиент-сервер" компьютерлік желілік архитектураға бағытталу,  оқыту үрдісінің (администрирования) әкімшілендіру құралдарының (жеткізуді басқару, тіркеу, бақылау, оқыту қорытындыларының статистикалық талдау құралдарының болуы) және жалпы ақпараттық біріккен және үндестірілген базалардың болуы;
• ұжымдық жұмысты ұйымдастырудың қосалқы жүйелерінің болуы (оқытушылармен және басқа оқушылармен кері  байланыстың болуы);  
• платформалық және бағдарламалық тәуелсіздікті  қамтамасыз ету.

Білім берудің электрондық басылымдары мен ресурстарына қойылатын эргономикалық талаптар да жеке нұсқаулардың қарастыру нысаны болу керек. Негізгі  эргономикалық және олармен байланысты оқушылардың жас ерекшеліктеріне қарап құрылатын, оқуға деген ынта деңгейін жоғарлауын қамтамасыз ететін, ақпараттың суретіне және оқулық электрондық басылымдар мен ресурстардың жұмыс режимдеріне қатысты талаптарды атап өту керек. Негізгі  эргономикалық талап болып оқу үдерісін ақпараттандыру кезінде оқушыға деген гуманды (адамгершілік) қатынасты қамтамасыз ету болып табылады, бұл келесіні  білдіреді:

• білім берудің электрондық басылымдары мен ресурстарында достық интерфейсті  ұйымдастыруды;
• оқушы қажетті  анықтамаларды, көмекті  және әдістемелік нұсқауларды пайдалану мүмкіншілігін қамтамасыз ету;
• жұмыс кезектілігін және екпінін таңдау мүмкіншілігін қамтамасыз ету.

Жоғарыда көрсетіген талаптарды орындау пайдаланып отырған білім берудің электрондық басылымдары мен ресурстары оқушының психикасына теріс әсер етуінен сақтайды, электрондық оқыту құралдарын пайдалана отырып, өткізілген сабақтар кезінде жағымды атмосфераны құруға мүмкіншілік береді .