Жолдағы басқару жабдықтарына микропроцессорларды қолдану

Диссертацияның құрылымы мен көлемі зерттеудің мақсаты мен  міндеттеріне сәйкес анықталды. Диссертация кіріспеден, әрбірі 2 баптан тұратын үш бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттен тұрады.

Бірінші тарауда, Қазақстан  территориясы арқылы ауқымды халықаралық  транзиттік көлік желісін салудың саяси – тарихи базасы және Қазақстан көлік жүйесінің, сонымен бірге автокөлік инфрақұрылымының  дамуының негізгі және қарқынды сатысы болып саналатын, КСРО көлік жүйесі қарастырылады.

Екінші тарауда, алыс шетел  және тәуелсіз елдер достағы қатарындағы  елдердің көлік саясатының келешегі мен негізгі проблемалары, оларды жүзеге асырудың тәжірибелері қаралды.

Үшінші тарау тәуелсіз Қазақстан Республикасының көлік жүйесіне арналған. Мұнда автокөлік саласындағы мемлекеттік басқарудың негізгі элементтері ретінде Қазақстан Республикасының кейбір нормативтік-құқықтық актілері және қазіргі Қазақстанның автокөлік инфрақұрылымының дамуы қарастырылған.

Қорытындысында зерттеудің негізгі жалпы нәтижелері мен  оның қорытындыларын тәжірибеде қолдану  ұсыныстары келтірілген.

Көлік географиясы

Көлік мемлекеттік және халықаралық еңбек бөлінісінің материалдық негізін кұрайды. Барлық байланыс жолдары, көлік кәсіпорындары мен көлік құралдары дүниежүзілік көлік жүйесіне бірігеді. Көлік жүйесін дамытудың, әсіресе аумағы ете үлкен елдер үшін маңызы ерекше. Сондықтан көлік жүйесінің салаларын дамытуға бұл елдер көп қаржы жұмсайды.Ғылыми-техникалық революция көліктің барлық түрлерінің карқынды дамуына негіз болды. Бұл көліктер жылдамдығының артуынан, олардың жүк көтеру және тасымалдау мүмкіншіліктерінің кеңеюінен айқын көрінеді.

Көлік қатынасы жоғары дамыған  елдерде жақсы жолға қойылған. Шығыс Еуропа елдері мен Ресейдің көлік жүйесі жолдардың жиілігі мен сапасы, жүк айналымының мөлшері жөнінен Батыс Еуропа елдері мен АҚШ-тан әлдекайда төмен дәрежеде. Дамушы елдер бойынша осы заманғы көлік жүйелері тек жекелеген елдерде ғана жоғары дамыған, ал көпшілік елдерде ат-арба, адам күшімен жүк тасу әлі де болса, кең орын алып келеді. Ауғанстан, Непал сияқты елдерде теміржол мүлдем жоқ. Сол сияқты Парсы шығанағы жағалауындағы мұнай өндіруші елдер мен Мұхит аралдары, Кариб теңізі алабындағы кейбір елдерде де теміржол жоқ.

Мақсаты

Экономика мен халықтың көлік  қызметіндегі қажеттіліктерін толық  көлемде қанағаттандыруға қабілетті көлік-коммуникация кешенін озыңқы дамыту

Стратегиялық  міндеттер  мен қағидаттар

 Қазақстанның көлік  жүйесінің әлемдік көлік жүйесіне кірігуі;

 сыртпен кіріктірілген бірыңғай көлік кеңістігін қалыптастыру;

қазіргі заманғы перспективалы  ұлттық көлік инфрақұрылымын құру;

транзиттік әлеуетті дамыту және тиімді пайдалану;

көлік процестерінің ең жоғары тиімділігіне  қол жеткізу және ішкі, транзиттік және экспорттық-импорттық қатынаста түпкі өнім құнындағы көлік құрамдасын төмендету;

ұлттық көлік заңнамасын өңірлік және халықаралық ұйымдар шеңберінде халықаралық құқық нормаларының, стандарттарының талаптарымен үйлесімді ету;                               

бірыңғай экономикалық кеңістікті нығайту және өңіраралық байланыстарды дамыту, сондай-ақ көліктік қол жетімділікті экономикалық даму мен әлеуметтік тұрлаулылыққа кепілдік беретін деңгейде қамтамасыз ету;

