Сот шығындары

Атап айтқанда талап қоюдың жеке санаттары бойынша бағасын  анықтау кезінде мыналар ескерілуі  керек:

алименттерді өндіріп  алу туралы талап қоюлардың бағасы жауапкердің табыстары туралы мәліметтердің (мысалы, орташа табысы туралы анықтама, салық комитетінен мәліметтер және тағы да басқаның) негізінде бір  жылғы төлем жиынтығынан сотпен анықталады. Жауапкердің табысын  растайтын құжаттар болмаған жағдайда бір жылғы төлем жиынтығының  мөлшері "Атқарушылық іс жүргізу  және сот орындаушыларының мәртебесi туралы" Қазақстан Республикасы  Заңының 63-бабына сәйкес істі қарау  кезіндегі Қазақстан Республикасындағы  орташа айлық жалақының мөлшерінен анықталады; 

тұрғын үйді жалдау шартын өзгерту немесе бұзу туралы талап  қоюлардан мемлекеттік баж Салық  кодексінің 496-бабы 1-тармағы 7) тармақшасына сәйкес алынады.  Ал кез келген өзге мүлікті жалға алу шартын (аренда) мерзімінен бұрын бұзу туралы талап  қоюлардан мемлекеттік баж шарттың (контрактың) қалған күшіндегі мерзімінің мүлікті пайдалану үшін төлемдер жиынтығы сомасынан алынады, бірақ  үш жылдан артық емес;

    11. АІЖК 153, 154-баптарының, АІЖК 247-бабының 1), 2) тармақшаларының,  АІЖК 249-бабының 1), 2) тармақшаларының  мазмұнынан Салық кодексінің 508-бабы  1-тармағының 2),  3),  4) тармақшаларында,  сондай-ақ АІЖК 106-бабы бірінші  бөлігінің 1),  2) тармақшасында  көрсетілген негіздер бойынша  мемлекеттік баж соттың ұйғарымы  бойынша толық мөлшерде, ал Салық  кодексінің 508-бабының 1-тармағының 1-тармақшасында көрсетілген жағдайда  жартылай мөлшерде қайтарылады. 

Мемлекеттік баж қайтарылу  шарты, қайтару туралы арыз төлемді  қабылдаған банктің (оның филиалы) орналасқан жері бойынша жергілікті бюджетке қабылданған  күннен бастап бір жыл ішінде салық  органына оның төленгені туралы төлем  құжатының тұпнұсқасы немесе соттың ұйғарымының немесе шешімінің көшірмесі тіркеліп берілсе қайтарылады. Артық төленген мемлекеттік баж қайтарылған жағдайда сот төлеушіге мемлекеттік бажды төлегенін растайтын түбіртектің куәландырған көшірмесін береді. Салық органының мемлекеттік бажды қайтарудан бас тартуына АІЖК 27-тарауының ережелері бойынша шағым келтірілуі мүмкін.

Жеке іс жүргізуге бөлінген бір талап қою немесе біріктірілген  бірнеше талаптар бойынша бюджетке төленген мемлекеттік баж талап  қойылған кезде қайта саналмайды және қайтарылмайды. Бөлінген жеке іс жүргізу бойынша екінші рет мемлекеттік  баж төленбейді.

Қайта берілген талап қоюлар байынша алдында қараусыз қалдырылған  немесе іс жүргізу қысқартылған, АІЖК 247-бабының 1), 2) тармақшаларында, АІЖК 249-бабының 1), 2) тармақшаларында көрсетілген  жағдайлардан басқа реттерде мемлекеттік  баж жалпы негіздерде төленеді.

Істі қарау кезінде  талап қоюдың талаптарының мөлшерін ұлғайтқан жағдайда немесе бітімгершілік  келісім бекітілгенде жетіспейтін  мемлекеттік баж сомасы талап  қоюдың ұлғайған мөлшерінде қосымша  төленуге жатады.

Мемлекеттік баж төленгені  туралы алғашқы төлем құжаты, талапкермен  алынбаған жағдайда, оның бюджетке алынған күннен бастап бір жыл  мерзім өтпесе, қайта берілген талап  қоюға қосымша тіркелуі мүмкін.

