Акционерлік қоғам қызметін ұйымдастыру

Акционерлік қоғамның құрылтайшылары болып – қоғамды құру туралы шешім қабылдаған жеке және заңды тұлғалар табылады.

Қазақстан Республикасының  Үкіметін, жергілікті  атқарушы органдары,

сондай- ақ, Қазақстан Республикасының  Ұлттық Банкін қоспағанда, Қазақстан Республикасының  мемлекеттік органдары мен мемлекеттік мекемелер қоғамның құрылтайшылары  немесе акционері бола алмайды.

Мемлекеттік  кәсіпорын осы кәсіпорынға қатысты меншік иесі мен

мемлекеттік басқару органының функциясын жүзеге асыратын мемлекеттік органның келісімімен ғана қоғамның құрылтайшысы бола алады және оның акцияларын сатып ала алады. Қоғамның құрылтайшылары жалғыз тұлға бола алады және қоғамның құрылтайшылры қоғамды құруға байланысты және ол мемлекеттік тіркелгенге дейін  туындаған шығыстарды төлеу жөнінде ортақ жауаптылықта болады. Кейіннен  мұндай шығыстарды қоғам акционерлердің жалпы жиналысында мақұлдаған  жағдайда ғана аталған шығыстарды қоғам өз құрылтайшыларына өтейді.

Қоғам өз құрылтайшылары  жиналысының шешімі бойынша құрылады, ал қоғамды бір адам құрған жағдайда қоғамды құру туралы шешімді ондай жеке- дара қабылдайды.

Акциялар орналастырыла бастағанға дейін құрылтайшылардың кейіннен бірнеше жиналысын өткізуге жол беріледі. Бұл орайда құрылтай жиналыстарына құрылтай шартының барлық тараптары қатысқан жағдайда ғана бірінші құрылтай жиналысында қабылданған шешімдерге өзгерістер мен толықтырулар  енгізуге жол беріледі.

  Қоғамның бірінші құрылтай жиналысында әрбір құрылтайшының бір

дауысы болады. Егер  құрылтай шартында өзгеше белгіленсе, кейінгі құрылтай жиналыстарында әрбір құрылтайшының бір дауысы болады. Құрылтай жиналысының (жалғыз құрылтайшының) шешімдері қоғамның барлық құрылтайшылары қол қоюға тиісті хаттамамен расталады.

Құрылтай шартында енгізілуге тиіс талаптар мыналар:

• Қоғамның құрылтайшылары туралы мәліметтер, соның ішінде: жеке тұлғаға қатысты: аты, азаматтығы, тұратын жері және жеке басын куәландыратын құжат деректері;  заңды тұлғаға қатысты: оның атауы, орналасқан жері,  мемлекеттік тіркеуден өткені туралы деректер;
• Қоғамның құрылуы туралы жазба, қоғамның толық және қысқартылған тауы, сондай-ақ оның құлылу тәртібі;
• Құрылтайшылар( жалғыз құрылтайшы) төлейтін жарғылық капиталдың мөлшері, сондай-ақ оны төлеудің мерзімдері мен тәртібі;
• Акциялар шығаруға мемлекеттік тіркеуден өткізгеннен кейін қоғамның құрылтайшылары арасында орналастырылатын( жалғыз құрылтайшы сатып алатын) жарияланған акциялардың саны, түрлері және нақтылы құны;
• Оның құрылтайшыларының құқықтары мен міндеттері және қоғамның құрылуына байланысты шығыстарды бөлу, сондай-ақ құрылтайшылардың қоғамды құру жөніндегі қызметін жүзеге асырудың өзге де талаптары;
• Қоғамды құру және мемлекеттік тіркеу процесінде оның мүдделерін білдіру тапсырылатын адамдардың өкілеттіктерін белгілеу;
• Қоғам құрылтайшыларының кейінгі жиналыстарын шақыру мен өткізу тәртібі, сондай-ақ әрбір қоғам құрылтайшысының кейінгі құрылтай жиналыстарындағы дауыс саны;
• Қоғамның жарғысын бекіту туралы жазба;
• Құрылтай шартына (жалғыз құрылтайшының шешіміне) құрылтайшылардың шешімі бойынша.