инновациялық технологиялар  мен инфрақұрылымды  кластерлік дамыту есебінен Қазақстанның көлік жүйесінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру;

көлік процестерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету, көліктегі оқиғалардың санын және ауыртпалығын төмендету;

экологиялық қауіпсіздікті және энергетикалық ресурстарды тиімді пайдалануды қамтамасыз ету;

көлік секторында қолайлы инвестициялық ахуалды қалыптастыру

Іске асыру мерзімі

2006-2015 жылдар

1 кезең – 2006-2010 жылдар

2 кезең – 2011-2015 жылдар

Қажетті ресурстаржәне қаржыландыру көздері

Қажетті ресурстар және қаржыландыру көздері көліктің әрбір түрі бойынша салалық бағдарламаларды әзірлеу мен бекіту кезінде айқындалатын болады

Күтілетін

нәтижелер

Көлік жүйесін жұмыс істеудің сапалық жаңа деңгейіне көшіру жүзеге асырылатын, оңтайлы көлік жүйесі қалыптастырылатын болады.

Қазақстанның көлік кешені әлемдік көлік жүйесіне үйлесімді кірігетін болады.

Қолайлы инвестициялық ахуал  жасау арқылы  көлік кешенінің  барлық ұзақ мерзімді активтері жаңартылады, еңбекті ұйымдастыру мен өндірістік процестің прогрессивтік технологиялары енгізіледі, отандық салалық өндірістер құрылады.

Көліктің барлық түрі өзара үйлесімді жұмыс істейтін болады. Интермодальдық тасымалдардың көліктік-логистикалық орталықтар жүйесі жасалады.

Көлік жүйесінің тиімділігін арттыру оны қазақстандық экономиканың бәсекеге қабілетті элементіне айналдыруға мүмкіндік береді.

Экономика мен халықтың қажеттіліктерін  сенімді де қауіпсіз көлік қызметтерімен  қамтамасыз етудің  ең жоғары деңгейіне қол жеткізілетін болады. Көліктің техногенді және экологиялық қауіпі төмендейді. Қоршаған ортаны ластаудағы көліктің үлесі 2,5 есе төмендейді.

Көліктегі технологиялық  және экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелері жетілдірілетін болады, бұл Қазақстан Республикасы                            экономикасының тартымдылығы мен бәсекеге қабілеттілігінің өсуіне ықпал ететін болады.

Отандық жүк тасымалдаушылар  мен елдің көлік дәліздерінің бәсекеге қабілеттілігі артады.

Көлік жүйесінде және көлік саласымен аралас салаларда қосымша жұмыс орындары құрылатын болады.

Түпкі өнім мен қызметтер  құнындағы көлік құрамдасы 6,9 %-ға төмендейді, отандық экспорттың бәсекеге қабілеттілігі артады. ІЖӨ-дегі көліктің үлесі (жеке автомобильдерді қоспағанда) 7,9 %-ды құрайды (2005 жылы – 11 %). Индустрияық-инновациялық даму стратегиясын іске асыруды және аумақтық даму перспективаларын ескере отырып, экономиканың жүк қажеттілігін 5 тонна – километр/ доллар ІЖӨ-ге дейін төмендету жоспарлануда.

Жолаушы (1,5 есе) және жүк (2 есе) айналымының елеулі өсуі қамтамасыз етілетін болады.

Республиканың елді мекендерінің (1,1 мың бірліктен астам) тұрақты  көлік қатынасымен қамтамасыз етілуі артады.

Қазақстан Республикасының  аумағы арқылы транзиттің көлемі:

9, 364 млн. тонна жүктен (2005 жылы) 32,2 млн. тонна жүкке дейін;

84,7 млн. ұшақ-километрден (2005 жылы) 190,0 млн. ұшақ-километрге дейін,

сондай-ақ   транзиттік қозғалыстан кіріс 3 есе – 46,3 млрд. теңгеден (2005 жылы) 136,3 млрд. теңгеге дейін ұлғаяды.