   12. АІЖК 107-бабында  іс бойынша іс жүргізуге байланысты  төленетін сот шығындарының көрсетілген  тізімі түбегейлі болып табылмайды.

Азаматтық сот іс жүргізуіне қатысқандығы үшін өзге шығындар қажет  деп танылған жағдайда соттың дәлелді  шешімімен өтелуге жатады.

Шеккен сот шығындарын өндіру туралы мәселені шешу кезінде  соттар мыналарды ескеруі керек:

куәларға, сарапшыларға, мамандарға, аудармашыларға төленетін сомасына сотқа келуіне байланысты шеккен шығындарының өтелуі  жатқызылады;

АІЖК 108, 109-баптарымен қарастырылған  ережелерге сәйкес, сарапшыларға және мамандарға шығындарынан басқа қызметтік  міндеттерінің шеңберіне кірмейтін  жасаған жұмысы үшін сыйақылар өтеледі; 

іс бойынша заттай дәлелдемелерді сақтау жөніндегі шығындар АК 774-бабы белгіленген тәртіпте жүзеге асырылады;

жасалған жұмыс үшін сарапшыларға және мамандарға төленетін алдын-ала  сот депозитіне  салынған ақша сомасы, тиісті еңбекті төлеу қолданыстағы нормаларынан алынып, Соттар әкімшілігі депозиттік шотына сыйақы сомаларын  қарастырып енгізіледі. Қажетті сомма  тиісті өтініш мәлімдеген тараппен енгізілуі  тиіс. Көрсетілген тұлғалар өз міндеттерін  атқарғаннан кейін, оларға тиесілі  сомалар көрсетілген  шоттан сотпен төленуге жатады, ал көрсетілген тұлғалар әскери қызметшілер болған жағдайда сот шығындары тек қана әскери бөлімдердің талабы бойынша төленуге жатады, әскери қызметшілерінің өздеріне шығындар өтелмейді;

азаматты хабар ошарсыз  кетті деп тану, жоғалған құжатты  жарамсыз деп тану және ол жөніндегі  құқықтарды қалпына келтіру туралы, банкроттығы туралы іс жүргізуді  қозғау бойынша істерде және заңда  тікелей көрсетілген басқа да жағдайларда жарияланымдар және хабарландырулармен байланысты шығындар сот ұйғарымы бойынша арыз берушімен  төленеді;  

АІЖК 107-бабы 2-4), 6), 9), 10) тармақшаларында  көрсетілген шығындар алғашында  бюджет қаражатынан төленіп, кейіннен кінәлі тараптан бюджет пайдасына өтеледі.    

  13. АІЖК 112-бабы қарастыратын  іс жүзінде уақыт ысырабынан  келтірілген өтемақыны сот азаматтық  істе бар материалдарға сілтеме  жасап  өндіріп алуы мүмкін:

1) теріс пиғылмен көрінеу  негізсіз талап қойған немесе  азаматтық істі дұрыс және  тез қарап, шешуге үнемі қарсы  әрекет жасаған талапкерден;

2) азаматтық істі дұрыс  және жедел қарап, шешуге үнемі  қарсы әрекет жасаған жауапкерден. 

Талапкердің немесе жауапкердің  тарапынан көрсетілген әрекеттер  бірнеше рет жасалуы тиіс және бір сот отырысында істі шешуге мүмкіндік  бермейтіндей қасақана сипатында (мысалы, көрінеу негізсіз өтініш мәлімдеуі, сотқа жазбаша дәлелдемелерді немесе сарапшының зерттеуіне керекті материалдарды  ұсынбауы және тағы да басқасы)  болуы  қажет.

   14. Іс жүргізуге  қатысқан өкілдердің көмегіне  ақы төлеу жөніндегі шығындар  АІЖК 111-бабының ережелеріне сәйкес  өтеледі.

Шешім пайдасына шығарылған тарапқа, басқа тараптан іс жүргізуге  қатысқан өкілдерге ақы төлеу  жөнінде іс жүзінде шеккен шығындарын талап қоюдың қанағаттандырылған бөлігіне сәйкес сот алып береді.

Ақшалай талап бойынша  бұл шығындар  10 пайыз мөлшерден  аспауы тиіс.