Құрылтай шартында ( жалғыз құрылтайшының шешімінде ) жазылған

мәліметтер, егер шарттың өзінде ( жалғыз құрылтайшының шешімінде ) өзгеше көзделмесе, коммерциялық құпия болып табылады.  Құрылтай шарты (жалғыз ұүрылтайшының шешімі) мемлекеттік органдарға, сондай-ақ үшінші тұлғаларға қоғамның шешімі бойынша не Қазақстан Республикасының заң актілерінде белгіленген жағдайларда ғана берілуге тиіс. Құрылтай шартының (жалғыз құрылтайшы шешімінің) қолданылуы жарияланған акциялардың шығарылуымемлекеттік тіркелген күннен бастап тоқтатылады.

Құрылтай шартының жасалу тәртібі бойынша – құрылтай шарты әрбір

Қоғамда акционерлердің  жылдық жалпы жиналысын жыл сайын өткізіп отыруға міндетті, ал  акционерлердің өзге жалпы жиналыстары кезектен тыс болып табылады. Акционерлердің бірінші жалпы жиналысы жарияланған акциялардың шығарылуы мемлекеттік тіркеуден  өткізілгеннен және акцияларды ұстаушылардың тізілімі жасалғаннан кейін шығарылуы және өткізілуі мүмкін. Акционерлердің жыл сайынғы жалпы жиналысында қоғамның жылдық қаржы есептілігі бекітіледі, өткен қаржы жылындағы қоғамның таза табысын бөлу тәртібі және қоғамның бір жай акциясына шаққандағы дивиденд мөлшері белгіленеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1- Сурет «Самал» акционерлік қоғамының басқарушылық құрылымы

Акционерлердің жалпы жиналысының айрықша құзіретіне мына мәселелер жатқызылады:

• Қоғам жарғысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу немесе оны жаңа редакциясында бекіту;
• Қоғамды ерікті түрде қайта ұйымдастыру немесе тарату;
• Қоғамның жарияланған акцияларының санын өзгерту туралы шешім қабылдау;
• Есеп комиссиясының сан құрамын және  өкілеттік мерзімін белгілеу оның мүшелерін сайлау және олардың  өкілеттілігін мерзімінен бұрын тоқтату;
• Директорлар кеңесінің сан құрамын, өкілеттік мерзімін белгілеу, оның мүшелерін сайлау және олардың өкілеттілігін мерзімінен бұрын тоқтату, сондай-ақ  директорлар кеңесінің мүшелеріне сыйақы төлеудің мөлшері мен талаптарын айқындау;
• Қоғамның аудитін жүзеге асыратын аудиторлық ұйымды белгілеу;
• Жылдық қаржы есептілігін бекіту;
• Қоғамның есепті қаржы жылындағы таза табысын бөлу тәртібін бекіту, жай акциялар бойынша дивидендтер төлеу туралы шешім қабылдау және жыл қорытындылары бойынша қоғамның бір жай акциясына шаққандағы дивиденд мөлшерін бекіту;
• Қоғамға тиесілі барлық активтердіңжиырма бес  және одан да көп процентін құрайтын сомадағы активтердің бір  немесе бірнеше бөлігін беру арқылы қоғамның өзге заңды тұлғаларды құруға немесе олардың қызметіне  қатысуы туралы шешім қабылдау;
• Қоғамның ірі мәмілелер жасасу және жасалуына қоғам мүдделі болатын мәмілелер жасасу туралы шешімдерін бекіту;
• Қоғам міндеттемелерін оның өз капиталы мөлшерінің жиырма бес  және одан да көп процентін құрайтын сомаға көбейту туралы шешім қабылдау;
• Акционерлердің жалпы жиналысын шақыру туралы қоғамның акционерлерге хабарлау нысанын белгілеу  және мұндай ақпаратты баспасөз басылымында беру туралы шешім қабылдау;
• Қоғам акцияларды Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар рыногы туралы заңдарына сәйкес сатып алған жағдайда олардың құнын белгілеу әдістемесін бекіту;
• Акционерлердің жалпы жиналысының күн тәртібін бекіту;
• Акционерлерге қоғам қызметі туралы ақпарат беру тәртібін белгілеу ,оның ішінде,  егер мұндай тәртіп қоғам жарғысында белгіленбесе, баспасөз басылымын анықтау;
• «алтын акцияны» еңгізу және оның күшін жою;
• Шешім қабылдау қоғам жарғысында акционерлердің жалпы жиналысының айрықша құзіретіне жатқызылған өзге де мәселелер.

