Сараптамалық бөлім

• метрология саласындағы негізгі терминдер мен анықтамаларды бекіту;
• өлшем бірлігін қамтамасыз етудің нормативтік базасын құру мен жетілдіру;
• метрология саласындағы ережелер, талаптар мен нормалармен бірге, халықаралық, мемлекетаралық, аймақтық және мемлекеттік ережелер, нормалар мен талаптардың оңтайлылығы;
• өлшеу саласындағы информациялық қамтамасыз етілу.
• өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөнінде оптималды басқару принціптер мен әрекеттерін дамыту;

     ҚР МӨЖ-ң негізгі ұстанымдары:

• ҚР-ң териториясында қолдануға рұқсат етілген заңды шама бірліктеріндегі өлшеу нәтижелерінің бірігуі;
• берілген ықтималдықпен орнатылған шекараларында орналасқан, қателігі бар өлшемді жүзеге асыру;
• өлшеу құралдарының шама бірлік эталондарынан өлшем бірлік мөлшеріне берілуі;
• заңды және нормативті құжаттарға сәйкес өлшем бірліктерін қамтамасыз ету бойынша әрекеттерді жүзеге асыру.

 
ҚР МӨЖ объектілері мыналар:

• шама бірлік эталондары;
• өлшеу құралдары (ӨҚ);
• шама бірліктері;
• өлшеу нәтижелері мен әдістерінің және өлшеу құралдарына талап қою;
• өлшемді орындау әдістемесі (ӨОӘ);
• нормативтік құжаттар (НҚ).

     Келесі бөлімдерде МӨЖ-ң объектілерін анығырақ қарастырамыз. Бұнда өлшем бірлігін қамтамасыз етудің мемлекеттік жүесінің ерекшеліктеріне тоқталу керек. Шама бірліктері Қазақстан Республикасының териториясында халықаралық өлшеу жүесінің шама бірліктерін қолдануға рұқсат етіледі. Стандартизаци, метрология және сертификация жөніндегі өкілетті органның шешімі бойынша халықаралық өлшеу жүесіне кірмейтін шама бірліктері рұқсат етіледі. 
Шама бірліктерінің мемлекеттік эталоны. ҚР МӨЖ-ң техникалық негізін шама бірліктерінің мемлекеттік эталондары құрайды. Олардың құрлымы мен мазмұнын мемлекет жүзеге асырады. Мемлекеттік эталондар шама бірліктерін сақтау мен қайталау үшін арналған (шама бірліктерін есе немесе үлестік мағынасында) және ол Қазақстан Республикасының териториясындағы бастапқы ретінде өлшемнің басқа өлшеу құралдарына беру мақсатымен қолданылады [10,163]. 
       Қазақстан Республикасында қолдануға рұқсат етілген шама бірлікті анықтау үшін өлшеу құралдары қолданылады, және олар орнатылған талаптар мен эксплуатация шартына сәйкес болуы керек. 
      Өлшеулерді орындау әдістері, салаларда қолданылатын мемлекеттік метрологиялық қадағалаумен жүзеге асырылады (ҚР 23 бабы «Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы» заң), және олар орнатылған тәртіппен стандартизация, метрология және сертификация жөніндегі өкілетті органмен аккредиттеуге керек, өнімдерді орындау әдістерін аттестацияланатын және жасауды жүзеге асыратын Метрологиялық қызметтін ҚР МӨЖ- ң реестіріндегі метрологиялық аттестация мен регистрациядан өтуі керек. 
ҚР-ң териториясындағы міндетті түрде қолданылатын ҚР МӨЖ нормативтік құжаты стандартизация, метрология және сертификация жөніндегі өкілетті орган бекітеді. 
      ҚР МӨЖ Қазақстан Республикасына қойылған талаптар бойынша өлшеу дәлдігі мен бірлігін қолдау және жетістіктеріне арналған, техникалық және нормативтік негізінің жиынтығы болып табылады.  ҚР МӨЖ-ні ұйымдастыру негізі ҚР-ң қызметі болып табылады.