Құжаттармен (төлем тапсырысы  немесе түбіртегі) расталған шектен тыс жоғары өкілдің көмегіне ақы  төлеу жөніндегі шығындары мәлімделген  жағдайда сот АК 8-бабының  4-тармағын және АІЖК 6-бабы алтыншы бөлігінің  әділдік пен парасаттылық өлшемдерін басшылыққа алып  өндіреді. 

   15. АІЖК 221-бабының  алтыншы бөлігіне және Қазақстан  Республикасы Жоғарғы Сотының  "Сот шешімі туралы" 2003 жылғы  11 шілдедегі № 5 нормативтік   қаулысының 17-тармағына сәйкес, шешімнің  қарар бөлігінде сот шығындарының  бөлінуі туралы жазылуы тиіс.

Сотпен шешімді қабылдаған кезде әрбір азаматтық іс бойынша  шешілуі тиіс мәселе:

тараптардың арасында сот  шығындарының  бөлінуі туралы, міндетті түрде кімнен, қандай мөлшерде сот  шығындарын өндіруі көрсетіліп;

басқа тұлғалардың және мемлекеттің  құқықтарын, бостандықтарын және қорғалатын заңды мүдделерін қорғау жөнінде  сотқа талап қойған жағдайда тараптарға өтелетін сот шығындары туралы;

ақысыз заңды көмек  көрсеткен жағдайларда өз қызметін жеке түрде жүзеге асыратын адвокатқа, заң консультациясына, адвокаттық  кеңсеге  шығындарын өтеу туралы;    

  сотқа жүгінген кезде  талапкер не талапкер және  жауапкер мемлекеттік баж төлеуден  босатылған болса мемлекетке  сот шығындарын өндіру жөнінде; 

Салық кодексінің 501-бабы қарастырған  негіздер болса сот шығындарын төлеуден тараптың бірін босату туралы;

екі тарап та бірдей оларды төлеуден босатылған жағдайда мемлекеттік  бажды республикалық бюджеттің  есебіне жатқызғаны туралы;

талап қою кезінде артық  төленген мемлекеттік бажды қайтару  қажеттігі жөнінде.

   16. АІЖК 110-бабына сәйкес, пайдасына шешім шығарылған тарапқа,  бұл тарап сот шығындарын төлеуден  босатылса да басқа тараптан  іс бойынша шеккен барлық шығындарды  сот алып береді.

   Мыналар ескерілуі  керек:

егер мемлекеттік баж  төлеу бойынша  талап қойылған кезде іс жүзінде заң бойынша  талапкер оны төлеуден босатылуы  негізінде шығындарды шекпесе, олар талапкерге өтелмейді;

өтелуге жататын мемлекеттік  баж ставкасы талапкердің кім-жеке немесе заңды тұлға болуына қатысты  анықталады;

АІЖК 219-бабының екінші бөлігіне сәйкес, сот талапкердің келісімімен  мәлімделген талаптың шегінен шыққан жағдайда да сот шығындары бөлінуге жатады.

    17. АІЖК 113-бабының  бірінші бөлігіне сәйкес талапкер  талап қоюдан бас тартқан кезде  оның шеккен шығындары өтелмейді.

 Талапкер талап қойылғаннан  кейін жауапкердің ерікті түрде  қанағаттандыруы нәтижесінде өзінің  талаптарын қолдаудан бас тартқан  жағдайда, сот талапкердің өтініші бойынша жауапкерден талапкер шеккен барлық сот шығындарын өндіріп алады. 

     18. Салық кодексінің 501-бабында көрсетілген тұлғалар  талап қоюды берген, сондай-ақ  апелляциялық шағым келтірген  кезде мемлекеттік баж төлеуден  босатылады.

Апелляциялық тәртіпте істі қарау кезінде қатысқан өкілдің  көмегіне оның жол шығындарын және басқаларын қоса төлеу мәселесі алқа қаулысының қарар бөлігінде шешілуі  тиіс.

Алғашқы шешім өзгертілген  немесе шешімнің күшін жойғаннан  кейін істі қараған кезде сот  бірінші сатыдағы соттың іс жүргізуінде  орын алған, сондай-ақ апелляциялық және қадағалау сатыларындағы сот  шығындарын төлеуден шеккен шығындарды тараптардың арасында қайта бөліну мәселесін шешуі тиіс.