Шешім қабылдау акционерлердің жалпы жиналысының айрықша құзіретіне жатқызылған мәселелерді басқа органдардың, лауазымды адамдардың және қоғам қызметкерлерінің құзыретіне беруге жол берілмейді. Егер жарғыда өзгеше белгіленбесе, акционерлердің жалпы жиналысы қоғамның ішкі қызметіне жататын мәселелер бойынша қоғамның өзге органдарының кез-келген шешімінің күшін жоя алады.

Акционерлердің жылдық жалпы жиналысы, шешім қабылдау қоғам акционерлерінің жалпы жиналысының құзіретіне жатқызылған, басқа да мәселелерді қарауға құқылы.

Акционерлердің жылдық жалпы жиналысын директорлар кеңесі шақырады.

Акционерлердің кезектен тыс жалпы жиналысы:

• Директорлар кеңесінің;
• Ірі акционердің бастамасы бойынша шақырылады.
• Ерікті түрде тарату процесіндегі қоғам акционерлерінің кезектен тыс жалпы жиналысын қоғамның тарату комиссиясы шақыруы, әзірлеуі және өткізуі мүмкін.

Акционерлердің жалпы жиналысын әзірлеу мен өткізуді:

• Атқарушы орган;
• Өзімен жасалған шартқа сәйкес қоғамның тіркеушісі;
• Директорлар кеңесі;
• Қоғамның тарату комиссиясы жүзеге асырады.

 

2- Сурет «Самал» акционерлік қоғамының ұйымдық  құрылымы

 

 

 Еңбекақы бұл- орындалған  жұмыстың белгілі – бір санына  және сапасына берілетін сыйақының  бір формасы. Жұмыс күшінің бағасы  жұмыс күші нарығындағы сұраныс  пен ұсыныс арасында қалыптасқан  арақатынасты есепке ала отырып, жұмыс күшін өндіруге қажетті шығын диверсификациялау деңгейін білдіретін оның құқықтық ақшалай көрінісі. Жұмысшы үшін еңбекақы бұл жеке табысы және негізгі көзі және жанұясының тұрмыс деңгейін көтеруінің құралы болып табылады.

Еңбекақының нақты көлемі өндірісте, нарықта қамтылатын түрлі факторларға: жұмыс күшіне сұраныс пен ұсыныс арақатынасына, білімі, жасы, заңдық шектеулерге және жұмысшылардың қоғамдық психологиясына байланысты.  

 

1-кесте

Қызметкерлердің жалақы қоры мен орташа айлық жалақысының динамикасы

 

Көрсеткіштер атауы	2010жыл	2010жыл	2012жыл	2012/2010 ж % қатынасы
Қызметкерлердің  жалақы қоры, мың теңге. Соның ішінде:	140330,8	149250,0	156614,9	111,5
әйелдерге есептелгені	14255,3	16200,0	17396,2	122
Бір қызметкердің орташа айлық жалақысы.мың теңге	25870	30440	36331	140,4
Соның ішінде: әйелдер	18600	21355	25887	139,2

 

Бұл кестеден көріп отырғанымыздай  кәсіпорындағы қызметкерлердің жалақы қоры 2012жылы 2010 жылмен  салыстырғанда  11,5%  ға өсті, соның ішінде әйелдерге есептелген жалақы мөлшері 2012 жылы 2010 жылмен салыстырғанда 22% ға өсті. Ал бір қызметкердің орташа айлық жалақысы 2012 жылы 2010 жылмен  салыстырғанда  40,4% ға өскен,соның ішінде әйелдердің жалақысы 2012 жылы 2010 жылмен  салыстырғанда  39,2% ға өскен.

 «Самал» акционерлік қоғамында да еңбекті ұйымдастыру арқылы, қызметкерлердің жұмыс уақытын тиянақты пайдалануы  қатаң қадағаланып отырады.

