Дакладнасць беларускага маўлення

 Не з’яўляюцца паронімамі словы, якія маюць гістарычна агульны корань, але ў сучаснай мове страцілі этымаалгічную сувязь (клубень – клубніка); а таксама запазычаныя словы, узыходзячыя да аднаго кораня, але якія перажылі спрашчэнне і дээтымалагізацыю (раман – раманс; гімназія – гімнастыка).

 Можна вылучыць:

 а) паронімы, якія  маюць розныя прыстаўкі;

 б) паронімы, якія  адрозніваюцца суфіксамі: адрасат  – адрасант;

 в) паронімы, адзін  з якіх мае невытворную аснову, а другі – вытворную: рост  – узрост.

 Калі класіфікаваць паронімы па семантычнай прыкмеце, то самую большую групу складаюць паронімы, блізкія па сэнсу, але якія адрозніваюцца тонкімі сэнсавымі адценнямі: гліняны – гліністы.

 

Паранамазія – свядомае, стылістычнае збліжэнне сэнсава  і структурна розных слоў, што маюць знешняе гукавое падабенства: Лянок не любіць лянот. Віцебшчына! Ты лёсам выпешчана – Ты войнамі выпесчана.

 Памылкі, звязаныя  з ужываннем паронімаў, з’яўляюцца  частымі і ўласцівы не толькі  вуснаму маўленню, але і вопытным  літаратарам. Змяшэнне паронімаў можа выклікаць парушэнне лексічнай спалучальнасці: засеяць ці пасеяць пшаніцу. У кантэксце: засеяць участак – пасеяць пшаніцу. Іншы раз ў маўленні слова замяняецца іншым, скажоным варыянтам: пазачарговы – нечарговы. Неразуменне паронімаў – характэрная памылка ў сачыненнях вучняў, абітурыентаў:

выразаць апендыцыт // апендыкс;

пайсці па дыстанцыях // інстанцыях;

быць камунікальным // камунікабельным;

скампраментаваць каго-н. // скампраметаваць  і г.д.

6. Правільнае словаўжыванне  патрабуе добрага ведання значэння слоў вузкай сферы выкарыстання – запазычаных, прафесійных, архаічных і г.д.

 

3. Патрабаванні да дакладнасці маўлення ў розных функцыянальных стылях.

 

Патрабаванні да дакладнасці  маўлення ўзрастаюць тады, калі няма непасрэднага кантакту з адрасатам маўлення, а таксама пры непасрэдным кантакце, але з шырокай аўдыторыяй. Пры непасрэдным кантакце з канкрэтным субяседнікам заўсёды магчыма карэкцыя, якая дазваляе зняць узнікшую недакладнасць. Больш высокія патрабаванні прад’яўляюцца да мовы навуковай, афіцыйна-дзелавой, публіцыстычнай.

 Дакладнасць як  камунікатыўная якасць цесна  звязана з дакладнасцю тэрмінаўжывання.  Навука і вытворчасць пастаянна  павялічвае агульны аб’ём тэрмінаў, часцей бескантрольна ўводзячы  ўсё новыя тэрмінаадзінкі. Стыхія  тэрмінаўжывання і тэрмінатворчасць абцяжарваюць навуковыя зносіны. Перанасычанасць тэксту тэрмінамі не спрыяе дакладнаму яго ўспрыняццю. Тэрмін у ідэале павінен быць адназначным, не павінен мець сінонімаў. Калі ж тэрмін мнагазначны, пры яго ўжыванні трэба дакладна ўсведамляць, у якім значэнні ён ужываецца.

 Дакладнасць прымяняльна  да мастацкага тэксту абцяжарваецца  рознымі фактарамі. Тут на дакладнасць  як яго адэкватнасць прадмету  наслойваецца шэраг эмацыянальна-ацэначных  і мастацка-выяўленчых адценняў. У мастацкім тэксце слова часта набывае незвычайнае, кантэкстуальнае значэнне, што з’яўляецца не парушэннем дакладнасці маўлення, а вынікам свядомых дзеянняў аўтара.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Спіс літаратуры.

 

1. Каўрус, А.А. Стылістыка беларускай мовы / А.А.Каўрус. - Мн., 1980.

2. Малажай, Г.М. Лінгвістычны аналіз тэксту: Заданні, тэксты, парады / Г.М.Малажай. - Мн., 1982.

3. Стилистика русского языка / . Под ред. Н.М.Шанского. - Л., 1989.

4. Цікоцкі, М.Я. Практычная стылістыка беларускай мовы / М.Я.Цікоцкі. - Мн., 1965.

 5. Цікоцкі, М.Я. Стылістыка беларускай мовы / М.Я.Цікоцкі. - Мн., 1995.

6. Юрэвіч, А.К. Стылістыка беларускай мовы / А.К.Юрэвіч - Мн., 1992.