     19. Осы нормативтік  қаулының қабылдануына байланысты  Қазақ КСР Жоғары Соты Пленумының 1990 жылғы 24 желтоқсандағы  №  8 "Соттардың азаматтық істерде  және қылмыстық істерде сот  шығындарын өндіру жөніндегі  заңдарды қолдану тәжірибесі  туралы" қаулысының күші жойылды  деп танылсын.

20. Қазақстан Республикасы  Конституциясының 4-бабына сәйкес  осы нормативтік қаулы қолданыстағы  құқық құрамына қосылады,    сондай-ақ жалпыға бірдей міндетті  болып табылады және ресми  түрде жарияланған күнінен бастап  күшіне енеді.  [3]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

          Курстық жұмысты жазудағы ұстанған басты мақсатым: сот шығындарының түрлері және оның негіздерінің түсінігін, мемлекеттік баж түсінігі мен мазмұнын және мемлекеттік баж түрлерін толықтай зерттеу болып табылады.

          Курстық жұмыс көптеген қызықты мағлұматтарды қамтиды. Енді қысқаша мәлімдеме беріп кететін болсақ:

• бірінші тарау бойынша ҚР Азаматтық іс жүргізу заңдарын қарастырдым, оның ішінде соттың құрамы және қарсылық білдіру, сондай-ақ азаматтық сот ісін жүргізу міндеттері мен принциптерін қарастырдым, соттың құрамы:
• әкімшілік соттың атынан әрекет ететін судья әкімшілік даулар туралы істерді жеке-дара қарайды.
• істерді кассациялық сотта немесе қадағалау сатысындағы соттарда қарауды соттың алқалы құрамы жүзеге асырады. Іс алқалы түрде қаралған кезде соттың құрамына саны тақ (кем дегенде үш) судья кіруге тиіс, олардың біреуі төрағалық етуші болып табылады.
• соттың алқалы құрамының мәселелерін шешу тәртібі Қазақстан Республикасының әкімшілік іс жүргізу заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады. Азаматтық coт ісін жүргізудің міндеттері мен принциптері   -азаматтардың, мемлекеттің және ұйымдардың бұзылған немесе даулы құқықтарын, бостандықтарын және заңмен корғалатып мүдделерін қорғау, зандылық пен құқық тәртібін нығайту, құқық, бұзушылыктың алдын алу.
• екінші тарауда сот шығындарының түрлері мен жалпы түсінігі, оның ішінде сот шығындарын бөлу тәртібін, сондай-ақ мемлекеттік баж және оның жалпы түсінігі берілген. Сот шығындарын бөлу тәртібі және баж төлеуден босату туралы екінші және үшінші тақырыптарда қарастырдым. Сот шығындары - қылмыстық іс бойынша анықтауға, алдын ала тергеуге, сараптамаға, аудармашыға, куәларға, адвокатқа және басқа істі жүргізуге кеткен шығындар. Мұнда сот шығындарын сотталушы өтейді. Ал егер сотталушының материалдық жағдайы келмейтін болса немесе ақталып шықса сот шығындарын мемлекет өз мойнына алады. Жеке немесе жеке-жариялы істер бойынша сотталушы ақталып шыққан жағдайда сот шығындары шағым берушіге жүктелуі мүмкін. Мемлекеттiк баж - уәкiлеттi мемлекеттiк органдардың немесе лауазымды адамдардың заңдық мәнi бар iс-әрекеттер жасағаны үшiн және (немесе) құжаттарды бергенi үшiн алынатын мiндеттi төлем. Мемлекеттiк бажды төлеушiлер - аңдық мәнi бар iс-әрекеттер жасау және (немесе) құжаттар беру жөнiнде уәкiлеттi мемлекеттiк органдарға немесе лауазымды адамдарға өтiнiш жасайтын жеке және заңды тұлғалар мемлекеттiк баж төлеушілер болып табылады.
• ал үшінші тарауда Қазақстан Республикасы соттарының азаматтық істер бойынша сот шығындары туралы заңдарын қолдануы туралы мағлұматтарды жан-жақты қамтуға тырыстым. Азаматтық істер бойынша сот шығындары туралы  Қазақстан Республикасының заңдарын біркелкі қолдану мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы, қаулы етеді.