Стратегияны іске асыру Қазақстан  экономикасын дамытуда жалпы оң әлеуметтік-экономикалық нәтижеге ие болады және  Қазақстан  Республикасының  Индустриялық-инновациялық  дамуының  2003-2015 жылдарға арналған стратегиясы және Қазақстан  Республикасының  ауылдық  аумақтарын  дамытудың  2004-2010  жылдарға  арналған  мемлекеттік  бағдарламасы  секілді бағдарламалық құжаттарды іске асыруға айтарлықтай жәрдемдесетін болады

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Көлік кешенін тиімді дамытудың  басым шарты барлық іске асырылатын жобаларды ғылыми сүйемелдеу, салалық  ғылымның сақталуы мен дамуы болуы  тиіс.

      Бірінші кезекті міндеттер:

      1) темір  жол көлігінде тарифтік саясатқа  жаңа қағидаттар мен тәсілдерді әзірлеу;

      2) аэронавигация  қызмет көрсетуіне арналған тарифтерді  есептеу әдістемесіне өзгерістер  енгізу;

      3) отандық  кәсіпорындарда жасалуы мүмкін қосалқы бөлшектердің, жабдықтар мен машиналардың номенклатурасын ұлғайту болып табылады.

3.4. ­леуметтік және кадр саясаты

 Негізінен тасымалдау  құнын төмендетуді, олардың сапасын  жақсартуды, жолаушылар мен жүктерді  жеткізу мерзімін қысқартуды  талап ететін көлік кешені салаларын реформалауға байланысты салдарларды әлсірету үшін:

      еңбек ресурстары  саласында халықты жұмыспен қамту,  жұмыспен қамтудың белсенді нысандарын  қамтамасыз ету, жаңа жұмыс орындарын ашу, сұраныс пен ұсынысты болжаудың, ішкі еңбек рыногын қорғаудың негізінде кадрлардың біліктілігін арттыру, жұмысқа даярлау және қайта даярлау саласындағы мемлекеттік саясатты негізге ала отырып, көлік кешеніндегі экономикалық реформалармен құрылымдық өзгерістердің теріс әлеуметтік салдарларын әлсіретуге бағытталған шаралар кешенін жүзеге асыру;

      көлік кешені объектілерінде жұмыссыздар үшін жөндеу - құрылыс, қалпына келтіру жұмыстарында қоғамдық жұмыстар ұйымдастыруды барынша кеңейту;

      қазіргі заманғы жалақыны индексациялау, жоғары білікті кадр әлеуетін сақтап қалу, жекелеген қызметкерлер санатының айрықша еңбек ету жағдайын ескере отырып, басқа да әлеуметтік мәселелерді шешу жөніндегі шаралар кіретін салалық тарифтік келісімдер жасасу практикасын жалғастыру;

      батыс және  шығыс аймақтарындағы ауыл халқын  ауыз сумен қамтамасыз ету  үшін су құбырларын пайдаланымдық  жай-күйде ұстау; 

      барлық меншік  нысанындағы көлік кәсіпорындары қызметкерлерінің біліктілігін, ең алдымен, көліктегі қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелері бойынша арттыру және бақылау жүйесін құру;

      білікті  кадрларды даярлау үшін жоғары  және орта арнаулы оқу орындарының салалық жүйесін қалыптастыру және қолдау қажет.

      Көлікшілердің  әлеуметтік қорғанымдылығының негізгі  шараларының бірі - кепілдігін қамтамасыз ететін әлеуметтік сақтандыру жүйесін дамыту, соның ішінде өндірістегі жазатайым оқиғалардан және кәсіби аурулардан сақтандыру, жұмыс істейтіндер шын жақсы және қауіпсіз еңбек жағдайын жасау. Көлік кешені кәсіпорындарын қайта құрылымдауды жүргізу кезінде көлік кешенінің жұмыстан босатылатын қызметкерлерінің жұмыспен қамтылуын және әлеуметтік қорғалуын қамтамасыз ету жөнінде шаралар көзделеді және қаржы қаражаты бөлінеді.

      Бірінші кезектегі міндеттер:

      1) салалық  тарифтік келісімдердің орындалуын  бақылау; 

      2) көлік  кәсіпорындары қызметкерлерінің біліктілігін арттыру жөнінде іс-шаралар әзірлеу;

      3) жұмыссыздар  үшін қоғамдық жұмыстар ұйымдастыру  болып табылады.