      Қазақстан Республикасының өлшем бірлігін қамтамасыз етудің мемлекеттік басқарылуы, Қазақстан Республикасының стандартизация, метрология және сертификация жөніндегі өкілетті органы мен ҚР-ң Мемстандартымен жүргізіледі, олар 4 Қосымшада көрсетілген функцияларды орындайды. 
     Қақастан Республикасының өлшем бірлігін қамтамасыз етудің Мемстандарты: 
метрология саласындағы іргелі зерттеулер жүргізуді ұйымдастырады;

• өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі нормативтік құжаттарды бекіту мен жұмыс тәртібін анықтайды;
• өлшеу құралдарын жөндеу, қолдану және жасау тәртібін анықтайды;
• өлшем бірлігін қамтамасыз етудің мемлекеттік жүесінің реестірін жүргізеді;
• метрология жөніндегі халықаралық және аймақтық ұжымдарда Қазақстан Республикасының өкілі болады;
• өлшем бірлігін қамтамасыз ету саласындағы кадрлерді дайындау мен қайта дайындауды ұйымдастырады.
• ҚР-ң метрологиялық қызметінің жұмыс координациясын жүзеге асырады;

     Қазақстан Республикасы метрологиясының техникалық негізін мыналар құрайды:

• өлшеу құралдары, соның ішінде мемлекет териториясында қолданылатын заттар мен материалдардың құрамы мен қасиетінің стандартты үлгілері;
• заттар мен материалдардың қасиеті мен физикалық константалар жөнінде стандартты анықтама мәліметтері.
• мемлекеттін салыстырып тексеру сызбалары мен мемлекетін шамаэталондары;
• өлшеу құралдарын калибрлеу мен тексерудің әдістері мен құралдары;
• өлшеу құралдарының метрологиялық сипаттамаларының нөмірленген номенклатурасы;
• өлшеу дәлдігінің нормалары;

ҚР МӨЖ номативтік құжаттары мыналарға бөлінеді: 

• өлшемнің қандай да бір түріне нормалар мен ережелерді және талаптарды регламенттеу.

 
ҚР МӨЖ-дегі өлшем бірлігін қамтамасыз ету үшін келесі жұмыстар орындалады (5 Қосымша): 

• ҚР МӨЖ-ң нормативті құжаттарды жасау мен жетілдіру;
• Қазақстан Республикасының шама бірліктерінің мемлекеттік эталондарын жасау, қолдану, сақтау және жетілдіру;
• шама бірліктері, мемлекеттік эталоннан өлшеу құралдарына шама бірліктерінің өлшемінің берілуі.
• номалар мен ережелерді және жалпы талаптарды орнататын, негізін қалаушысы;

Өлшеу құралдарының бірдейлігін қамтамасыз ету келесі жолдармен жүргізіледі: 

• бекітілген типке сәйкестігі мен типтің бекіту мақсатымен өлшеу құралдарын сынау;
• өлшеу құралдарының метрологиялық аттестациялауы;
• өлшеу құралдарын калибрлеу мен салыстырып тексеру;
• өлшеуді орындау әдістемесінің метрологиялық аттестациясы:
• өлшем бірлігін қамтамасыз ету бойынша әрекеттерді лицензиялау;
• мемлекеттік метралогиялық бақылау мен метрологиялық қадағалау;
• МӨЖ-ң эксперт-аудиторларын дайындау мен атестациялау;
• өлшем бірлігін қамтамасыз ету саласындағы мамандылығын жетілдіру;
• ақпараттық қамтамасыздандыру;
• Қазақстан Республикасымен жасалған халықаралық келісім шарт негізінде, шет елдерінде метралогия саласында жасалған жұмыс нәтижелерін мойындауды қамтамасыз ету;
• метрология бойынша халықаралық және аймақтық ұжымдардың жұмыстарына қатысу.