Кестеден көріп отырғанымыздай барлық қызметкерлермен істелген жұмыс 2012 жылы 2010 жылмен  салыстырғанда  33,3% ға жоғарылаған,адам- күн саны 42,8 % ға өсті, 2012 жылы 2010 жылмен  салыстырғанда адам-сағат 28,2% ға өскен. Соның ішінде әйелдермен істелген жұмыстың адам – күн саны 2012 жылы 2010 жылмен  салыстырғанда  53,8 % ға жоғарылады, ал адам- сағат 129,8 % ға жоғарылаған. Қызметкерлердің  тізімдік саны  2012 жылы 2010 жылмен  салыстырғанда 35%  ға жоғарылаған.

 

2-кесте

      Қызметкерлердің күнтізбелік уақыт қорын пайдалану динамикасы

 

Көрсеткіштер атауы	2010жыл	2011жыл	2012жыл	2012/2010% қатынасы
Барлық қызметкерлермен істелген жұмыс, адам- күн	70157	85190	100223	142,8
Барлық қызметкерлермен істелген жұмыс, адам- сағат	547248	596360	701600	128,2
Соның ішінде: Әйелдермен істелген жұмыс
Адам-күн	10475	13700	16114	153,8
Адам- сағат	86856	95880	112800	129,8
Қызметкерлердің тізімдік саны	311	336	420	135

 

Кадр  саясатын  дамыту   мақсатында «Самал» АҚ   жоғары  оқу   орындарында  жас  мамандарды  оқытып,  оларға  оқу  ақысын  және   шәкіртақы  төлеуді  жүзегі  асырды.  Елбасымыз  Н.Ә.Назарбаевтың  бизнестін  әлеуметтік   жауапкершілігін  көтеру   жөнінде   берген  тапсырманы  орындау  мақсатында «Самал» АҚ  жетім жесірлерге, мүгедектерге, тұрмыс  жағдайы  төмен   отбасыларына  демеушілік  көрсетіп  тырады. «Самал» АҚ Мемлекет  басшысының Қазақстан   халқына   арнаған   жолдауын  жүзеге  асыруға  бағытталған  2010  жылғы іс-қимылдар  жоспары «Жол   картасына»  сәйкес  аймақтарда  жұмыспен  қамту  және  кадрларды  қайта  даярлау  стратегиясына  белсенді  үлес  қосуда. Сонымен  қатар  2012 жылы  мекеме  есебінен  5  жоғары  білікті  маман  даярланды.

Қазақстан  бойынша  бұл «Самал» АҚ  ең жоғары деңгейде жұмыстарын  атқару үстінде, алға  қарайда  бұл  көрсеткіш  жоғары  көтеріледі деп жоспарлануда.

Кәсіпорынның экономикалық- әлеуметтік  тиімділігін бағалау үшін қажетті көрсеткіштер болып мыналар табылады: Негізгі құралдар – өнім өндіру процесіне ұзақ уақыт бойы өзінің натуралдық формасын сақтай отырып қатысатын және өзінің құнын өндірілген өнімге бөлшектеп аударатын өндіріс құралдарының жиынтығы айтады.

Негізгі қорларды олардың құнын өнім шығаруға кеткен шығындарға қосу арқылы қалпына келтіру амортизация деп аталады. Амортизацияның жылдық сомасының негізгі корлардың құнына қатынасы амортизация  нормасы деп аталады.

 

3-кесте

Кәсіпорынның негізгі құралдар динамикасы

 

Көрсеткіштер	2010жыл	2011жыл	2012жыл	2012/2010 % қатынасы
Негізгі құралдардың барлығы,мың теңге соның ішінде:	425530	590400	745532	174,49
Ғимараттар	212765	307008	408392	191,94
Транспорт	97871,9	123984	178207,68	182,08
Басқа да негізгі құралдар	114893,1	159408	155931,72	135,71
Амортизациялық төлемдер	250220	300535	381665	152,53
Негізгі құралдардың бастапқы сомасы	675750	890935	1124197	166,36

 

Кестені қорытындылайтын болсақ, негізгі құралдар 2012 жылы 2010 жылмен салыстырғанда 74,19% ға өскен, соның ішінде осы жылдар аралығында  ғимараттар 91,94% ға, транспорт 82,08% ға, басқа да негізгі құралдар 35,71% ға , амортизациялық төлемдер 52,53% ға жоғарылаған. Ал негізгі құралдардың бастапқы сомасы 66,36% жоғарылаған.