 

       3.5. Ұлттық  қауіпсіздікті қамтамасыз ету 

      Еліміздің  қорғаныс қабілетін және экономикалық  тәуелсіздігін сақтап қалу, сондай-ақ  төтенше жағдайларда көліктің  тұрақты жұмыс істеуін қамтамасыз  ету үшін көлік кешенінің жұмылдыратын  резервтері болуы тиіс. Оларды құру және қолдау үшін:

      көлік кешенін дамыту стратегиясын ұлттық қауіпсіздік стратегиясымен, мемлекеттік әскери доктринамен және төтенше жағдайдағы жұмыспен үйлестіру және өзара түзету енгізу;

      қажетті  жағдайда объектілер мен жүйелерді  материалдық-техникалық қамтамасыз етудің айрықша тәртібін белгілей отырып, қорғаныстық маңызы бар және/немесе төтенше жағдайды жою кезінде пайдаланылатын көлік кешені жүйелері мен объектілерін дамытуға бірінші дәрежелі көңіл бөлу;

      республикалық  бюджет қаражаты есебінен қаржыландыру  және олардың орындалуын мемлекеттік  бақылауды жүзеге асыру арқылы  көлік кәсіпорындарына мемлекеттік қорғаныстық тапсырыстар белгілеу;

      көлік кешенінің  жұмылдыру дайындығы жөнінде  қажетті нормативтік құжаттарды  әзірлеуді жүзеге асыру, жұмылдыру  дайындығы жүйесін және жаңа экономикалық жағдайдағы жұмылдыру органдарының құрылымын әзірлеу;

      ақпараттандыру, байланыс және басқару құралдарының  айрықша жағдайда тұрақты жұмыс  істеуін қамтамасыз ету көзделеді. 

      Көлік кешенінің  жүйелері мен объектілерінің  төтенше жағдайдағы қызметін  қолдау жөніндегі іс-шаралар мемлекеттік  мақсаттық бағдарламаларға және  Қазақстан Республикасының жұмылдыру  жоспарына сәйкес алдын-ала әзірленіп, жүзеге асырылады.

      Көлік қызметтері  қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз  ету, соның ішінде қоғамдық  тәртіпті қорғау және қылмысқа қарсы күрес мәселелерін шешуде ішкі істер органдарымен өзара тығыз іс-қимылды жүзеге асырады.

      Мемлекеттің  экономикалық қауіпсіздігін көлік  кешені қызметіне байланысты  бөлігінде арттыру үшін оның  материалдық-техникалық базасын күшейту, айрықша жағдайда немесе төтенше жағдайда жұмыс істеуге дайындау жөніндегі шаралармен қатар, басқа елдердің көлік инфрақұрылымдарын пайдалану қажеттілігінен тәуелділігі жою көзделеді.

      Бірінші кезектегі міндеттер:

      1) экономикалық  қауіпсіздікті қамтамасыз ету  жөніндегі іс-шаралардың орындалуын  бақылау; 

      2) көлік кешенінің жұмылдыру дайындығы мәселелерін реттейтін нормативтік құқықтық кесімдерді дайындау;

      3) автомобиль  жолдарының бір километрін ұстауға және жөндеуге ең аз қаржыландыру нормативін белгілеу болып табылады.

       3.6. Көлік процесінің қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау

      Табиғи нарықтық  реттегіштер тасымалдау процесін  жүзеге асыру кезінде азаматтардың  денсаулығы мен өмірін қорғау, авариялық деңгейін төмендету және қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ету сияқты аса маңызды қоғамдық мәселелерді оңтайлы шешуді әрдайым қамтамасыз ете бермейді. Сондықтан, мемлекет тиісті реттеу функцияларын өзіне алады:

      ұлттық Көлік техникасын сертификаттау және лицензиялау жүйелерінің қызметін, оған техникалық қызмет көрсетуді және көлік қызмет көрсетулерін жетілдіру;

      техникалық  пайдалану ережелерін, көлік техникасына техникалық қызмет көрсету, жөндеу және қарау тәртібін жетілдіру;

      көлік құралдарын техникалық пайдалану ережелеріне қойылатын нормативтік талаптардың және тасымалдау кезіндегі техникалық және экологиялық қауіпсіздік жөніндегі талаптардың орындалуына бақылауды күшейту;

      көлік техникасының техникалық жай-күйіне диагноз қоюдың қазіргі заманғы құралдарын енгізу;